دیپلماسی ایرانی: درست ۲۲۳ روز از جنگ اوکراین می گذرد؛ در فاصله ۷ ماه و ۸ روزی که از تجاوز پوتین و ارتش روسیه به اوکراین گذشته، جهان در حال تجربه اتفاقاتی که تاثیرات کم سابقه ای را بر نظام بین الملل گذاشته است. در هفته های اخیر اقدام مسکو برای برگزاری همه پرسی در چهار منطقه از خاک اوکراین شامل دونتسک، لوهانسک، خرسون و زاپروژیا و الحاق آنها به خاک روسیه، عملا به عنوان کاتالیزور تحولات عمل کرده که می تواند جنگ تمام عیار را رقم بزند و یا در خوشبینانه ترین حالت جنگ فعلی را به یک جنگ فرسایشی و طولانی مدت تبدیل کند.

یک فرمان و صلحی که پر کشید

ولادیمیر زلنسکی دیروز (سه‌شنبه) فرمانی را در خصوص اجرای تصمیم شورای امنیت ملی و دفاع اوکراین پیرامون «عدم امکان مذاکره با ولادیمیر پوتین» امضا کرد.به گزارش خبرگزاری اسپوتنیک، وبسایت ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهوری اوکراین با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد: «شورای امینت ملی و دفاع اوکراین با درنظر گرفتن نتایج جلسه‌ای در مقر فرماندهی کل قوا و همچنین پس از شنیدن گزارش‌های اعضای این شورا تصمیم گرفت تا فرمانی را درخصوص عدم امکان مذاکره ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه امضا کند.»

بر اساس این گزارش، زلنسکی این فرمان را که از تاریخ انتشار، لازم الاجرا می‌شود و انجام مذاکره با رئیس جمهور روسیه را غیرممکن می‌کند، در واکنش به تصویب سند الحاق چهار منطقه دونتسک، لوهانسک، خرسون و زاپروژیا به خاک روسیه در شورای فدراسیون این کشور امضا کرده است.

رئیس جمهور اوکراین همچنین توصیه کرد که شورای امنیت ملی و دفاع این کشور به سرعت لوایحی را در مورد تحریم‌های مناسب و سایر واکنش‌ها به تشدید تنش از سوی فدراسیون روسیه تصویب کند.رئیس جمهور اوکراین پس از نشست شورای امنیت ملی و دفاع در ۳۰ سپتامبر گفت: «کی یف برای مذاکره با مسکو آماده است، اما مذاکرات تنها زمانی انجام می‌شود که رئیس جمهور در روسیه تغییر کند.»

در همین راستا ولادیمیر زلنسکی، رئیس جمهور اوکراین روز جمعه گذشته در اولین واکنش خود به سخنان ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه در پیوستن چهار منطقه دونتسک، لوهانسک، زاپوریژیا و خرسون به خاک روسیه اعلام کرد که کشورش هرگز با روسیه تا زمانی که ولادیمیر پوتین رئیس جمهور این کشور باشد، مذاکره نخواهد کرد.

حال با صدور فرمان دیروز سه شنبه از سوی رئیس جمهور اوکراین به نظر می‌رسد دیگر فضا و بستر برای هیچ گونه پروسه دیپلماتیکی در جهت پایان دادن به جنگ اوکراین از طریق راه حل سیاسی و مذاکره وجود ندارد و درهای گفت و گو بین مسکو و کیف برای مدت نامشخص، حداقل تا زمان تغییر ریاست جمهوری در روسیه بسته شد. لذا نمی توان آتش بس و یا صلحی را برای جنگ اوکراین تا زمان روی کار بودن پوتین تصور کرد.

در همین خصوص مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا گفت که الحاق چهار منطقه اوکراین به روسیه، پایان درگیری کنونی میان روسیه- اوکراین را غیرممکن می‌سازد. جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا شنبه هفته جاری در مصاحبه‌ای با تلویزیون اسپانیایی آرتی‌وی‌ای الحاق جمهوری‌های خودخوانده دونتسک و لوهانسک، خرسون و زاپوریژیا به روسیه را «تجاوزی کاملا غیر قابل توجیه» خواند.

وی در ادامه افزود: «ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه پایان جنگ اوکراین را دشوارتر و حتی غیر ممکن می‌سازد.» جوزپ بورل ضمن تاکید بر آنکه اتحادیه اروپا نسبت به ادامه حمایت‌های نظامی از اوکراین متعهد است، گفت: «این اتحادیه همچنین قصد دارد بسته تحریم دیگری علیه مسکو اعمال کند تا روسیه را به لحاظ بین‌المللی منزوی کند.»

اقدام سنای روسیه و تقابل میدانی

سنا یا مجلس علیای پارلمان روسیه دیروز سه شنبه توافقنامه الحاق خرسون، زاپوریژیا، دونتسک و لوهانسک به روسیه را تصویب کرد. به گزارش اسپوتنیک، هفته گذشته، ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه و سران این چهار منطقه توافقنامه‌هایی را در مورد الحاق این مناطق به روسیه امضا کردند. روز دوشنبه نیز مجلس دوما به اتفاق آرا این توافقنامه ها را تصویب کرد.

اقدام سنای روسیه به معنای تایید رسمی، قانونی و حقوقی الحاق این چهار منطقه اشغال شده توسط روسیه از نگاه مسکو است. یعنی روس ها اکنون این چهار منطقه را جزو خاک خود می دانند. از این رو اوکراین برای باز پس گیری آن دیگر نمی تواند به دیپلماسی امید داشته باشد و تنها راه بازگشت آنها به خاک اوکراین از طریق عملیات نظامی است.

کما اینکه در همین راستا جنگ در اوکراین با پیشروی‌های اخیر نیروهای کی‌یف وارد مرحله جدیدی شده است. تنها به فاصله یک روز پس‌از آنکه ولادیمیر پوتین فرمان الحاق ۴ منطقه از خاک اوکراین را بطور یکجانبه و پس از برگزاری «همه‌پرسی» در این مناطق صادر کرد، کی‌یف از کنترل کامل بر شهر استراتژیک لیمان و بازپس‌گیری آن خبر داد.

منابع خبری چون رویترز به‌نقل از ولادیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین از آزادشدن مناطقی از خرسون خبر داده‌اند. دست‌کم دو شهرک «آرخانهلسکه» (Arkhanhelske) و «میرولیوبیوکا» (Myrolyubivka) در جنوب این کشور از دست نیروهای روسی آزاد شده‌اند و کی‌یف می گوید به پیشروی‌ در جبهه‌ها امیدوار است.

فرماندار زاپوریژیا نیر بامداد دوشنبه سوم اکتبر، از حمله موشکی روسیه به این شهر و دو روستای همجوار خبر داده است. طرف اوکراینی می‌گوید روسیه در حمله بامداد دوشنبه از ده‌ها موشک اس- ۳۰۰ استفاده کرده است. درحالی که منابع رسمی روسیه، عقب‌نشینی از لیمان را یک تاکتیک جنگی عنوان کرده‌اند، منابع دیگر محاصره شدن سربازهای روسیه را دلیل این عقب‌نشینی می‌دانند.

کنترل لیمان از این نظر که در یکی از این مناطق (دونتسک) واقع شده، دارای اهمیت قابل توجهی برای اوکراین است. نیروهای اوکراینی ویدئویی ادعایی را منتشر کرده‌اند که در آن سربازان این کشور در حال اهتزاز پرچم خود در این شهر و ساختمان شورای شهر آن هستند که درست در مرکز لیمان واقع شده است.

ساعاتی پیش از آنکه نیروهای اوکراینی کنترل این شهر را در اختیار بگیرند، وزارت دفاع روسیه اعلام کرد نیروهای خود را به دلیل تهدید محاصره شدن از این منطقه بیرون کشیده است. روسیه از لیمان به عنوان یک مرکز لجستیک و حمل و نقل برای عملیات‌هایش در منطقه دونتسک استفاده می‌کرد. ولادیمیر زلنسکی، رئیس جمهوری اوکراین هم قول داد تا روند موفقیت های میدانی در منطقه دونباس که شامل دونتسک و لوهانسک است، تسریع شود.

بوی جنگ اتمی به مشام می رسد

پس از پیروزی اخیر اوکراین در بازپس گیری شهر لیما،  رمضان قدیروف، رهبر چچن و متحد مسکو، اظهار نظر کرد که روسیه در برابر چنین شکست‌هایی باید استفاده از «سلاح‌های اتمی کم انرژی» را مد نظر قرار دهد.در مقابل ادعای قدیروف برای به کارگیری سلاح اتمی تاکتیکی، رئیس پیشین سیا می‌گوید: «اگر روسیه به سلاح اتمی متوسل شود، آمریکا بی‌کار نخواهد نشست.»

دیوید پترائوس، روز یکشنبه در گفت وگو با شبکه خبری «ای‌بی‌سی» ادعا کرد: «اگر ولادیمیر پوتین از سلاح‌های هسته‌ای در اوکراین استفاده کند، ایالات متحده و متحدانش، نیروها و تجهیزات روسیه را در اوکراین نابود خواهند کرد.» او ضمن هشدار به کرملین گفت: «در صورت چنین اقدامی، ناوگان دریای سیاه روسیه هم غرق خواهد شد.»

پترائوس با اذعان به اینکه با جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی بایدن در باره واکنش احتمالی واشنگتن صحبتی نکرده است، تاکید داشت: «ما با رهبری ناتو یک پاسخ جمعی خواهیم داد و هر نیروی متعارف روسیه را که در جبهه اوکراین و کریمه و هر کشتی را که در دریای سیاه بتوانیم ببینیم و شناسایی کنیم، از بین می‌بریم.»

رئیس پیشین سازمان سیا در ادامه گفته های خود تصریح کرد: «هرچند اوکراین در حال حاضر عضو ناتو نیست و نمی‌توان تحت ماده ۵ که خواستار دفاع جمعی است عمل کرد، ولی با توجه به اینکه در صورت حمله اتمی احتمال سرایت تشعشعات به کشورهای عضو وجود دارد، می‌توان آن را به‌عنوان حمله به یک کشور عضو در نظر گرفت.»

این هشدار تنها چند روز پس از اظهار نظر ولادیمیر پوتین رسانه‌ای می‌شود که بسیاری آن را تهدیدی برای احتمال بروز جنگی گسترده‌تر بین روسیه و غرب تعبیر کردند.با این حال یک دستیار ارشد رئیس جمهور اوکراین ادعا کرد، جامعه اطلاعاتی این کشور معتقد است تهدید استفاده نیروهای ارتش روسیه از تسلیحات هسته‌ای به دلیل متحمل شدن برخی شکست‌ها بسیار زیاد است.

به گزارش وب‌سایت خبری هیل، آندری یرماک، رئیس دفتر ولادیمیر زلنسکی رئیس جمهور اوکراین گفت، از نظر مقامات اوکراینی، تهدیدات روسیه به استفاده از تسلیحات هسته‌ای توخالی نیست.

یرماک بیان کرد: «سازمان‌های اطلاعاتی ما تهدید استفاده روسیه از تسلیحات هسته‌ای تاکتیکی را بسیار زیاد ارزیابی می‌کنند و تمایل روسیه به تهدیدات هسته‌ای نه تنها نمایانگر بحرانی برای اوکراین بلکه برای هر کشور روی زمین است.»

وی ادامه داد: «پاسخ به باج‌گیری هسته‌ای روسیه باید شدید و صریح بوده و ایده امتیاز دادن به یک متجاوز هسته‌ای را رد کند. در غیر این صورت، هر رژیم دیکتاتوری برای دستیابی به سلاح هسته‌ای تلاش خواهد کرد و کشورهای غیرهسته‌ای نیز همین کار را برای دفاع شخصی انجام خواهند داد.»وی افزود: «توافق‌های عدم اشاعه هسته‌ای بی‌ارزش خواهند شد. متعاقبا جنگ‌های هسته‌ای با میلیون‌ها تلفات به وقوع خواهد پیوست.»

یرماک از متحدان اوکراین خواست تا گام‌های بیشتری برای محافظت از این کشور در برابر تهدیدات هسته‌ای بردارند. او در توضیح این گام‌های پیشنهادی نوشت: «یک گروه اساسی متحدان اوکراین، برخوردار از قابلیت‌های نظامی قابل توجه، مجموعه‌ای از تعهدات را که هم از نظر سیاسی و هم از نظر قانونی الزام‌آور باشد متقبل خواهند شد. در کنار این تعهدات به انجام حمایت نظامی، گروه گسترده‌تری از شرکای بین‌المللی مجموعه‌ای از ضمانت‌های غیرنظامی را بر اساس تحریم‌ها ارائه خواهند کرد.»

تهران کجای غائله قرار دارد؟

پس از اقدام پوتین برای الحاق چهار منطقه از خاک اوکراین به روسیه تقریباً تمام کشورهای جهان این اقدام را محکوم کرده و نتایج همه پرسی را نامشروع می دانند. از این منظر هیچ گونه وجاهت حقوقی، قانونی و دیپلماتیک برای همه پرسی و تلاش مسکو به منظور الحاق این مناطق به روسیه وجود ندارد. با اینحال کشورهایی نظیر کره شمالی از اقدام روسیه دفاع کردند.

وزارت خارجه کره شمالی اعلام کرد که این کشور از نتایج همه‌پرسی برای الحاق چهار منطقه از اوکراین به خاک روسیه حمایت می‌کند.خبرگزاری مرکزی کره شمالی دیروز (سه‌شنبه) به نقل از وزارت خارجه این کشور اعلام کرد: «ما به اراده شهروندانی که خواستار پیوستن به روسیه هستند احترام گذاشته و از موضع دولت روسیه برای تبدیل این چهار منطقه به بخشی از خاک خود حمایت می‌کنیم.»

جو چول سو، رئیس بخش سازمان‌های بین‌المللی وزارت خارجه کره شمالی گفت: «این همه‌پرسی‌ها با رعایت اصول برابری مردم و حق تعیین سرنوشت آن‌ها در منشور سازمان ملل و همچنین با روش‌های قانونی و روندهایی برگزار شد که خواسته شهروندان جمهوری‌های دونتسک، لوهانسک و مناطق خرسون و زاپوریژیا نشان داده شود.»

این دیپلمات تصریح کرد: «آمریکا از شورای امنیت سازمان ملل سوءاستفاده کرده، در امور داخلی کشورهای مستقل مداخله کرده و حقوق آن‌ها برای دستیابی به یک جهان چندقطبی را نقض می‌کند.»این دیپلمات کره شمالی افزود: «هرگز آن روز باز نخواهد گشت که آمریکا از شورای امنیت سازمان ملل به عنوان یک سپر دفاعی و ابزار تهاجم برای حفظ برتری خود استفاده کند.»

حال در این فضای دو قطبی که تقریباً تمام کشورهای جهان مشروعیتی برای همه پرسی و الحاق مناطق چهارگانه اوکراین به روسیه قائل نیستند و در طرف مقابل کشوری مانند کره شمالی آن را قانونی می‌داند؛ جمهوری اسلامی ایران در واکنش به این اقدام مسکو، سعی کرده است به نحوی عمل کند که نه خود را طرفدار این همه پرسی و الحاق مناطق اشغال شده اوکراین به روسیه نشان دهد و نه واکنش تندی را در برابر کرملین از خود نشان دهد. لذا موضع گیری نرم دیپلماتیک با هدف موازنه سیاسی در  دستور کار تهران قرار گرفته است. خصوصا که اخیراً اوکراین تصمیم به کاهش روابط دیپلماتیک خود با جمهوری اسلامی گرفته است.

در همین رابطه ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه در پاسخ به سوال خبرنگاران در خصوص موضع جمهوری اسلامی ایران در زمینه برگزاری همه پرسی در مناطق لوهانسک، دونتسک، خرسون و زاپروژیا در اوکراین و الحاق  این مناطق به روسیه تاکید کرد:  «جمهوری اسلامی ایران همچون همیشه و بر مبنای مواضع اصولی خود، بر ضرورت رعایت کامل اصل تمامیت سرزمینی کشورها به عنوان یک قاعده بنیادین حقوق بین الملل و احترام به اصول و اهداف منشور سازمان ملل متحد تاکید می نماید.»

سخنگوی وزارت امور خارجه در ادامه اظهار داشت: «جمهوری اسلامی ایران معتقد است که بایستی از هرگونه اقدام تحریک آمیز که می تواند مسیر رسیدن به صلح و ثبات و آرامش را بهم بزند، پرهیز شود.»

کنعانی افزود: «متاسفانه آتش جنگ خانمانسوز اوکراین که بر اثر اقدامات تحریک آمیز ناتو با محوریت آمریکا، بوجود آمد، همچنان شعله‌ور است و تلاش های صورت گرفته به منظور کاهش تنش و منازعه، به خاطر اقدامات برخی طرف های ذینفع که منافع خود را در تداوم بحران و تنش دنبال می کنند، به نتیجه ای نرسیده است.»

سخنگوی وزارت امور خارجه در پایان تاکید کرد: «جمهوری اسلامی ایران، از هرگونه تلاشی که برای حل و فصل صلح آمیز منازعه اوکراین صورت می گیرد، حمایت نموده و همواره آمادگی خود را برای کمک و مساعدت به این روند اعلام نموده است.»

این در حالی است که در مقابل مواضع کج دار و مریز تهران، سرنگونی پهپادهای ساخت ایران طی روزهای گذشته در اوکراین به شدت خبرساز شده‌اند.  روسیه طی هفته‌های گذشته به استفاده از پهپادهای ایرانی در جنگ با نیروهای اوکراینی روی آورده است. ارتش اوکراین روز دوشنبه تائید کرد که یک «زیرساخت نظامی» در بندر اودسا در جنوب این کشور با دو فروند پهپاد «انتحاری» مورد حمله قرار گرفت. بنا به اعلام ارتش اوکراین یک پهپاد دیگر سرنگون شد.

کی‌یف مدعی است که تاکنون بیش از ۱۲ پهپاد ساخت ایران را در آسمان این کشور سرنگون کرده است.  به نظر می‌رسد که استفاده از پهپادهای ایرانی از سوی روسیه منحصر به پهپاد «شاهد ۱۳۶» نیست و مسکو از پهپاد چندمنظوره «مهاجر ۶» نیز استفاده می‌کند.  برخی گزارش‌ها حاکی است که یکی از این پهپادهای چندمنظوره هفته گذشته در اوکراین سرنگون شد.

در این رابطه نشریه انگلیسی زبان «کی‌یف ایندپندنت» به‌نقل از ارتش اوکراین می‌گوید که تا به اکنون ۸ پهپاد ایرانی توسط کیف سرنگون کند. اوکراین همچنین ادعا کرده که در ۴ عملیات جداگانه موفقیت‌آمیز ۲ انبار تسلیحات روسیه و ۲ سامانه ضدموشک این کشور را هدف قرار داده است.

پیش از این هم اوکراین از ساقط کردن چندین پهپاد ایرانی «شاهد ۱۳۶» که از نوع پهپادهای انتحاری هستند و از سوی روسیه در این جنگ استفاده می‌شوند خبر داده بود.

ایران به طور رسمی در سال ۲۰۲۱ از پهپاد «شاهد ۱۳۶» رونمایی کرد. این پهپادها توان حمل ۳۵ کیلوگرم کلاهک نظامی را دارند و از آنها اغلب به دلیل برخوردشان با هدف به عنوان پهپادهای «انتحاری» یاد می‌شود. این پهپادها فاصله‌ای ۲۲۰۰ کیلومتری را می‌توانند طی کنند.

با این همه ایران تاکنون تحویل پهپاد به روسیه را به طور رسمی تائید نکرده است، اما رسانه‌های دولتی ایران مانند خبرگزاری ایرنا گزارش‌هایی تبلیغاتی از استفاده از پهپادهای ساخت ایران در جنگ اوکراین منتشر کرده‌اند.