جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی آمریکا در سخنرانی روز جمعه‌‌‌اش در اندیشکده‌‌‌ واشنگتن برای سیاست خاور نزدیک در بخش کوتاهی به مساله هسته‌‌‌ای ایران پرداخت و پس از چند ماه ابهام در رابطه با سیاست آمریکا در قبال ایران، از برخی مسائل ابهام‌‌‌زدایی کرد، اما در مقابل بر ابهام در خصوص بعضی موضوعات افزود.صحبت‌‌‌های سالیوان رونمایی از سیاست جدید واشنگتن در قبال برنامه هسته‌‌‌ای تهران مبنی بر «دیپلماسی بر مبنای بازدارندگی» است.

بر اساس صحبت‌‌‌های اخیر سالیوان، سیاست آمریکا از دو بخش دیپلماسی و بازدارندگی تشکیل شده است که هم مشاور امنیت ملی آمریکا و هم سیاست‌‌‌های ایالات متحده بخش دوم یعنی بازدارندگی را به صورت ملموس به تصویر می‌‌‌کشند. درواقع منظور از بازدارندگی اقداماتی است که به صورت مستقیم یا غیرمستقیم و رسمی یا غیررسمی از سوی آمریکا انجام می‌شود تا این پیام به طرف مقابل مخابره شود که عبور از خطوط قرمز چه پیامدهایی دارد. اقدامات یا پیام‌‌‌هایی که از واشنگتن به تهران مخابره می‌‌‌شوند، ادعای پیام‌‌‌های قوی با پیامدهای گسترده را دارند؛ یعنی هزینه را افزایش می‌دهند تا بازدارندگی امکان‌پذیر شود.

حوزه‌‌‌های بازدارندگی آمریکا

آمریکا با چند اقدامی که اخیرا انجام داده نشان داد که بازدارندگی‌‌‌اش در قبال ایران بر چه حوزه‌‌‌هایی متمرکز است؛ اول می‌توان به توییت روز شنبه ۶ اردیبهشت-۲۹ آوریل علی واعظ، مدیر میز ایران در گروه بین‌المللی بحران اشاره کرد که نوشته بود: «هفته گذشته سه کشور اروپایی با دعوت از ۱۰ عضو منتخب شورای امنیت سازمان ملل آنها را در جریان رایزنی‌‌‌ها در مورد استفاده از مکانیزم ماشه قطعنامه ۲۲۳۱ برای بازگرداندن تحریم‌‌‌های سازمان ملل در‌‌‌‌‌‌‌‌‌صورت عبور‌‌‌‌‌‌‌‌‌ ایران از خطوط قرمز هسته‌‌‌ای قرار دادند.» اشاره واعظ به مساله غنی‌‌‌سازی ۶۰ درصدی ایران است که حساسیت مجدد غرب به پرونده هسته‌‌‌ای ایران را برانگیخته است.

علاوه بر علی واعظ، روز گذشته رویترز به نقل از سه مقام اروپایی گزارش داد که انگلیس، فرانسه و آلمان به ایران هشدار داده‌‌‌اند که اگر تهران اورانیوم را بیش از ۶۰‌درصد غنی‌‌‌سازی کند، تحریم‌‌‌های سازمان ملل علیه ایران را بازمی‌‌‌گردانند. بر اساس این گزارش، این پیام سال گذشته توسط وزرای خارجه سه کشور اروپایی به ایران ارسال شده بود. دومین اقدام بازدارنده غرب و آمریکا را می‌توان در انتشار خبری از سوی آمریکا مبنی بر تجهیز جنگنده‌‌‌هایش در منطقه خاورمیانه به بمب‌‌‌های سنگرشکن مشاهده کرد. ایالات متحده با این اقدام می‌‌‌خواهد به ایران این پیام را بدهد که برای ممانعت از غنی‌سازی ۶۰ درصدی آمادگی پرداخت هزینه‌‌‌های بالایی را دارد.  اما نکته سوم و جدید از سیاست بازدارندگی واشنگتن در صحبت‌‌‌های سالیوان رونمایی شد؛ این قسمت از سیاست بازدارندگی آمریکا به دادن آزادی عمل به رژیم اسرائیل در مقابل ایران مربوط می‌شود.

جیک سالیوان، ‌‌‌ مشاور امنیت ملی آمریکا که در اندیشکده‌‌‌ واشنگتن برای سیاست خاور نزدیک صحبت می‌‌‌کرد، گفت: «در بحث برنامه اتمی، ما همچنین با ایران به صورت دیپلماتیک تعامل می‌‌‌کنیم؛ ما برای ایران روشن کرده‌‌‌ایم که هرگز اجازه دستیابی سلاح هسته‌‌‌ای را پیدا نمی‌کند.» به گزارش پایگاه خبری انتخاب، سالیوان تاکید کرد: «آمریکا اقدامات لازم برای متعهد ماندن بر این اظهارات را انجام خواهد داد از جمله به رسمیت شناختن آزادی عمل اسرائیل.» این اقدامات و اظهارات آمریکا بیانگر آن است که فعلا خط قرمز آمریکا عبور ایران از غنی‌‌‌سازی ۶۰‌درصد است و برای این هدف حاضر است هزینه‌‌‌های لازم را پرداخت کند. همچنین صحبت‌‌‌های سالیوان تایید‌کننده ادعاهای اخیر وزیر جنگ اسرائیل است که در سفر به یونان گفته است ایران‌‌‌ برای ۵ بمب، اورانیوم غنی‌‌‌شده دارد. بنابراین اکنون در مرحله‌‌‌ای هستیم که برای غرب دیگر بحث تحریم و افزایش دامنه آن مطرح نیست، بلکه فراتر از آن آمریکا به اقداماتی چون توسل به مکانیزم ماشه یا باز گذاشتن دست اسرائیل در مقابل ایران روی آورده است و در این راستا و برای ایجاد بازدارندگی، پیام‌‌‌هایی هم در حوزه عمومی و هم در پشت پرده ارسال می‌کند.

دیپلماسی؛ پشتوانه بازدارندگی

اما سالیوان در بخشی از صحبت‌‌‌هایش نیز بر دیپلماسی در مقابل ایران تاکید کرده و می‌‌‌گوید: «بهترین راه برای جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته ای، توافق موثری است که ایران را از دستیابی به سلاح هسته‌‌‌ای بازدارد.»وی با انتقاد از خروج ترامپ از برجام گفت: «ما به موقعیتی بازگشته‌‌‌ایم که قبلا در آن قرار داشتیم.» همچنین سالیوان با اشاره به فعالیت‌‌‌های ایران در خاورمیانه گفت: «ما همچنان به ارسال پیام روشن درباره هزینه‌‌‌ها و پیامدهای زیاده‌‌‌روی‌‌‌های ایران ادامه می‌‌‌دهیم و همزمان از طریق دیپلماتیک به دنبال نتیجه هستیم.» وی گفت که ایالات متحده به دنبال توافق دیپلماتیک «درازمدت» با ایران است.دیپلماسی‌‌‌ای که سالیوان بر آن تاکید دارد، دیپلماسی به پشتوانه بازدارندگی است تا این تلاش‌‌‌ها به ادعای واشنگتن، تاثیرگذاری بیشتری داشته باشد.

اما مساله اینجاست که سالیوان به دیپلماسی اشاره کرده اما به مسیر رسیدن به دیپلماسی اشاره‌‌‌ای نکرده که همین موضوع بر ابهامات در خصوص سیاست آمریکا در قبال مساله‌‌‌ هسته‌‌‌ای ایران افزوده است. وی در هیچ کجای صحبت‌‌‌هایش تصریح نکرده که برجام از دستورکار خارج شده است. سالیوان در آخر نیز گفته با ایران به دنبال توافق بلندمدت هستیم که این اظهارنظر نیز بر ابهامات افزوده است؛ زیرا اگر آمریکا برجام را می‌‌‌خواهد با توجه به تاریخ انقضاهای برجام آیا این امر امکان‌پذیر است؟

سناریوهای برجامی آمریکا

در این باره می‌توان چند سناریو را مطرح کرد. نخست آنکه آمریکا برای دو سه ماه فقط به توافق برجام برگردد و سپس به دنبال دستیابی به قرارداد بلندمدت یا توافق هسته‌‌‌ای جدید با ایران باشد. سناریوی دوم این است که واشنگتن از ابزارهایی که در حوزه تحریم در برجام دارد مانند اوفک (دفتر کنترل وزارت خزانه‌‌‌داری آمریکا) استفاده کند.یعنی در حالی که برجام دوباره احیا می‌شود؛ به سنگ‌‌‌اندازی در حوزه تحریم‌‌‌ها روی می‌آورد تا با استفاده از این اهرم در گام بعدی به دنبال توافق بلندمدت برود.اوفک، محل تفسیر چگونگی لغو یا تعلیق تحریم‌‌‌هاست و دستورالعملی به موسسات تجاری، بانک‌ها، شرکت‌ها و… در مورد چگونگی فعالیت با ایران می‌دهد. اما مساله سوم به کوتاه بودن بخش ایران در صحبت‌‌‌های سالیوان در موسسه واشنگتن بازمی گردد.

در خصوص چرایی آن می‌توان گفت که امروز دیگر ایران اولویت سیاست خارجی آمریکا نیست و مسائلی چون اوکراین و چین برای واشنگتن بسیار مهم‌تر است. اگر این سناریو صحیح باشد، دور از تصور نیست که واشنگتن روی بازی اسرائیل حساب باز کند. اما باید سناریوی دومی هم وجود داشته باشد که این سناریو می‌تواند همان مذاکرات محرمانه و ردوبدل بین تهران و واشنگتن و به طور کل تهران و غرب باشد تا از تنش‌‌‌ها کاسته و به راه‌حلی دست پیدا کنند. سالیوان در صحبت‌‌‌هایش مسائل مربوط به بحث دیپلماسی را خیلی شفاف توضیح نداده و محتمل است که در پشت پرده برخی مسائل را با تهران در میان گذاشته باشند. همچنین با در نظر گرفتن این سناریو، می‌توان گفت مشاور امنیت ملی آمریکا می‌‌‌داند که در فضای مذاکراتی اگر برای ایران در ملأ عام خط و نشان بکشد این روند دیپلماتیک به مشکل می‌‌‌خورد.