آرمان امروز-سرویس دیپلماسی: برابری و نابرابری در روابط بین الملل، مقوله هایی هستند که در سال های اخیر و در محافل علمی بسیار جای تامل و چالش بوده اند.

مقوله هایی که به گفته اساتید حوزه روابط بین الملل در بستری میان حقوق بین‌ الملل و سیاست بین ‌الملل، تعریف می شوند که یکی در‌برگیرنده عدالت و برابری و دیگری دربردارنده قدرت است.

اغلب چنین فرض می‌ شود که حقوق بین ‌الملل به وسیله قدرت کاهش می‌ یابد زیرا حکومت جهانی برای کنترل قدرت وجود ندارد و آنارشی گزینه‌های اجرایی را کاهش و اثر قوانین در روابط بین ‌المللی را محدود می‌ کند.

در این میان برخی بر این باور هستند هژمون موجد، حامی و تثبیت ‌کننده قواعد حقوقی بین ‌المللی است. کشورهای قدرتمند و مخصوصاً دولت‌های هژمون برای کم ‌کردن هزینه‌ های مربوط به تثبیت صلح و امنیت بین‌المللی، ناگزیر از نهادسازی و به‌ کارگیری قواعد حقوقی ‌اند، چنان ‌که حقوق بین‌ الملل نیز برای تحمیل قواعد خود به قدرت نیاز دارد.

باید توجه داشت که قدرت به عنوان عنصری محوری در سیاست، ساختار روابط بین الملل را مبتنی بر حقوق بین الملل شکل می دهد.

این مفهوم در شکل گیری حقوق بین الملل با عملکرد شورای امنیت در صدور قطعنامه ها مطابق با فصل هفتم منشور ملل متحد توامان می شود.

چنانچه اقدامات شورای امنیت با قدرت نرم همراه شود، در اعمال تحریم ها؛ و اگر مبتنی بر قدرت سخت باشد، از طریق استفاده از نیروی نظامی یا تجویز آن، تجلی می یابد.

اثر این مکانیزم در شکل گیری معاهدات نابرابر حائز اهمیت است. زیرا اگر معاهده ای در نتیجه اعمال قدرت منعقد شود، می تواند به نابرابری حکمی در انعقاد معاهدات منجر شود.

مساله ای که محل اختلاف جدی صاحبنظران قرار گرفته است. حسن بهشتی پور، تحلیلگر روابط بین الملل در این رابطه می گوید: مفهوم برابری در روابط بین الملل ذیل مفهوم حقوق بشر قرار می گیرد. در مقوله حقوق بشر به مسائل مختلفی رسیدگی می شود که یکی از آن ها برابری و نابرابری ملت دولت ها در عرصه بین الملل است.

وی افزود: این امر بعضا در مسئولیت دولت ها در قبال جوامع بشری نمود پیدا می کند. این درجوهر انسان وجود دارد و باید فارغ از عقیده ها و نژادها در شرایط متفاوت به اصل برابری و نابرابری توجه کنیم. انسان بخاطر انسان بودن نباید نسبت به مسئولیت های اجتماعی بی تفاوت باشد و باید در جنگ ها، مسائل مربوط به پناهندگان و سایر بحران های بین المللی مسئولیت اجتماعی خود را به بهترین شکل انجام دهد تا شاید مقداری از نابرابری موجود در عرصه بین المللی که بر جهان حاکم شده است را کاهش دهد.

باید قبول کرد که امروز برابری در روابط بین الملل عملا بی معنا شده و جایگاه خاصی ندارد به شکلی که یک کشور در برابر قوانین بین المللی بی تفاوت است اما دولتی دیگر زیرفشار قرار می گیرد زیرا یک قانون کوچک را نصف و نیمه رعایت کرده است. بهشتی پور ادامه داد: در حقوق بین الملل، برابری در چارچوب حقوق بشر تعریف می شود اما صرفا امروز در تئوری و نظریه به صورت کامل محقق شده اند.  برابری واقعی امروز دیگر درعرصه بین الملل رنگ باخته و کم تر شاهد نقش آفرینی موثر و واقعی دولت ها در این عرصه هستیم. امروز شاهد هستیم هر کجا که دولت ها به شکل جدی وارد حوزه برابری شده اند بیشتر جنبه تبلیغاتی داشته و یا با سیاست های خاصی که به نفع خودشان است، شعارهایی داده اند یاعلیه دولتی عملکرده اند.

این تحلیلگر ارشد مسائل بین الملل توضیح داد: حتی بعضا مشاهده شده است که برخی دولت ها با هدف نفوذ اقدام به طرح مساله برابری می کنند و اهداف شوم و سیاسی در ورای کمک های آن ها وجود دارد. اگرواقع بینانه به مسائل جهانی نگاه کنیم، دولت های انگشت شماری هستند که صرفا بخاطر انسانیت برابری برای آن ها مهم است و عملا عمده مقوله برابری در عرصه بین المللی رنگ و بوی سیاسی گرفته است.

بهشتی پور تاکید کرد: برابری در روابط بین الملل و اجرای اعمال مربوط به آن در وهله اول از وظایف سازمان ملل است. شورای حقوق بشر سازمان  ملل به صورت ویژه وظیفه عمل به قوانین بین الملل در عرصه جهانی را دارد. معاونت هایی نیز زیر نظر دبیرکل سازمان ملل فعال هستند تا در حوزه های مختلف، تبعیت از قوانین بین المللی را ساماندهی کنند. رسیدگی به مسائل مربوط به حملات نظامی، جنگ ها، کشتارها و تنش ها ازاین طریق مورد پیگرد قرار می گیرد.

نهادهایی همچون دادگاه های بین المللی نیز در همین راستا عمل می کنند اما کارآیی لازم را در عرصه جهانی ندارند زیرا عرصه بین الملل تحت تاثیر مانور قدرت ها و دولت های تاثیرگذار است و کم تر به جنبه های واقعی کمک به بشر و برابری توجه می شود.

بهشتی پور توضیح داد: یکی از بزرگترین دستاوردهای بشری درحوزه تمدن، فرهنگ و مدنیت، ابداع، تدوین حقوق و تصویب قانون است که ضرورت وجود و رعایت آن درطول تاریخ به طرق مختلف توجیه شده و مردم نیز با پذیرش آمریت آن که ناشی از جلب منفعت و دفع ضرر است خود را به رعایت و اجرای آن ملتزم کرده اند.

علمای حقوق بین الملل و جامعه هر یک خاستگاه وی‍ژه ای را برای تبیین مبانی فلسفی حقوق معرفی کرده و با پی ریزی مکاتب گوناگون فلسفی به تثبیت و دفاع ازاندیشه های خود برخاسته اند.

درحقوق بین الملل عدالت منشاء پدیداری حقوق تلقی می شود و قانون گذار است که قانون را وضع یا لغو می کند در حالی که در جامعه شناسی عواملی چون ضرورت های اجتماعی، نظم عمومی، حکمرانی مطلوب و همبستگی جمعی هستند که به حقوق موجودیت و حیات می بخشند و آن را در افراد جامعه حکمفرما می سازند و انسان در این علم موجودی تاثیرگذار و نقش آفرین است که می تواند شرایط موجود را به سوی بهبود وضعیت بشریت سوق دهد به عبارت دیگر انسان، ماشین نیست.

از سوی دیگر مساله برابری و نابرابری در همین بستر پیچیدگی ها و چالش هایی ایجاد کرده است و عملا بسیاری از حقوق و روابط بین الملل را زیر سوال برده است تا جایی که عملا برخی دولت ها از هیچ قانون بین المللی تبعیت نمی کنند و مسیر خاصی را در پیش گرفته اند.