ن ایران در حال تبدیل شدن به یکی از مهمترین شرکای تجاری روسیه است. در این میان، این دو کشور در بازار نفت و گاز رقیب یکدیگر هستند که به ویژه، در شرایطی از اعمال تحریم های غرب، شدت بیشتری یافته است. در تهران روی حل و فصل اختلافات با واشنگتن در خصوص برنامه هسته ای حساب می کنند. اما، در این زمینه، موضع مسکو مبهم است.

در اواخر ماه مه، الکساندر نوواک با محمد مخبر و نمایندگان محافل تجاری ایران دیدار کرد. در خصوص ادغان سیستم های پرداخت شتاب و میر توافق حاصل شد. نوواک همچنین، از نیت روسیه برای استفاده حداکثری از ارزهای ملی و مبادله در تجارت متقابل خبر داد. حجم مبادلات تجاری روسیه و ایران به ۴ میلیارد دلار می رسد. به گزارش رسانه های گروهی ایران، در سال جاری تهران قصد دارد این شاخص را ده برابر کند.

در وهله نخست، در این مذاکرات، موضوع انرژی بحث و بررسی شد. جزئیات آن فاش نشده و هیچ بیانیه ای نیز صادر نشده است. اما، به اعتقاد تحلیلگران از یک توافق سیاسی مهم سخن در میان است: تهران از افزایش صادرات نفتی خود به بازار جهانی امتناع می کند و مسکو در ازای آن، پروژه های زیر ساختی مختلف ایران را تامین مالی می کند. از این رو، در اوایل سال جاری روسیه برای احداث نیروگاه حرارتی سیریک در جنوب این کشور وام ۱.۴ میلیارد یورویی را اختصاص داد.

به گفته نوواک، در حال حاضر، از هاب نفت و گاز سخن در میان است: منابع انرژی زای روسیه وارد شمال ایران می شوند و منابع انرژی زای ایران به منطقه آسیا – اقیانوسیه صادر می شود. معاون نخست وزیر روسیه معتقد است که به زودی، قراردادهای مربوطه منعقد خواهند شد. علاقه مسکو قابل درک است: بسته ششم تحریم های اتحادیه اروپا علیه نفت روسیه است. در چنین شرایطی، ایران می تواند به یک رقیب جدی تبدیل شود.

ذخایر نفتی کشف شده ایران ۱۲ درصد از کل ذخایر جهان را شامل می شود. ایران بعد از روسیه، از لحاظ ذخایر گازی، مقاوم دوم را دارد. تهران به خاطر اعمال تحریم ها، داده های صادرات نفتی خود را فاش نمی کند. اما، تحلیلگران غربی تصریح می کنند که مواد خام ایران به چین فروخته می شوند.

بر اساس ارزیابی های رابین میلز از موسسه عربی حاشیه خلیج فارس در واشنگتن، اگر ایران بخواهد، می تواند روزانه یک میلیون بشکه نفت وارد بازار کند. به گفته شرکت ملی نفت ایران، در صورتی که طی ده سال آینده ۹۰ میلیارد دلار سرمایه گذاری شود، رساندن این حجم به پنج میلیون بشکه ممکن خواهد شد.

در رابطه با گاز باید گفت که یک سوم تولید گازی ایران به ترکیه صادر می شود. در صورت افزایش عرضه، آنکارا قادر خواهد بود مازاد سوخت را به اروپا ارسال کند و بخشی از سوخت روسیه را جایگزین کند.

ایران همچنین، گاز طبیعی مایع (ال ان جی) را صادر می کند. در اینجا نیز تضاد منافع مطرح است: تحریم ها مسکو را ناگزیر می کند تا به دنبال خریداران جدید باشد و گاز ال ان جی روسیه با تخفیف عرضه شود. این بازار شکنی باعث می شود تا طرف مقابل در آسیای مرکزی سازگاری کمتری نشان دهد. به گفته سید حمید حسینی، افغانستان و پاکستان گاز ال ان جی را به قیمت ۶۰۰ الی ۷۰۰ دلار در ازای هر تن خریداری می کردند، اما اخیرا، افغان ها اعلام کرده اند که حاضرند فقط ۴۵۰ دلار بپردازند.

در این میان، اروپایی ها و امریکایی ها که بدون منابع انرژی زای روسیه مانده اند، می توانند به صورت رسمی و یا مخفیانه با تهران همکاری کنند. آنها همچنین به این دلیل که کشورهای عربی همسایه آماده توسعه منابع انرژی زای خود برای غرب نیستند، به این سمت سوق داده می شوند. برای دولت جو بایدن، تنش زدایی میان امریکا و ایران، فرصتی برای مبارزه علیه روسیه بدون خطر آغاز بحران اقتصادی خواهد بود.

در زمینه ای از چنین نوساناتی، حفظ تعادل نرخ و سهم در بازار نفت و گاز آسیا برای روسیه بسیار مهم است. مذاکرات در خصوص مشارکت شرکت «لوک اویل» در میدان نفتی در جنوب ایران از سر گرفته شده است. گفت وگوها پیرامون عرضه گاز روسیه از طریق آذربایجان برای صادرات بعدی از بنادر ایران ادامه دارد. در زمینه پتروشیمی نیز همکاری ها در حال توسعه است.

لغو تحریم های تجاری در نتیجه توافق تهران با غرب برسر برنامه صلح آمیز هسته ای ایران امکان پذیر است. در اوایل سال ۲۰۲۲ در وین، مذاکرات جدید پیرامون برجام آغاز شد. کارشناسان معتقدند که در نهایت، این امر بازگشت میلیون ها بشکه نفت ایران به بازار را به همراه خواهد داشت.

در مسکو، از ضرورت توجه به منافع ملی روسیه سخن می گویند. میخائیل اولیانوف از نزدیکی تهران و واشنگتن ابراز نارضایتی کرده است. در این میان، روسیه گام هایی را برمی دارد تا برنامه اتمی ایران صلح آمیز باقی بماند. مسکو برای کمک در احداث نیروگاه هسته ای بوشهر آمادگی دارد. پیش از این تواق شده بود که ایران مازاد مواد هسته ای خود را به روسیه ارسال کند. اما، به گفته یکی از مقامات رسمی ایران، مسکو این مواد را نمی پذیرد. همین امر دشواری ها برای دستیابی به توافق در وین را تشدید می کند.

در این میان، تهران رقابت با مسکو را رد می کنند. محمد مرندی تصریح کرده که از مدت ها پیش، ایران خریداران ثابتی برای نفتش داشته و اکنون نیز در حال صادرات مواد خام خود است. اما، مانع اصلی برای امضا توافق هسته ای، ارتباطی با روسیه ندارد. نفتالی بنت، نخست وزیر سابق اسرائیل از قدرت های جهانی می خواهد تا موضع سختی را در قبال تهران اتخاذ کنند.

در هر صورت، روسیه اجازه تقابل اقتصادی با ایران را نخواهد داد. با حمایت مسکو، تهران به طور رسمی عضو سازمان همکاری های شانگهای شد. مقابله با تحریم های غرب نیز این دو کشور را به یکدیگر نزدیک تر می کند. مشارکت جدید در عرصه انرژی نیز فقط باعث تحکیم روابط تجاری خواهد شد.

البته، باید خاطر نشان کرد که برخی از دیدگاه های سیاسی ایران به غرب نزدیک است. در حقیقت، ایران پیوستن کریمه به روسیه و استقلال دو جمهوری دیگر را به رسمیت نشناخته است. افزون بر آن، آیت الله علی خامنه ای، رهبر ایران از برقراری آتش بس در اوکراین حمایت می کند. اما، او معتقد است که سیاست امریکا، مقصر اصلی در آغاز بحران در اوکراین است و کی‌یف قربانی آن است.

ستانیسلاف تاراسوف، مدیر مرکز تحقیقات خاورمیانه و قفقاز، معتقد است: «مسکو از لحاظ تاریخی، در خاورمیانه شایسته تر از واشنگتن رفتار کرده است. با این وجود، باید پذیرفت که روسیه هنوز از لحاظ اقتصادی، در منطقه، به اندازه کافی قوی نیست که با امریکا رقابت کند. کشورهای خاورمیانه و از جمله ایران به سوی غرب گرایش دارند و می خواهند از منابع آن برای حفظ منافع خود استفاده کنند.»

به گفته ستانیسلاف تاراسوف، واشنگتن دیگر همان واشنگتن سابق نیست. تسلط آن به ویژه، پس از خروج از افغانستان در حال تضعیف است. امریکا به اشتباه تاکتیکی خود ادامه می دهد. از یک سو، وعده لغو تحریم ها را می دهد و از سوی دیگر، تهدید می کند. اما، در تهران می دانند که بایدن خیلی بیشتر از خود ایرانی ها به توافق بر سر برجام نیاز دارد.

ایران پیوسته، با همسایگان عربی خود از جمله در خصوص بازار نفت در حال مذاکره است. اگر ایرانی ها، کشورهای عربی و امریکایی ها در خصوص یک سیاست مشترک انرژی به توافق برسند، در آن صورت نقشه نفتی جهان تغییر خواهد کرد. اما، روسیه نیز سود خواهد برد. مسکو به طور فعال، با تهران در سوریه تعامل دارد، اما در رویارویی ایران با اسرائیل و عربستان سعودی دخالتی نمی کند. این موضوع برای ایران قابل احترام است. توسعه روابط تجاری با تهران، یکی از شاخه های اصلی سیاست روسیه در خاورمیانه است.

منبع: ریانووستی (روسیه) / تحریریه دیپلماسی ایرانی