نویسنده: توماس هالورسن

به نظر می رسد که ایران و روسیه به مرحله تجدید و تقویت همکاری ها وارد می شوند که شاید با توجه به شرایط ژئوپلیتیک کنونی، یک رابطه دوستی آشکار به نظر آید. هر دو کشور با انزوای بین‌المللی مواجه هستند و باید راه‌هایی را برای حفظ ظرفیت‌های نظامی و اقتصادی و غلبه بر تحریم‌ها و دیگر فشارهای مخالفان منطقه‌ای و جهانی خود بیابند.

سفر اخیر ولادیمیر پوتین به تهران گام مهمی به سوی توافق نامه های امنیتی و اقتصادی ملموس محسوب می شد. برخی از پژوهشگران به این نتیجه رسیدند که در رقابت مسکو با قدرت های بزرگ، ایران در حال تبدیل شدن به متحد واقعی روسیه است و خاورمیانه را هرچه بیشتر دچار دسته بندی خواهد کرد.

با این حال و به رغم نشانه‌های فراوان حاکی از تبدیل شدن روسیه به شریک بین‌المللی مورد علاقه ایران، لوان جاگاریان، سفیر روسیه، در خلال سال گذشته، به چهره بسیار جنجالی در تهران تبدیل شده است. او  به علت روابط و اظهارنظرهای کوته بینانه و انتشار عکس هایش، یادآور روابط مداخله‌جویانه روسیه با این همسایه جنوبی در دو قرن گذشته است، که این مساله موضوع انتقاد رسانه ها و دولت ایران قرار گرفته است.

جاگاریان در اواخر ماه اوت ۲۰۲۱، پس از انتشار عکسی با همتای انگلیسی خود، مورد انتقاد شدید قرار گرفت. این تصویر بازسازی هدفمند از عکس معروف چرچیل، استالین و روزولت در کنفرانس تهران بود که با انتقاد شدید دولت ایران مواجه شد. جواد ظریف، وزیر امور خارجه سابق آن را بسیار نامناسب خواند و محمد باقر قالیباف، رئیس مجلس شورای اسلامی ایران عذرخواهی  هر دو سفیر برای اقدام غیرحرفه‌ای و نامناسب آنها را خواستار شد.

هنگامی که سفیرروسیه در فوریه ۲۰۲۲ در مراسمی با قرار دادن تاج گل بر گور گریبایدوف، نسبت به او ادای احترام کرد، جنجال‌ها علیه او دوباره بالا گرفت. یک خبرگزاری ایرانی، گریبایدوف را بدنام ترین سفیر روسیه در ایران نامید و اقدامات تحریک آمیز جاگاریان را محکوم کرد. سعید خطیب زاده، سخنگوی سابق وزارت امور خارجه ایران نیز گفت هر سفیر کارکشته ای می داند که نباید احساسات کشور میزبان خود را جریحه دار کند.

گریبایدوف دیپلمات قرن نوزدهمی روسیه در زمانی بود که تزار روس ایران را مجبور کرد با یک رشته شروط تحقیرآمیز ابتدا در عهدنامه گلستان و بعدها در عهدنامه ترکمانچای، همه سرزمین های مورد مناقشه را به روسیه واگذار کند.

سر پرسی سایکس، مورخ انگلیسی، در سال ۱۹۱۵ نوشت: این اقدام سرآغاز دوران تازه ای بود، زیرا از آن پس، ایران دیگر آن قدرت مستقلی نبود که فرانسه و انگلیس به دنبال دلبری از آن بودند. امتیازات فرا سرزمینی روس ها  به دیگردولت های اروپایی نیز تعمیم داده شد که تا به امروز برقرار است. گریبایدوف نویسنده عهدنامه ترکمانچای بود و به عنوان سفیر، مفاد مداخله جویانه آن را اجرا می کرد.

در همین راستا، رهبر معظم ایران در دیدار با پوتین با ابراز نگرانی از احتمال پیشروی‌های دوباره روسیه در قفقاز جنوبی، خاطرنشان کرد: اگر سیاستی برای مسدود کردن مرزهای ایران با ارمنستان وجود داشته باشد، جمهوری اسلامی با آن مخالفت خواهد کرد، زیرا این مرز برای چندین هزار سال یک راه ترانزیتی بوده است.

جاگاریان ماه گذشته، بار دیگر خود را درگیر جنجال کرد و  چند روز پیش از ورود پوتین به تهران و در مصاحبه با مشرق نیوز، ایران را به علت  ناتوانی اش در پرداخت بدهی های روسیه مورد انتقاد قرار داد و گفت هنجارهای اجتماعی محافظه کارانه جمهوری اسلامی مانع گردشگران روسیه است. به نظر می‌رسید ژاگاریان این واقعیت را نادیده می‌گرفت که نگرانی‌هایی نسبت به روسیه در جامعه ایران وجود دارد.

رسانه های ایران در روزهای بعد و با انتقاد از اظهارات سفیر، این فرضیه را که بیزاری متقابل ایران و روسیه از غرب باعث شراکتی پایدار و بدون نگرانی می شود، رد کردند.

خبرنیوز با بیان اینکه تداوم و تشدید مداخلات و توهین‌های سفیر روسیه، افکار عمومی را به شدت جریحه دار کرده است، ورود دولت به درخواست برای جایگزینی سفیر گستاخ روسیه را خواستار شد. خبرگزاری دیگری در مقاله ای با عنوان «سفیر روسیه و ادبیات عصر قاجار» بی احترامی و ادعاهای وقیحانه سفیر کنونی روسیه در مورد روابط ایران و روسیه را با دیپلمات های روسی  قرن نوزدهم مقایسه کرد و نوشت: به لوان جاگاریان توصیه می کنیم تاریخ مبارزات ۶۰ سال اخیر ایران را بخواند و به این نکته توجه کند که انقلاب ایران علیه دخالت استعمارگران غربی و شرقی رخ داده است.

برخی از این جنجال ها شاید در ابتدا یک واکنش افراطی به نظر برسند. جاگاریان خبرگزاری های غربی مانند رادیو فردا، ایران اینترنشنال و بی بی سی فارسی را به  علت دامن زدن به این مسائل و بزرگ جلوه دادن آنها، سرزنش کرده است. با این حال، واکنش‌ها علیه او بیانگر این نگرانی مردم ایران است که همکاری با روسیه به جای همکاری دو طرفه، منجر به سلطه امپریالیستی یک‌طرفه شود.

متاسفانه، ایران با گزینه های محدودی مواجه است. احیای برجام قطعی نیست و با ظهور نظم جهانی چندقطبی تازه، جمهوری اسلامی متوجه می‌شود که به متحدان  قدرتمندی نیاز دارد که به تحرک سریع اقتصاد در این کشور و همکاری در زمینه نگرانی‌های امنیتی آن، کمک کنند.

اتحاد با روسیه می تواند کمک اقتصادی و افزایش اهرم ژئوپلیتیکی را فراهم کند، ولی اگر چنین رابطه‌ای به نفع مسکو منحرف شود، در تضاد با اصل مبارزه با امپریالیسم است و ایران باید قرن‌ها تاریخ دردسرساز را نادیده بگیرد به این امید که روسیه شاید این بار به گونه‌ای متفاوت رفتار کند.

منبع: اندیشکده موسسه خاورمیانه / تحریریه دیپلماسی ایرانی/۱۱