اخلاق؛ غایب بزرگ روابط بین الملل

اخلاق؛ غایب بزرگ روابط بین الملل

سرویس بین الملل- رضا پورحسین: در مورد اخلاق و سیاست، انگاره ها و برداشت ها و پیش فرض های گوناگونی وجود دارد. تنش، تناقض و تضاد بین دو حوزه اخلاق و سیاست بحثی فراگیر است اما در ورای این نگاه جداپندارانه اخلاق و سیاست، نگرش پیوند بین این دو نیز از گذشته ایام تاکنون مطرح بوده است.
سید محمد کاظم سجاد پور، رئیس پیشین مرکز مطالعات سیاسی و بین ‌المللی وزارت امور خارجه در این خصوص می گوید: رابطه اخلاق و سیاست در حوزه مناسبات داخلی متوقف نشده و چگونگی این رابطه در حوزه مناسبات بین المللی نیز مطرح است. روابط بین الملل در گستره خود در موضوعات و مسائل مختلفی با اخلاق سروکار دارد. در این میان باید در نظر داشت که نظریه های گوناگون روابط بین الملل به طور مستقیم و غیر مستقیم با موضوع اخلاق ارتباط و به آن توجه کرده اند.
وی می افزاید: از ابتدا اخلاق به طور پیوسته در رشته روابط بین الملل مطرح بوده است. هر چند که قالب نگاه به اخلاق بیشتر در تقابل با دیدگاه رئالیست ها در رشته روابط بین الملل جلب توجه کرده ولی بی تردید این اشتباه بزرگی خواهد بود که تمامیت بحث اخلاق در روابط بین الملل را تنها در مباحث رئالیستی خلاصه کرد.
مشخصا مسئله محوری در روابط بین الملل جنگ و صلح بوده و خواهد بود. مباحث اخلاقی جنگ پیوسته دل مشغولی این رشته بوده است. مفهوم جنگ عادلانه از زمانی که رشته روابط بین الملل در حاشیه مباحث حقوقی قرار داشت تا به امروز که رشته روابط بین الملل گسترده شده، یا مباحث اخلاقی پی
سید محمد کاظم سجاد پور تصریح می کند: باید توجه داشت که بهینه اخلاقی در روابط بین الملل قابل ملاحظه بوده و در تحولات بین المللی بعد از جنگ سرد، شدت و کثرت مسائل اخلاقی در مناسبات جهانی افزایش یافته است. دوم، در تمام نظریات روابط بین الملل فضایی اخلاقی وجود دارد و سوم اینکه برخی از نظریات جدید در روابط بین الملل عمدتا هنجار محور و اخلاق محور است.  نقطه اشتراک همه مباحث مربوط به اخلاق و روابط بین الملل در اهمیت ماهیت مسئولیت و مشروعیت تصمیم های سیاسی، اهداف و ابزار سیاسی و چگونگی عمل سیاسی در مناسبات بین المللی است که به نوبه خود در تضاد با ساختارگرایی و تقدیرگرایی به هر صورت و با هر پوششی است. بی شک انسان ها و دولت ها در مارپیچ روابط بین الملل مسئول هستند.
با این وجود محسن جلیلوند، استاد روابط بین الملل بر این باور است که امروز کشورها در عرصه روابط بین الملل براساس منافع ملی خود عمل می کنند. ماکیاولی در این رابطه می گوید که اگر هدف از سیاست ورزی حفظ و ارتقای قدرت است پس چرا مقوله ای مانند اخلاق باید آن را محدود کند. این نگرش ریشه در نگاه کلاسیک به سیاست و روابط بین الملل است.
وی افزود: امروزه در نگرش ایده آلیسم اخلاق در روابط بین الملل مطرح است اما با این وجود اگر کشورها بین اخلاق و منافع ملی خود قرار گیرند، بی شک منافع ملی را ترجیح می دهند و در این راستا حرکت می کنند. به طور مثال آمریکا حقوق بشر را مطرح می کند اما با بسیاری از کشورها که حقوق بشر را نقض می کنند نیز روابط خوبی دارد.
جلیلوند ادامه داد: چرچیل در خصوص گاندی می گوید او یک نیمه انسان است زیرا او در حال ضربه زدن به منافع بریتانیاست. باید توجه داشت که چرچیل خود را در تنش های جنگ جهانی دوم یک انسان اخلاق گرا می دانست و نقطه مقابل هیتلر قلمداد می شد اما او در چنین وضعیتی اخلاق را کنار گذاشته و در حالی که منافع ملی بریتانیا در خط بود، گاندی را نیمه انسان خطاب کرد.
این استاد روابط بین الملل با اشاره به مصادیقی نظیر تحریم ها و حقوق بشر خاطرنشان کرد: امروز نیز شاهد هستیم که کشورها برای اعمال فشار بر سایر دولت ها از ابزاری نظیر تحریم استفاده می کنند هرچند آن ها تحریم را به معنای تحریمی که در ذهن است، قلمداد نمی کنند اما این امر نیز نشان می دهد که تا چه میزان جایگاه اخلاق در روابط بین الملل متزلزل است.
در این میان حسن بهشتی پور، تحلیلگر ارشد مسائل بین الملل معتقد است که تنها مقوله که این روزها در روابط بین الملل مطرح نیست، اخلاق است. این روزها اخلاق در دیپلماسی و روابط بین الملل به یک افسانه بدل شده است زیرا اهمیت دادن به این مقوله به تاریخ پیوسته است. امروز کشورها در بهترین حالت اگر بخواهند اخلاق را رعایت کنند، در خصوص سایر کشورها نگرشی منصفانه خواهند داشت یا نطقی عادلانه در دستور کار قرار می دهند اما در عمل تقریبا اخلاق در روابط بین الملل حذف شده و صرفا منافع ملی مطرح است.
وی افزود: پس از جنگ های ۳۰ ساله بین پروتستان ها و کاتولیک ها مقوله هایی نظیر دولت ملت، حاکمیت و شناسایی مرزها در روابط مطرح شدند، زور و قدرت از همان ابتدا تعیین کننده بود. به مرور زمان این مولفه تاثیرگذار با مقوله هایی نظیر حقوق بشر و برابری کامل تر شدند که ریشه این اصول در فرانسه، آمریکا و چند کشور دیگر بود.
بهشتی پور ادامه داد: البته باید توجه داشت که ابزارهای زور و فشار نیز به صورت همزمان افزایش پیدا کردند و کشورها با ابزار اقتصادی، تبلیغاتی، فرهنگی و تحریم بر سایر دولت ها فشار وارد می کردند. از سوی دیگر پژوهش ها و تبلیغات زیادی انجام شد تا اخلاق در روابط بین الملل نهادینه شود اما هیچ گاه در عمل هیچ سیاستمداری وارد میدان نشد تا عملا اخلاقی عمل کند.
این تحلیلگر ارشد مسائل بین الملل تصریح کرد: امروز جهان به سمت اخلاق مداری حرکت نکرده است بلکه مقوله ای به نام قدرت است که نظام مند و سیستماتیک شده است تا همگان به شکلی از آن پیروی کنند. همچنان نیز مبانی روابط بین الملل قدرت است هرچند در میان آن نیز انگاره هایی از اخلاق بر سر زبان آورده می شود. حق وتو و عضیت دائمی در شورای امنیت سازمان ملل نیز بر همین اساس بوجود آمد. امروز روسیه و آمریکا به وضوح همین ساختار نظام مند شکل گرفته توسط خودشان را نیز نقض می کنند. شاهد بودیم که چگونه روسیه اصول اولیه همین ساختار را نادیده گرفته و به خاک اوکراین حمله کرد.
بهشتی پور خاطرنشان کرد: در زمان جنگ ایران و عراق نیز همه می دانستند که صدام به ایران حمله کرده است و مقصر اوست اما هیچ گام موثری برای محکومیت و مقابله با او برداشته نشد زیرا منافع آن ها در موارد دیگری بود.
از مجموع این صحبت ها آن چه که می توان برداشت کرد این است که در این روزهای پرتلاطم جهان، اخلاق غایب بزرگ روابط بین الملل است و به نظر می رسد فقدان این مولفه است که هر روز جهان را بیش از گذشته به سمت آشفتگی سوق می دهد.