در حال حاضر که صحنه روابط بین الملل متأثر از مسائلی چون جنگ و نزاع در منطقه پیرامونی دریای سیاه با تمرکز بر اوکراین، تغییرات بنیادین در خاورمیانه و خلیج فارس، تداوم بی ثباتی در افغانستان همچنین کاهش نقش سازمان های مهم بین المللی در تعاملات جهانی و ابهام در گام پایانی مذاکرات وین توامان با اراده جدی غرب و آمریکا در تحریم و انزوای روسیه است، اهمیت توجه به ابعاد سیاست خارجی در حفظ مصالح و منافع ملی و همچنین ثبات و امنیت کشور با گذشت بیش از ۸ ماه از روی کار آمدن دولت سیزدهم نقشی مضاعف می یابد.

در عین حال که جنگ اکراین موجب ارتقاء اهمیت محصولات کشاورزی در سبد مبادلات جهانی شده است، اخباری مبنی بر صادرات روزانه بیش از ۷۰۰ کانتینر هندوانه از ایران به ترکیه منتشر شد؛ خبری که با واکنش‌های متعددی روبه رو شد، چراکه ایران در شرایط بحران آب قرار دارد و صادرات هندوانه در واقع صادرات آب به حساب می آید و چنانچه بهای بطری یک لیتری آب آشامیدنی در بیشتر کشورهای همسایه و ترکیه قریب یک دلار دانسته و برای هر کیلو هندوانه نیز حدود ۳۵۰ لیتر آب مصوف شده و هر سه کیلو هندوانه قریب یک دلار ارز آوری داشته باشد به مفهوم صادرات مفت منابع آبی کشور هستیم.

از سویی این گونه اقدامات در حالی انجام می شود که کشورمان گزینه های الترناتیو با ارزش افزوده بسیار بیشتر دارد و برخی از محصولات و تولیدات ایران بویژه فرش دستباف، پسته ، خاویار و زعفران ایرانی در بین اروپائیان شهره عام و خاص می‌باشد و تا یک دهه قبل بیشترین صادرات غیر نفتی ایران به اروپا شامل فرش و پسته بود. اما موفقیت های روزافزون تولیدی و دستاوردهای علمی ایران می‌تواند زمینه مناسب و قابل توجهی برای صادرات محصولات دانش بنیان به اروپا و جهان باشد. همجنین کشورمان به طور عمده در تولید محصولات انواع ارقام خرما و خشکبار و برخی ادویه جات از جمله پسته، انجیر و زعفران دارای مزیت است، و از سوی دیگر مبادلات با برخی از همسایگان مثل عراق ؛ افغانستان و ترکیه خوب است ولی با بیشتر این کشورها ارقام با ظرفیت های موجود فاصله زیادی دارد. سهم مبادلات با کشورهای روسیه، ارمنستان، ترکمنستان، پاکستان و حتی قطر هم با توجه به توانمندی ها و سطح دوستانه روابط سیاسی راضی کننده نبوده و در اگر چه سال ۱۴۰۰ با رشد محسوسی همراه بوده است ولی سهم مبادلات در مجموع تجارت خارجی دوجانبه نظیر روسیه به ۱ درصد هم نمی رسد. حجم مبادلات خارجی همسایگان بیش از ۲۲۵۰ میلیارد دلار است که سهم  واردات ۱۳ کشور  بیش از یکهزار و یکصد  میلیارد دلار و صادراتشان ۱۱۵۰ میلیارد دلار می باشد و اگر مبادلات چین و هند را هم اضافه نماییم به رقم بیش از هفت هزار میلیارد دلار می رسد و توانمندی کشورمان در اختصاص صرفا” ۲درصد این رقم بمفهوم ۱۴۰ میلیارد دلار یعنی ۲۰ میلیارد دلار بیشتر  از مبادلات خارجی ۱۲۰ میلیارد دلاری ایران اسلامی می باشد. البته اذعان داریم که موتور محرکه اقتصادی کشور و برندسازی صادراتی بشدت ضعیف می باشد و بدون شک تا زمانی که در مسیر صادرات محصولات با ارزش افزوده محور حرکت ننماییم اگر چه تغییراتی ایجاد خواهد شد ولی شاهد رنسانس و جهش در این عرصه نخواهیم بود و ایران اسلامی برای رسیدن به نرم های نسبی سرانه تجارت خارجی باید به حجم مبادلاتی حداقل ۲۴۰ میلیارد دلار برسد.

یکی از محصولات با ظرفیت مغفول در صاردات غیر نفتی فرش است. ایران در سال ۲۰۱۸ میلادی پس از چین، ترکیه، هندوستان، بلژیک، هلند و آمریکا در جایگاه هفتمین صادرکننده بزرگ فرش قرار گرفت. ارزش صادرات فرش ۳۰۰ میلیون دلار در آن سال تخمین زده شد. شواهد حکایت از آن دارد که بیش از یک میلیون فعال در این حوزه بیکار شده‌اند. با توجه به مواد به کار رفته، زمان و نیروی کار مورد نیاز بافت هر فرش قیمتی بین ۵۰۰ تا ۵۰ هزار دلار خواهد داشت این در حالیست که کشورهایی چون مصر، هندوستان، مراکش، هلند، ترکیه، کانادا، چین و بلژیک صاحب صنعت فرش داخلی هستند و فرش‌هایی ارزان‌تر از فرش ایرانی را عرضه می‌کنند؛ در نتیجه، به رقبای جدی ایران در بازار‌های جهانی تبدیل شده‌اند.

محصول مهم دیگر که صادرات یک گرم آن با صادرات ۳ کیلوگرم هندوانه برابری می کند زعفران است و در حال حاضر ایران بزرگترین تولید کننده و صادر کننده غیر حرفه ای زعفران در جهان است و بیش از ۶۵ درصد تولید جهانی  این محصول گرانبها به ایران اختصاص دارد و بر اساس برآوردها حدود ۵۰۰ تن تولید سالانه داریم که یک فرصت مغفول محسوب می‌شود و باید توجه داشت متناسب با افزایش تولید، باید در بازاریابی هم کارهای جدی انجام داد. کشورمان سال گذشته بیش از ۳۰۰ تن طلای سرخ را با ارزش افزوده بسیار پایین و بیشتر در قالب غیر فرآوری به ۵ قاره و ۴۷ کشور جهان با بسته بندی از دو دهم گرم تا حداکثر بسته بندی یک کیلویی صادر کرده که بیش از ۸۰ درصد وزن و ۸۴ درصد ارزش صادراتی آن به پنج کشور از ۵۳ کشور خریدار زعفران ایرانی اختصاص پیدا کرده است. باید فکری کرد و طرحی برای صادرات بویژه به کشورهای اروپایی و سرزمین پهناور روسیه درانداخت که از وضع موجود خارج شویم. اکنون تنها ۱۰ درصد زعفران تولیدی کشور با بسته‌بندی شرکت‌های ایرانی به دست مصرف‌کننده در دنیا می‌رسد و بقیه صادرات از ارزش افزوده ۵ برابر در تجارت جهانی زعفران محروم است و در این بخش در کنار ساماندهی صادرات؛ برندسازی در صنعت زعفران کاملا ضروری است. دنیا زعفران اسپانیا و اخیرا زعفران افغانستان را بیشتر از زعفران ایران می‌شناسند، دردی بزرگ و سرافکندی برای بخش بازرگانی کشور است.

صادرات پسته نیز دردهه اخیر سیر نزولی داشته و فاصله زیادی با رقم یک میلیارد دلار دهه هشتاد شمسی دارد این محصول برتر ایران نیز ظرفیت فوق العاده ای در ایجاد ارزش افزوده صادراتی دارد و بر اساس آمار منتشر شده توسط سازمان فائو، کشور آمریکا با تولید بیش از ۴۰۰ هزار تن پسته در سال اولین کشور بزرگ تولیدکننده این محصول در جهان است و کشورمان ایران با تولید بیش از ۳۰۰ هزار تن پسته در سال بعد از آمریکا در رتبه دوم این رده بندی قرار دارد بطوری که دو کشور آمریکا و ایران سالانه بین ۶۰۰ تا ۷۰۰ هزار تن ظرفیت پسته صادراتی به دنیا ارائه می کنند که تاکنون بالاترین مصرف گزارش شده پسته در دنیا حدود ۵۵۰ هزارتن بوده و معمولا بازار بیش از این مقدار  کشش نداشته است.

موضوع مهم دیگر این که در هزاره سوم؛ در کنار مشارکت فعال در نمایشگاه های تخصصی و جشنواره های غذایی و دارویی؛ یکی از امور بسیار مهم که در تغییر ترجیحات و سلیقه مصرف کننده در مورد یک کالا تاثیر بسزایی دارد؛ تبلیغات است که تاکنون نه در مورد این محصول تقریبا انحصاری کشورمان، بلکه در مورد بسیاری از ظرفیت های اقتصادی و صادراتی ایران عزیر تلاش کمی صورت گرفته است و با تبلیغات می توان دامنه استفاده از این محصول را افزایش داد. در عین حال که بر کسی پوشیده نیست که تبلیغات می تواند منحنی های مطلوبیت کشورهای مختلف را به سمت این محصول متمایل کند که باعث کم شدن و واکنش کمتر مشتریان نسبت به افزایش قیمت آن خواهد بود.

در یک جمع بندی کلی باید گفت که از طرفی ضرورت دارد تا راهبرد کارشناسی دقیق برای صادرات محصولات کشاورزی کشور با هدف ممنوعیت صادرات محصولات پرآب بر با ارزش افزوده کم تدوین و اجرایی شود و از سوی دیگر فائق آمدن بر مشکلات اقتصادی و اشتغال کشور بدون حضور فعال در بازارهای مهم دنیا سخت و دشوار است. علی رغم ظرفیت های بی نظیر اقتصادی و منابع زیر زمینی، حضور ایران در بازارهای اروپایی بسیار ناچیز است چرا که سرانه تجارت خارجی ایران ۱۰۰۰ یورو است. لذا توسعه همکاری با کشورهای با حجم بالای مبادلات خارجی ضمن بهره گیری از بازار گسترده، می‌تواند در کسب تجربه و ارتقای تجارت خارجی ایران نقش بسزایی داشته باشد. ایران می‌تواند با ارتقاء صنعت و تولید با رویکرد مشارکت در زنجیره ارزش جهانی همراه با گسترش شبکه انتقال، ذخیره سازی، صادرات و واردات حامل های انرژی حرکت کند و گام هایی برای متنوع کردن بازارهای صادراتی انرژی چون نفت و گاز و فراورده‌های پتروشیمی، با اولویت صادرات به منطقه، برداشته و با استفاده از قراردادهای فصلی گاز با کشورهای همجوار و اتصال به شبکه برق اروپا برای افزایش سهم ایران از تجارت جهانی اقدام کند.