آرمان امروز: طی سال های گذشته با افزایش تورم و استمرار آن وضعیت زندگی مردم خصوصا در دهک های پایین تغییر کرده و بخش بزرگی از هزینه مردم صرف تامین نیازهای اولیه خود می شود و درآمدی برای تفریح، بهداشت و آموزش باقی نمی‌ماند. جامعه ای که از دید کارشناسان از نظر کیفیت نیروی انسانی دچار افت چشم گیری خواهد شد و توسعه در آن کاهش پیدا خواهد کرد.

بر اساس آمارهای رسمی خانوارهای کم‌درآمد (دهک اول) نیمی از هزینه‌های خود را صرف خرید خوراکی می‌کنند که این رقم برای خانوارهای پردرآمد (دهک دهم) ۲۰درصد است. با توجه به این آمار، بالا بودن تورم خوراکی‌ها بیشترین آسیب را به دهک‌های کم‌درآمد وارد می‌کند. مطابق بررسی‌های صورت‌گرفته از گزارش مرکز‌ آمار ایران، در نیم‌دهه اخیر تورم خوراکی‌‌ها سه پله بالا رفته است. بر این اساس، میانگین تورم خوراکی‌ها طی سال‌های ۱۳۹۱ تا ۱۳۹۶ حدود ۲۱درصد بوده است که این میانگین در سال۱۳۹۷ تا ۱۴۰۲ به محدوده ۵۰درصد رسیده است. بنابراین نرخ تورم خوراکی‌ها وارد یک عصر جدید شده است.

از سوی دیگر همان‌گونه که از سال ۱۳۹۷ به بعد میانگین تورم خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها به صورت قابل‌توجهی افزایش یافته، گروه‌های غیر فقیر به خط فقر نزدیک‌تر شده‌اند. می‌توان گفت در سال‌های ابتدایی دهه ۱۳۹۰ تنها گروه‌هایی که درآمدهای بسیار پایینی داشتند فقیر محسوب می‌شدند؛ این در حالی است که که تورم مزمن و کاهش درآمد سرانه در طول سال‌های متمادی موجب شده بعد از سال ۱۳۹۷ فاصله کسانی که فقیر نبودند نیز با خط فقر کمتر شود.

به عبارت دیگر تحولات اقتصادی در یک دهه اخیر موجب شده به‌مرور طبقه متوسط جامعه نیز به سوی فقیر شدن سوق داده شود. با توجه به معیارهای تعیین نرخ فقر، بسیاری از افرادی که در دهه‌های گذشته درآمد متوسطی داشته و از رفاه نسبی برخوردار بوده‌اند، از میانه‌های دهه ۱۳۹۰ به گروه فقرا پیوسته‌اند.

فرار تفریح و آموزش از سبد خانوار

بررسی  آمارها همچنین نشان می دهد مسکن‌وخوراک جای بهداشت، تفریح و آموزش را در سبد مصرف خانوار را گرفته است. بر این اساس سهم «بهداشت و درمان» از ۷.۱۴ درصد در سال ۹۵ به ۶.۶۸ درصد در سال ۱۴۰۰ کاهش یافته است. این الگوی برای سایر اقلام غیرخوراکی و خدماتی مثل «هتل و رستوران»، «ارتباطات» و «حمل و نقل» نیز تکرار شده است.

همچنین سهم تفریح و سرگرمی در سبد هزینه‌های مردم از سال ۱۳۹۶ که ۲.۹ بوده، در سال ۱۴۰۲ به زیر یک درصد یعنی هشت‌دهم درصد رسیده است.  مقایسه این آمار را با سال‌های قبل‌تر نشان می‌دهد از ۹۶ تا ۱۴۰۱ سبد تفریح مردم خالی‌تر شده است. سهم گروه تفریحات، سرگرمی‌ها و خدمات فرهنگی از کل هزینه متوسط ایرانیان در سال ۱۴۰۰ ، ۱.۶  درصد برآورد شده، در حالی که این سهم در سال ۹۶ حدود ۳ درصد بوده است. به طور کلی این سهم در پنج سال گذشته به طور مداوم کاهش یافته است. به بیان دیگر، در چند سال گذشته هزینه‌ای که ایرانیان برای تفریح و فعالیت‌های فرهنگی انجام داده‌اند، کاملا روندی نزولی داشته و به شکل قابل توجهی کاهش یافته است.

برای توسعه نیاز به فرهنگ داریم

مهدی پازوکی، اقتصاددان در گفت و گو با روزنامه آرمان امروز با طبیعی خواندن چنین تغییراتی در سبد خانوار گفت: مردم ابتدا به نیازهای حیاتی مثل خوراک می پردازند و اگر این نیازها تا حدودی تامین شده باشد به نیازهایی چون تفریح، آموزش و بهداشت خواهند پرداخت.

او با اشاره به مهم ترین دلایل این اتفاق در اقتصاد ایران افزود: کاهش درآمد سرانه خانوارها مهم ترین دلیل اقتصادی این تغییرات در سبد خانوارها است. زمانی که درآمد کاهش پیدا کند؛ مردم تنها به نیازهای اساسی خود توجه می کنند و هزینه موارد دیگر کاهش خواهد یافت.

این اقتصاددان با بیان اینکه اکنون یکی از بالاترین نرخ تورم ها را داریم، افزود: یکی دیگر از دلایل مهم این وضعیت تورم است. علت اصلی تورم رشد فزآینده نقدینگی است و نقدینگی هم در همین دولت پمپاژ شده است، نه اینکه قبلا نبوده. این نقدینگی در این دولت افزایش داشته به دلیل حجم فزاینده بودجه دولت. این دولت با توجه به یکدستی حاکمیت، می‌توانست و می‌تواند یکسری از هزینه های غیرضرور را حذف کند، اما آن اراده وجود ندارد.

پازوکی درباره تبعات این وضعیت نیز گفت: در بلندمدت چنین جامعه ای دچار مشکل خواهد شد. وقتی سطح آموزش و بهداشت پایین می آید آسب ها بیشتر می شود و هزینه های دولت افزایش پیدا می کند. از سوی دیگر با پایین آمدن هزینه در فرهنگ، تفریح و آموزش سطح فرهنگ نیز پایین می آید و نیروی انسانی کیفیت خود را از دست می دهد. جامعه توسعه یافته به فرهنگ توسعه یافته نیاز دارد. اگر دولت ها بتوانند با سیاست های خردمندانه باعث افزایش تولید ناخالص ملی شوند این وضعیت بهبود پیدا می کند.

همچنین بررسی ضریب اهمیت این گروه از کالاها در دهک‌های مختلف درآمدی نشان‌دهنده آن است که دهک‌های پایین درآمدی نسبت به دهک‌های بالای درآمدی در برابر تورم خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها آسیب‌پذیر‌تر هستند. بر اساس آخرین گزارش منتشرشده از مرکز آمار، ضریب اهمیت خوراکی‌ها، آشامیدنی‌ها و دخانیات برای دهک اول درآمدی ۴/ ۴۲درصد است؛ به این معنی که خانوارهای کم‌درآمد نزدیک به نیمی از هزینه‌های خود را به خوراکی‌ها اختصاص می‌دهند.

هر چقدر که از دهک اول درآمدی به سمت دهک دهم حرکت کنیم، ضریب اهمیت خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها کاهش پیدا می‌کند. برای مثال ضریب اهمیت این گروه از کالاها در دهک دهم درآمدی معادل ۶/ ۲۱درصد است. بنابراین گروه‌های پردرآمد تنها یک‌پنجم از هزینه‌های خود را صرف خوراکی می‌کنند. تفاوت ضرایب اهمیت خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها نشان می‌دهد شهروندانی که در دهک‌های میانی و پایین درآمدی هستند، به صورت قابل‌توجهی در برابر تورم این گروه از کالاها آسیب‌پذیر بوده و سال به سال توانایی تامین برخی از مواد غذایی را از دست می‌دهند.