فساد در برتری منافع بر هزینه‌های مفسد شکل می‌گیرد/رشد اقتصادی خوب شود؛فساد کاهش می‌یابد/باید مجازات‌های سنگین برای مفسدان اعمال شود/ثبات موقعیت‌ها مانع مهمی در برابر فساد است

 آرمان شرق –جواد مرشدی:فساد در اقتصاد ما رخ نشان داده و همه جا صحبت از حضور صاحبان نفوذ و مافیای قدرت است ،امری که در خیلی از کشور ها کم و بیش وجود دارد و منحصر به ما و اتمسفر ما نیست. به نظر می رسد برای مبارزه با فساد و کوتاه کردن دست این نفوذی ها اصلی ترین قوانین جامع و مادر را نداریم و آنچه که داریم هم اجرا نمی شود .سازمان هایی نظیر تعزیرات و حمایت از مصرف کننده را برای مبارزه با گران فروشی ایجاد کرده ایم ،صرف نظر از عملکرد نامناسب آنها آیا برای مبارزه با فساد در سطح کلان هم برنامه ای داریم ؟کدام نهاد مسئولیت آن را بر عهده گرفته ،عده ای برخورد قهری را راهگشا می دانند و برخی جریمه و مالیات . آرمان شرق در گفت و گویی با دکتر مرتضی عزتی استاد دانشگاه به بررسی راه های از بین بردن فساد در سطح کلان پرداخته که در پی می آید.

همه از مبارزه با فساد حرف می زنند ،راهکار های برخورد ریشه ای بطور ملموس و مصداقی با فساد چیست ؟

فساد به عنوان یک موضوعی که از نظر همه مردم در همه جوامع یک پدیده نامطلوب است، دیده می شود و برای رفع ،مبارزه و کاهش آن  در دنیا کار های مختلفی انجام شده است . یک دسته از تئوری های مبارزه با فساد ،فساد را حاصل ویژگی های فردی افراد می دانند و یک دسته فساد را حاصل شرایط و موقعیت اجتماعی و ساختاری و ساختار های قانونی و نهادی می دانند .یک دسته دیگر از تئوری ها بحث مبارزه نشدن و آزاد نبودن و مشابه اینها را در نظر می گیرند ولی در مجموع اگر همه آنها را کنار هم بگذاریم، می بینیم یک بحث ساده ای را همه با هم مطرح می کنند که فساد زمانی رخ می دهد که برای آن کسی که فساد را انجام میدهد منافعی بیشتر از هزینه هایش داشته باشد. همه دنیا به شکل های مختلف در بحث قانونگذاری ها و مبارزه با فساد و محدود کردن شرایط و زمینه های فساد این جنبه ها را خیلی اهمیت می دهند .بله از نظر تئوری در اقتصاد می گویند که اگر افراد وضعیت اقتصادی شان خوب باشد، گرایش به فساد شان کاهش پیدا می کند .ما شاید نتوانیم وضعیت اقتصادی را یکی دو روزه اصلاح کنیم، شاید زمان بر باشد ولی خوب یک اقدام پایه ای است .اگر ما رشد اقتصادی خوبی پیدا کنیم و وضعیت در آمدی مردم خیلی خوب شود، قطعا فساد خیلی کاهش پیدا می کند .از آن طرف در بحث های نهادی اگر ما نهادهای لازم را فراهم کنیم تا افراد بتوانند از راه های سالم سرمایه دار و ثروتمند شوند به دنبال راه های سالم می روند و از راه های مفسدانه و غیر قانونی پرهیز می کنند .از طرف دیگر اگر نهاد های قانونی و حقوقی مبارزه با فساد محکم و قوی باشند (قوه قضاییه و نهاد های نظارتی قوی) مجازات های سنگین اعمال کنند، بد نیست ولی همه اینها یک مقدار زمان می برد و باید ما طی زمان این کار را انجام دهیم.

همیشه صحبت از صاحبان نفوذ و مافیای قدرت می شود و در همه کشور ها هم کم و بیش این موضوع وجود دارد ،برای اینکه این نفوذی ها را مهار کنیم باید چه اقداماتی در حوزه های مختلف انجام شود ؟

راهکار اساسی افزایش و شدت بخشیدن به هزینه های انجام فساد است،در این زمینه خاص به صورت ویژه ما باید نظارت را تقویت کنیم  به نحوی که نیرو های نظارت کننده را مستقل کنیم ،از طرف دگر هم قدرت اعمال نفوذ گروه ها، جناح ها و افراد و ثروتمندان را در بخش های مختلف قضایی ،قانون گذاری و اجرایی به حداقل برسانیم .مهمتر  از همه اینها این است که هر مجرمی در هر سطحی به شدیدترین شکل ممکن مجازات شود ،یعنی هزینه انجام فساد به شدت بالا رود در کنار اینکه نظارت هم تقویت شود و قوه قضاییه مستقل و قوی داشته باشیم تا کار آمدی اینها بتواند به سرعت مفسدین را بگیرد.این می تواند یک راهکار بنیادی و پایه ای باشد ،در همه دنیا ثروتمندان و قدرتمندان سیاسی نفوذ می کنند و از این نفوذ برای منافع شان استفاده می کنند اما آنجا با ساز و کار های مستقل نظارتی از قوه قضاییه و مجریه تا نهاد های نظارتی مردمی مثل رسانه ها و مشابه اینها به شدت فعال و قدرتمند هستند و به هم کمک می کنند تا اگر فسادی رخ داد به سرعت شناسایی شود و یک قوه قضاییه و عامل اجرایی مجازات قوی کمک می کند تا فساد در آن کشور ها از طریق نفوذ در دستگاه های اجرایی ،قانون گذاری و غیره به حداقل برسد.

به نظر شما ما قوانین جامع و مادر در این حوزه داریم ،اصلا آنچه که داریم آیا اجرا می شود ؟

یک سری قوانین ما خوب است اما در برخی موارد شدت مجازات ها کم است ،مثلا در کشور چین هر گونه فسادی مجازات به شدت بالایی در سطح نزدیک به قتل دارد ،در کشوری مثل پاکستان  مجازات رشوه بزرگ تر از قتل است ،اگر چنین چیزهایی ما داشته باشیم و خوب عمل کنیم، دیگر خیلی نمی توانیم انتظار داشته باشیم که همچنان مفسدان حاضر باشند در حد مجازات یک فرد مجازات شوند برای یک رشوه و برای همین رشوه نمی گیرند و از رشوه دوری می کنند .اگر مجازات ها خیلی سنگین شود و درست و دقیق عمل شود چنین نتیجه ای می دهد . یک نکته ویژه در سیستم قضایی و قانون گذاری ما وجود دارد که بسیاری از این جرم ها را مبتنی بر بعضی از دیدگاه ها و نظرات شخصی حتی در بحث فقهی مجازات های بسیار سبک برایش دیده اند ،در حالی که ما باید بر اساس مصلحت  و شرایط امروز اجتماع برای آن مجازات های بسیار سنگینی ببینیم .فساد در اجتماع بالاتر از قتل است ،ما می توانیم از این احکام دین استفاده کنیم و برای هر مفسدی مجازات بالاتر از قتل را ببینیم .

الان در بازار یک فردی را به جرم احتکار دستگیر می کنند و دادگاه می برند و اینها ،در سطح کلان باید چگونه زمینه های فساد را از بین ببریم؟

اولین نکته اینکه ما باید ساختار های اقتصادی را تقویت کنیم ،یک اقتصادی که پیشرفت داشته باشد و در آن حتی پست شغلی کارمند هم ارزش داشته باشد و از آن طرف هم مجازات شدیدی برای جرم هایی مثل فساد طراحی و و به سرعت و دقت اعمال شود، کسی حاضر نخواهد بود که ثروت، قدرت، موقعیت و مقام و جایگاه اجتماعی خود را با یک فساد به خطر بیاندازد.در کشور های ثروتمند که مردم ثروتمند هستند و وضع مالی خوبی دارند ،بسیاری از مردم بخاطر حفظ موقعیت موجود خود فساد نمی کنند اما در کشور های فقیر مجازات های سنگین می گذارند .در کشور های ثروتمند هم مجازات های سنگین هست و آن مجازات ها طوری است که طرف دیگر احساس می کند که نباید فساد انجام دهد، چون موقعیت خوب موجود خود را از دست می دهد .وقتی در کشوری موقعیت ها متزلزل بود و ثروتمندان نگران ثروت و امنیت آن بودند و صاحبان پست و موقعیت اجتماعی نگران بودند ،این مسائل ارتکاب فساد را تشدید می کند .ما ساختار های مستحکم نداریم و باید اینها را استحکام ببخشیم و نهادینه کنیم تا دیگر کسی از اینکه فردا اگر این پست را از او بگیرند چه می شود، نگران نشود و به بیراهه نرود.باید جایگاه ها تعریف و شایسته سالار گونه باشد و هیچ کس نگران موقعیت خود در هیچ جنبه ای نباشد ،این هم می تواند به ثبات موقعیت ها کمک کند .ثبات موقعیت ها مسئله بسیار مهمی است که در ایران به شدت تضعیف شده و موجب شده هر کس تا به یک موقعیت می رسد در آن فرصت کوتاه بخواهد بار خود را ببندد و چاره ای جز فساد برای رفتن در آن موقعیت ندارد ،البته افراد بسیار سالم وخوبی هم در جامعه هستند که چنین کار های نمی کنند ولی آن کس که دنبال فساد است در چنین موقعیت هایی حداکثر فساد را انجام می دهد .متاسفانه در کشور ما هم نظارت دقیق و مجازات سنگین هم نیست که بتواند به سرعت جلوی آن را بگیرد.