دیپلماسی ایرانی: از ظهر جمعه و با توافق تهران – ریاض برای احیای روابط دوجانبه اخبار مثبت درباره تلاش دیگر کشورهای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای برای ازسرگیری روابط با ایران منتشر می‌شود. به دنبال دیدار روز شنبه دو هیئت پارلمانی ایران و بحرین در منامه، برخی منابع خبری از انجام مذاکرات میان دو طرف برای احیای روابط خبر دادند. آن‌گونه که خبرگزاری اسپوتنیک به نقل از منابع مطلع اعلام کرد در‌حال‌حاضر گفت‌وگوهای مهمی میان ایران و بحرین در سطح دوجانبه برای ازسرگیری روابط در حال انجام است.

نکته جالب اینجاست که برخلاف مذاکرات برای احیای روابط ایران و عربستان که با میانجیگری عراق، عمان و چین به نتیجه رسید، منابع مطلع در گفت‌وگو با اسپوتنیک تأکید کردند که مذاکرات تهران – منامه در سطح دوجانبه است و هیچ طرف دیگری در آن واسطه نیست و درصورت توافق درخصوص مسائل مورد‌اختلاف، نتایج این گفت‌وگو به‌زودی اعلام خواهد شد.

ممدوح الصالح، نماینده پارلمان بحرین در گفت‌وگو با این خبرگزاری روسی به جزئیات زیادی درخصوص ماهیت مذاکرات کشورش با ایران نپرداخت اما تأکید کرد که هیئت پارلمانی ایران که اخیرا به منامه سفر کرد برای گسترش همکاری با بحرین ابراز تمایل کرد و بحرین نیز ابراز تمایل و رغبت خود را برای احیای روابط نشان داده است. الصالح در ادامه عنوان داشت که در آینده نزدیک ابتکارعمل‌هایی برای حل اختلافات تهران و منامه مطرح خواهد شد.

نماینده پارلمان بحرین درخصوص نتایج مذاکرات خاطرنشان کرد که «می‌توانم بگویم تلاش‌های خیرخواهانه‌ای برای ازسرگیری روابط در‌حال انجام است و بی‌شک به‌زودی نتایج مثبتی به همراه خواهد داشت». الصالح به این نکته مهم نیز اشاره داشت که تهران و منامه بدون نیاز به طرف ثالث توانایی، رهبری مذاکرات به‌طور مستقیم را بر عهده دارند. ممدوح الصالح همچنین با اشاره به اینکه اولویت کشورش داشتن روابط برادرانه با همسایگان بر پایه عدم دخالت در امور داخلی دیگر کشورها است، بیان داشت که بحرین اهمیت ویژه‌ای به مسئله بازگشایی سفارتش در تهران و ازسرگیری پروازها میان دو کشور می‌دهد.

در همین راستا حسین امیری در گفت‌وگو با «شرق» تمایل بحرین برای احیای روابط با ایران را طبیعی می‌داند؛ چراکه به زعم او اساسا سیاست خارجی منامه تا حد بسیار زیادی تابعی از دیپلماسی ریاض است. به همین دلیل تحلیلگر مسائل جهان عرب اعتقاد دارد با توافق سه‌جانبه در پکن برای ازسرگیری مناسبات ایران و عربستان، کشورهایی که اصطلاحا به آنها کشورهای «اقماری عربستان» گفته می‌شود هم تمایل بسیار زیادی پیدا کرده‌اند که روابط خود را با جمهوری اسلامی ایران احیا کنند که در رأس آن بحرین قرار دارد. البته امیری تمایل لیبی، مالدیو، مصر، اردن و… را هم در همین چارچوب ارزیابی می‌کند. از این رو، تحلیلگر حوزه خاورمیانه، توافق پکن را شروعی از فصل تازه دیپلماسی منطقه‌ای تهران برای پایان‌دادن به منازعات، اختلافات و تنش می‌داند.

مفسر تحولات غرب آسیا در ادامه تمرکز جدی‌تری روی بحرین دارد و یادآور می‌شود که در میان کشورهای حاشیه خلیج فارس، بحرین وابستگی زیادی در حوزه سیاست خارجی دارد، به همین دلیل با توافق بین تهران و ریاض، منامه نیز اکنون سعی می‌کند روابط خود را با ایران در مذاکرات مستقیم دوطرفه و بدون واسطه یا میانجیگری از سر بگیرد. این کارشناس در پاسخ به چرایی عدم نیاز به طرف ثالث و یا میانجیگری و واسط برای احیای روابط ایران و بحرین بر این باور است که چون با توافق پکن برای احیای روابط ایران و عربستان، محورهای اصلی اختلافات بین تهران و ریاض حل شده، دیگر چالش‌ها، مشکلات، بن‌بست‌ها و موانع جدی برای احیای روابط ایران و بحرین هم کنار رفته است. بنابراین از دید امیری مذاکرات کنونی بیشتر روی جزئیات در مناسبات دوجانبه خاص تهران و منامه است که به باور او می‌تواند مسائلی مانند تعیین تکلیف اپوزیسیون بحرین و به‌خصوص جمعیت الوفاق (جمعیت وفاق ملی اسلامی بحرین) را دربر بگیرد.

آغازی برای پایان

همان‌گونه که بیشتر تحلیلگران و ناظران هم تأکید داشتند، یکی از مهم‌ترین موضوع‌ها یا مهم‌ترین موضوعی که می‌تواند به عملیاتی‌شدن مفاد توافق سه‌جانبه پکن برای احیای روابط ایران و عربستان منجر شود، پایان‌دادن به جنگ یمن است. درحالی‌که حدود دو هفته دیگر شاهد ورود به نهمین سالگرد این جنگ خواهیم بود با توافق تهران و ریاض، تلاش‌ها برای خاتمه‌دادن به این موضوع هم آغاز شده است، کما‌اینکه در‌این‌باره هانس گروندبرگ‌، نماینده ویژه دبیرکل سازمان ملل در امور یمن که برای رایزنی درباره آخرین تحولات یمن در رأس هیئتی راهی تهران شد، روز (یکشنبه) ۲۱ اسفند با علی‌اصغر خاجی، مشاور ارشد وزیر امور خارجه در امور ویژه سیاسی دیدار و درباره آخرین وضعیت گفت‌وگوهای سیاسی، چشم‌انداز صلح و تبادل اسرا در این کشور (یمن) بحث و گفت‌وگو کرد.

خاجی در این دیدار، ضمن تشریح تلاش‌های جمهوری اسلامی ایران در راستای رفع محاصره مردم یمن، برقراری آتش‌بس و صلح عادلانه در یمن، اظهار کرد: «جمهوری اسلامی ایران از ابتدا بر این باور بود که بحران یمن راه‌حل نظامی نداشته و حل این بحران بایستی از طرق مسالمت‌آمیز و گفت‌وگوهای سیاسی انجام شود». مشاور امیرعبداللهیان با تأکید بر ضرورت تعجیل در اتخاذ راهبردی عمل‌گرایانه در جهت حل‌وفصل بحران یمن به این نکته اشاره داشت که بهبود شرایط انسانی یمن باید در اولویت فعالیت‌های سازمان ملل و دیگر بازیگران در این کشور قرار گیرد. گروندبرگ نیز با استقبال از توافق اخیر ایران و عربستان مبنی بر ازسرگیری روابط دیپلماتیک، این رویداد را دارای تبعات مثبت برای تمامی کشورهای منطقه از جمله یمن ارزیابی کرد.

بعد از آن هم حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران در دیدار با هانس گروندبرگ دیدگاه جمهوری اسلامی ایران در زمینه حل‌وفصل سیاسی بحران یمن را تشریح کرد. وزیر امور خارجه ایران با اعلام حمایت از استمرار آتش‌بس، لغو محاصره انسانی و حل‌وفصل سیاسی بحران یمن مبتنی بر توجه به موضوعات انسانی و در چارچوب گفت‌وگوهای یمنی – یمنی، پشتیبانی جمهوری اسلامی ایران از هرگونه گفت‌وگو که به تأمین صلح و ثبات در یمن کمک کند و همچنین تلاش‌های دبیر کل سازمان ملل متحد و اعزام نماینده ویژه برای پیگیری موضوع را اعلام کرد.

هانس گروندبرگ، نماینده ویژه دبیرکل سازمان ملل در امور یمن هم در دیدار با امیرعبداللهیان حمایت جمهوری اسلامی ایران از تلاش‌های سازمان ملل متحد در زمینه صلح در یمن را خواستار شد و تأکید کرد سازمان ملل متحد در تمرکز بر راه‌حل سیاسی برای حل بحران یمن جدیت دارد.

محمدصالح صدری هم به‌عنوان دیگر کارشناس در گفت‌وگو با «شرق»، اگرچه اذعان دارد که تلاش‌های پیشین طی هشت سال گذشته برای پایان‌دادن به جنگ یمن تقریبا ناموفق بوده است‌ اما به باور او با توافق تهران و ریاض برای ازسرگیری مناسبات اکنون بیش از هر زمان دیگری در این هشت سال، فضا برای پایان‌دادن به جنگ شکل گرفته است. بنابراین به فاصله کمتر از یک روز از انجام توافق پکن شاهد سفر نماینده ویژه سازمان ملل در امور یمن به ایران و همچنین سوریه هستیم. این سفر و انجام گفت‌وگوهای هانس گروندبرگ با مقامات سیاست خارجی ایران از نگاه صدری به‌معنای حصول آمادگی و هماهنگی برای شروع فصل تازه‌ای تلاش‌های دیپلماتیک در جهت پایان جنگ یمن است.

البته این تحلیلگر مسائل خاورمیانه هم پایان‌دادن به جنگ یمن را کار چندان ساده‌ای نمی‌بیند و با این خوانش اعتقاد دارد که باید فضا، بستر و تلاش‌های بسیار زیادی در یک پروسه زمانی بلندمدت در دستور کار همه طرفین قرار بگیرد که توافق آتش‌بس و صلح نهایی برای پایان‌دادن یکباره و دائمی به جنگ یمن شکل بگیرد. در این خصوص صالحی به‌جز توافق تهران و ریاض، نوع نگاه کشورهای غربی را هم یکی از شروط جدی برای پایان‌دادن به جنگ یمن در نظر می‌گیرد که البته به زعم او با چراغ سبز احتمالی واشنگتن به ریاض برای توافق با تهران می‌توان این اقدام کاخ سفید را مترادف با این معنا دانست که آمریکایی‌ها هم با هدف پایان‌دادن به جنگ یمن با توافق ایران و عربستان برای احیای روابط دوجانبه موافقت کرده‌اند.

قاهره هم در صف احیای روابط

هرچند از تابستان سال جاری مواضع مثبتی از سوی اردن و مصر در جهت احیای روابط ایران مطرح بود‌ اما این تلاش‌ها بعد از مدتی مسکوت ماند و به حاشیه رفت. اکنون با توافق ایران و عربستان، مصری‌ها هم در کنارلیبی، مالدیو، بحرین و…، آماده احیای روابط هستند. در این راستا الشرق‌الاوسط به نقل از منابع مطلع مصری اعلام کرد که کانال‌های ویژه ارتباطی میان دو کشور متوقف نشده و برای ازسرگیری روابط دوجانبه فعال است. البته این منابع اذعان دارند که هنوز زود است درباره زمان اتخاذ گام‌های سیاسی برای ازسرگیری روابط میان دو کشور، اظهارنظرکنیم.

این منبع به شکل جزئی‌تری برخی اختلافات تهران و قاهره را مطرح کرده و تأکید دارد که روابط تهران با جنبش‌های حماس و جهاد اسلامی فلسطین و نیز رعایت اصل عدم دخالت در امور داخلی کشورهای عربی از جمله اختلافات زیادی میان دو طرف برای احیای روابط است. البته محمد العرابی، وزیر خارجه پیشین مصر در گفت‌وگو با الشرق‌الاوسط اعتقاد دارد که مشخصه‌های روابط ایران و مصر با دیگر طرف‌ها متفاوت‌تر است و این روابط در‌حال‌حاضر طبیعی است و قاهره از خیلی وقت پیش یک کاردار در سطح سفیر در ایران دارد.

العرابی تأکید دارد که در مرحله کنونی نیاز راهبردی برای تسریع روند در این راستا وجود ندارد. وزیر خارجه اسبق مصر با اشاره به نقش مهم ایران در منطقه این سؤال را مطرح کرد که آیا ایران سیاست جدیدی درخصوص دیگر کشورها در پیش گرفته است؟ این مقام پیشین مصری عنوان کرد که باید صبر کنیم، ما به ارزیابی‌های بیشتری نیاز داریم.

از سوی دیگر، ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت خارجه جمهوری اسلامی ایران روز دوشنبه درباره روابط ایران و مصر نیز گفت: مصر کشور مهمی در منطقه است و منطقه به هم‌افزایی ایران و مصر نیازمند است. وی با بیان اینکه در حاشیه اجلاس بغداد ۲ در اردن گفت‌وگوی کوتاه و مثبتی بین آقای امیرعبداللهیان و آقای عبدالفتاح السیسی رئیس‌جمهور مصر صورت گرفت، تصریح کرد: «در ارتباط با مصر معتقد به برداشتن گام‌های جدیدی برای ارتقای روابط هستیم‌ ولی همان‌طور‌که می‌دانید روابط بین کشورها در یک مسیر دوجانبه است و باید دید اراده کشور مقابل در چه مسیری است‌»