طور فزاینده ای غیرمحتمل می شود که دولت جو بایدن و حاکمیت ایران بتوانند بر سر شروط بازگشت به برجام به توافق برسند. بسیاری در آمریکا، اسرائیل و کشورهای عربی که نگران رفتار ایران هستند، شاید به این چشم انداز دلخوش باشند اما نباید باشند. واقعیت سخت و سرد این است که ایران بدون برجام، با احتمال بیشتری به جنگ افزار هسته ای می رسد تا با برجام.

از سال ۲۰۱۸ که دونالد ترامپ برجام را به رغم پایبندی ایران ناکار کرد، تهران سطح پایبندی خود به شروط توافق را کاهش داد و اکنون زمان گریز لازم برای دستیابی به سلاح های هسته ای این کشور، کمتر از ده روز – یا شاید هم صفر – ارزیابی می شود.

اگر برجام زنده نشود، ایران اساسا هیچ انگیزه ای برای عدم دستیابی به سلاح هسته ای نخواهد داشت و بی گمان توانمندی فنی انجام این کار را هم داراست. برخی سیاستمداران در اسرائیل اعلام کرده اند که برای جلوگیری از این رخداد، به زور متوسل می شوند. اما به رغم توانایی بزرگ نظامی اسرائیل، حمله به ایران ممکن است دستیابی به سلاح را برای یک سال به تاخیر اندازد اما مانع از آن نخواهد شد. در واقع، حمله اسرائیل شاید عزم ایران به دستیابی به سلاح هسته ای را افزون کند.

البته آنچه بسیاری از اسراییلی ها و دیگران واقعا می خواهند این است که آمریکا با توسل به زور، مانع دستیابی ایران به تسلیحات هسته ای شود، امیدی که جو بایدن در دیدار اخیر خود از منطقه در دل آنها زنده کرد. اما همانطور که آمریکا نتوانست جلوی هند، پاکستان و کره شمالی را در این زمینه بگیرد، در مورد ایران هم نخواهد توانست. شاید آمریکا توانمندی بزرگتری از اسرائیل برای ایجاد تاخیر در برنامه هسته ای ایران داشته باشد اما نمی تواند دانش هسته ای ایران را نابود کند.

نیازی به گفتن هم نیست که حملات نظامی آمریکا به ایران، تنها عزم تهران را برای دستیابی به سلاح هسته ای افزایش می دهد. بنابراین آمریکا و بقیه جهان همان طور که با دیگر کشورهایی که به سلاح هسته ای دست یافتند، کنار آمدند، با ایران هم به ناچار کنار خواهند آمد.

از این گذشته، به احتمال زیاد، تهدید آمریکا در بکارگیری زور علیه ایران، حتی در برنامه تهران برای رسیدن به سلاح هسته ای، تاخیر هم نمی اندازد. در دو نوبت جداگانه که من در “شبیه سازی های جنگی” (war games) با این سناریو شرکت داشتم (متاسفانه نمی توانم بگویم کجا)، تیم های روسی با استقرار شمار محدودی نیرو در داخل و اطراف تاسیسات هسته ای ایران، از هر تلاش نظامی علیه این تاسیسات جلوگیری کردند. اگر مسکو این کار را در شرایط واقعی انجام دهد، باید انتظار داشت که دولت بایدن از انجام حمله به ایران خودداری کند چرا که از یک منازعه گسترده تر با روسیه هراس دارد.

البته این احتمال هم وجود دارد که ولادیمیر پوتین ماکیاولی، هیچ کاری در کمک به ایران انجام ندهد بلکه تماشا کند تا آمریکا در یک جنگ کثیف با ایران گیر بیفتد. پوتین می داند که نتیجه این جنگ هرچه باشد، منابع نظامی آمریکا را در ایران صرف می کند و واشنگتن دیگر قادر به تدارک نظامی اوکراین نخواهد بود.

اگر، یا به باور من وقتی، ایران در نقطه دستیابی به سلاح هسته ای است، اقدام مناسب آمریکا این نخواهد بود که به نمایندگی از متحدان منطقه ای اش در یک تلاش بیفایده به ایران حمله کند بلکه چتر بازدارندگی هسته ای خود را برای متحدینش گسترش خواهد داد. شاید رهبران ایران نسبت به آمریکا و برخی کشورهای منطقه خصومت داشته باشند اما خودکشی نمی کنند.

منبع: هیل / تحریریه دیپلماسی ایرانی/ویسنده: مارک کَتز (MARK N. KATZ)، استاد دولت و سیاست در دانشگاه جورج ماسون و عضو ارشد غیرمقیم در شورای آتلانتیک