زمان بازنگری در سیاست خارجی ایران فرارسیده است

آرمان شرق- گروه بین الملل: حمله روسیه به اوکراین را باید تحولی مهم در نظام بین الملل تلقی کرد که بی شک تاثیرات عمده ای بر مناطق مختلف جهان و سیاست خارجی بیشتر کشورها به دنبال خواهد داشت. در واقع، طبق ارزیابی ناظران و تحلیلگران سیاست بین الملل، این بحران به مناطق و حوزه های تصمیم‌گیری سیاست خارجی کشورها سر ریز خواهد شد.در واقع، با توجه به حضور ایران در متن تحولات و رویدادهای خاورمیانه، حضور در محیط همسایگی و پیرامونی روسیه، موقعیت ژئوپلیتیک خاص، بحران هسته ای و جایگاه ویژه در حوزه انرژی، تاثیرات این بحران بر سیاست خارجی ایران قطعی و اجتناب ناپذیر است.

ایران در هر دو جنگ جهانی اعلام بی‌طرفی کرده بود. این بی‌طرفی یک بی‌طرفی نیم‌بندی بود که متمایل به یکی از طرف‌ها بود و در نتیجه ایران نه تنها اشغال شد و به بخشی از جنگ تبدیل شد بلکه بخاطر اینکه رسماً اعلام بی‌طرفی کرده بود، بعداً از منافع صلح هیچ نفعی نبرد؛ یعنی ما حداقل دو بار دیگر این تاثیرات تلخ تحولات کلان نظام بین‌المللی برای کشور خودمان را چشیدیم.

زمان بازنگری در سیاست خارجی ایران فرارسیده است/ بی طرفی ایران باید «بی طرفی فعال» باشد نه «بی طرفی نیم بند»

بنابراین پرسش مهم این است که بحران اوکراین چه تاثیراتی بر سیاست خارجی ایران خواهد گذاشت؟ پیامدهای آن برای تهران چیست؟ آیا ایران باید در جهت گیری ها و راهبردهای سیاست خارجی خود تغییر ایجاد کند؟

این ها پرسش هایی است که تابناک در گفت‌وگو با دکتر «حمیدرضا عزیزی»پژوهشگر مهمان در بنیاد علم و سیاست آلمان بدان ها پرداخته است.

جنگ اوکراین چه اثراتی بر سیاست خارجی ایران خواهد گذاشت؟

درباره ایران تأثیراتش از الان هم آشکار شده است؛ چه درمورد مانع تراشی روسیه در بحث احیای برجام و چه در احتمال یک تقابل جدی‌تر بین ایران و اسرائیل در سوریه و نقاط دیگر و همینطور احتمال حمایت گسترده‌تر غرب از عربستان و امارات در بحث یمن که در موضوع یمن هم منافع ایران به شکل منفی تحت تاثیر قرار می‌گیرد؛ اما این جنبه کوتاه‌مدت‌تر ماجرا است. در سطح بلند مدت‌تر ایران هم استثنا نیست و مثل بقیه کشورها در شرایط انتخاب قرار گرفته؛ یعنی در فضای گذار در نظام بین‌الملل که بحران‌های حادی مثل بحران اوکراین را ایجاد می‌کند، همیشه در طول تاریخ به این شکل بوده، یک سری فرصت‌ها و درعین‌حال یک سری چالش‌های بزرگی را برای کشورها یا قدرت‌های منطقه‌ای و برای کشورهای کوچکتر یا برای کشورهایی که قدرت بزرگ نیستند، می تواند به همراه داشته باشد.

ایران در هر دو جنگ جهانی اعلام بی‌طرفی کرده بود. این بی‌طرفی یک بی‌طرفی نیم‌بندی بود که متمایل به یکی از طرف‌ها بود و در نتیجه ایران نه تنها اشغال شد و به بخشی از جنگ تبدیل شد بلکه بخاطر اینکه رسماً اعلام بی‌طرفی کرده بود، بعداً از منافع صلح هیچ نفعی نبرد؛ یعنی ما حداقل دو بار دیگر این تاثیرات تلخ تحولات کلان نظام بین‌المللی برای کشور خودمان را چشیدیم و الان هم در یک چنین شرایطی قرار داریم و دقیقا یک بی‌طرفی نیم‌بندی را در پیش گرفتیم. ما همزمان که غرب را محکوم می‌کنیم، از روسیه هم حمایت نمی‌کنیم که نتیجه‌اش از یک طرف رابطه ما با غرب را که بحث برجام باشد، تحت خطر قرار می‌دهد و از طرف دیگر هم که روسیه چون ما را اساسا متحد نمی‌داند، علیه منافع ایران با بقیه همراه می‌شود؛ به دلیل اینکه اصولا بی‌طرفی‌های ما همیشه بی طرفی های انفعالی است و بی طرفی فعال نیست. بی طرفی فعال یعنی شما دخالتی در منازعه نمی‌کنید اما سعی می کنید که از هر دوطرف منازعه بیش‌ترین نفع را ببرید و منافع خود را به بهترین شکل تامین کنید.

بهترین استراتژی ایران در چنین موقعیتی چه می تواند باشد؟ در واقع، موضع مناسب سیاست خارجی ایران در فضای رقابت میان قدرت های بزرگ چیست؟

الان زمان بازنگری در سیاست چرخش به شرق است و ایران باید تصمیم بگیرد. سیاست نگاه به شرق که یک پایه اساسی آن رابطه با روسیه است آیا ارزش این را دارد که در یک فضای دوباره قطبی‌شده‌ نظام بین‌الملل که در آن روسیه در مقابل غرب دارد کنشگری کنیم؟ آیا این به نفع ما است که در اردوگاه روسیه قرار بگیریم و شناخته شویم یا اینکه بهتر است با آن سیاست عدم تعهد در قالب بی طرفی فعال و موازنه مثبت فعال برگردیم؟ الان زمان این است که ایران درمورد عضویت در سازمان‌هایی مثل سازمان همکاری شانگهای و اتحادیه اقتصادی اوراسیا بازنگری کند. تمام وزن اتحادیه اقتصادی اوراسیا روسیه است که اکنون تحت تحریم است. اکنون چه چیزی برای عرضه به ایران دارد؟ اتحادیه اقتصادی اوراسیا چه نقطه پشتوانه‌ و اتکایی برای ما می تواند فراهم کند؟ یا درمورد سازمان همکاری شانگهای در این فضای به شدت امنیتی که علیه روسیه ایجاد شده، چه چیزی قرار است که از عضویت در آن نصیب ما شود؟

نمی‌گویم که ایران حتما باید برود و یک سیاست غرب‌گرایی پیش گیرد، بلکه سیاست موازنه مثبت فعال، سیاستی است که ایران باید در پیش گیرد و اکنون زمان آن است که در سیاست خارجی‌اش بازنگری کند./تابناک