مسعود پزشکیان توانست در مرحله اول انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۳ بیش از ۱۰ میلیون رای به دست آورد. بررسی گستره آراء پزشکیان در استان های مختلف کشور، نشان می دهد که سیاست پزشکیان در دور اول جواب داده است.

نقشه های بالا نشان می دهند که پزشکیان در استان های غیرمرکزی ایران که محل حضور اقوام و گروه های زبانی مختلف ایرانی هستند، بیشترین رای را آورده و ساکنان استان های مرکزی ایران به سعید جلیلی رای داده اند. استان های شمال غرب ایران یعنی آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی و اردبیل که محل زیست اقوام ترک زبان هستند به پزشکیان رای دادند. استان های کردنشین و لر یا لک نشین غرب ایران یعنی کهگیلویه و بویر احمد، چهارمحال بختیاری، ایلام، کردستان و کرمانشاه نیز به نامزد اصلاح طلبان رای دادند. سیستان و بلوچستان که محل زیست قوم بلوچ است از پزشکیان حمایت کرد و دو استان شمال شرقی ایران یعنی خراسان شمالی و گلستان که محل زیست اقوام ترکمن و ترک و… هستند، هم بیشترین رای را به پزشکیان دادند. در میان استان های حاشیه ای که محل زیست اقوام ایرانی هستند، تنها استان های عرب نشین بودند که بیشترین رای را به سعید جلیلی دادند.

این نشان می دهد که ایده محوری پزشکیان در دور اول انتخابات تا حدی جواب داده است. پزشکیان با قدرت از ایده برابری اقوام و ورود آنان به ساختار مرکزی قدرت و تمرکز زدایی از تهران و شهرهای بزرگ مرکزی سخن گفت و به همین دلیل، غالب استان های حاشیه ای که محل زیست اقوام مختلف هستند به او رای دادند.

نکته مهم این است که رای ۱۰ میلیونی پزشکیان بیشتر حاصل شعارهای عدالت محورانه و مرکز زدایی او بود نه آراء سازمان دهی شده اصلاح طلبان. اصلاح طلبان فقط در استان تهران باعث پیروزی پزشکیان شدند. در استان های مرکزی و شهرهای پرجمعیت که غالبا اصلاح طلبان در آنها پیروز انتخابات می شوند، سعید جلیلی بیشترین رای را آورد و این نشان می دهد که قدرت اصلاحات در این دوره از همیشه کمتر بوده است. رای پزشکیان در استان یزد که پایگاه سنتی اصلاح طلبان بوده، کمتر از ۴۰ درصد بود. نامزد اصلاح طلبان در اصفهان و فارس هم شکست خورد و نتوانست رای اکثریت را به دست آورد.

در نتیجه، می توان گفت که توجه اقوام ایران به پزشکیان و شعارهایش در پیروزی او نقشی برجسته داشته و او بیش از اینکه نامزد اصلاح طلبان باشد، صدای اقوامی بوده است که به دنبال عدالت بیشتر بوده و خواستار توجه بیشتر بوده اند.

پزشکیان و مسیری که در دور دوم تغییر می کند

مسعود پزشکیان با شعار «عدالت جغرافیایی» خود توانست در دور اول پیروز شود. اما آیا این شعار می تواند به پیروزی او در دور دوم بینجامد؟ شرایط انتخابات به نحوی است که پزشکیان احتیاج مبرم به افزایش مشارکت در دور دوم انتخابات دارد. اگر بیشترین سهم از سبد ۳ میلیون رایی محمدباقر قالیباف به سبب حمایت قاطع او از سعید جلیلی، به حساب جلیلی ریخته شود، می توان گفت که سعید جلیلی در دور دوم انتخابات حدود ۱۲ میلیون رای (کمی بیشتر یا کمتر) به دست خواهد آورد. اگر آراء مصطفی پورمحمدی و بخشی از آراء متفرقه قالیباف را به سبد رای پزشکیان اضافه کنیم، می توان نتیجه گرفت که پزشکیان حدود ۱۱ میلیون رای در دور دوم به دست خواهد آورد. بنابراین، احتمالا سبد رای پزشکیان حدود ۱ میلیون کمتر از سبد رای جلیلی خواهد بود. این بدین معنی است که ستاد پزشکیان حتما باید حدود ۱ الی ۲ میلیون رای جدید وارد سبد خود کند تا پیروز انتخابات شود.

از آنجا که آراء سعید جلیلی سازمان دهی بیشتری داشته و بعید است از میان کسانی که دور اول انتخابات را تحریم کرده و در دور دوم شرکت خواهند کرد، افراد زیادی به جلیلی رای دهند، بنابراین، باید گفت که بیشتر افرادی که تحریم انتخابات را شکسته و در دوم شرکت خواهند کرد به پزشکیان رای خواهند داد. این مساله نشان می دهد که پزشکیان احتیاج مبرمی به افزایش مشارکت در دور دوم انتخابات دارد.

اما پزشکیان چگونه می تواند میزان آراء انتخاباتی را بیشتر کند؟ ستاد پزشکیان تصمیم گرفته که روی ظرفیت نفهته او سرمایه گذاری کند. آنها بازی «اعتدال گرایی – تندروی» را آغاز کرده اند. اعضاء ارشد تیم انتخاباتی پزشکیان می دانند که تنها قشر خاکستری که انتخابات را تحریم کرده و به شدت مخالف اصولگرایان تندرو هستند، می توانند به افزایش مشارکت کمک کرده و منجر به پیروزی پزشکیان شوند. به همین دلیل، در دور دوم انتخابات مسیر حرکت خود را تغییر داده و به روش سنتی اصلاح طلبان در دوره خاتمی و روحانی بازگشته اند تا بتوانند از طریق ترساندن تحریم کنندگان انتخابات از سعید جلیلی، آنها را به مشارکت در دور دوم انتخابات ترغیب کنند.

این تغییر روش اگرچه می تواند بخشی از آراء خاموش اصلاح طلبان را به سمت پزشکیان جذب کند، اما از آن سو، می تواند سبد رای قومی و جغرافیایی او را کوچک کند. بیشتر حاشیه نشینان به علت رفتار ساده و کلام عدالت محورانه پزشکیان به او رای دادند. اگر پزشکیان از حد تعادل خارج شده و شمایل حسن روحانی را بگیرد ممکن است سبد رای ۱۰ میلیونی او کوچک شود.

به همین دلیل، تیم پزشکیان باید به شدت مراقب خروج شعارها و  رفتارهای انتخاباتی خود از حد تعادل باشند. به عبارت دیگر، پزشکیان از طریق تعادل و عدم ورود به حاشیه توانست مسیر خود را از سایر نامزدها جدا کرده و یک سبد رای ۱۰ میلیونی برای خود فراهم کند. این سبد رای برای پیروزی نهایی او کوچک است و احتیاج به بزرگ شدن دارد. برای افزایش ظرفیت سبد رای، پزشکیان باید لحن صریح تر و شفاف تری گرفته و بر مشی «اصلاح طلبی – اعتدال گرایی» خود تاکید بیشتری کند اما همین رفتار می تواند سبد رای ۱۰ میلیونی او را کوچک کند؛ چرا که رای دهندگان به او علاقه ای به روحانی و سیاست های مرکز گرای او نداشته و اصلاح طلب هم نیستند. آنها به شعارهای عدالت محورانه پزشکیان علاقه مندند و اگر پزشکیان از این ایده دور شود، ممکن است رای خود را پس بگیرند. از این رو، نامزد جریان اصلاحات با نوعی تناقض روبه رو است و باید از طریق پیدا کردن مسیری درست و سنجیده و البته اکت سیاسی اندازه از این تناقض و مسیر باریک به سلامت عبور کند.