با لحاظ جوانب مختلف و مناظره‌های دور اول می‌توان گفت که پزشکیان در مناظره‌های دور دوم از برتری نسبی برخوردار است و اول شدن او در دور دوم هم می‌تواند اضطراب او را در مناظره‌ها کاهش دهد. ضعف اصلی پزشکیان در مناظره‌ها آن است که قادر به خلق لحظات خاص ماندگار در ذهن رای‌دهنده نیست و تن صدای او هم تقریبا یکنواخت است. جلیلی هم در مناظره‌های دور اول نشان داد که چند ضعف دارد. نخست اینکه به دوربین نگاه نمی‌کند که می‌تواند از نظر رای‌دهنده نشان وجود اضطراب باشد؛ نگاه نکردن به دوربین که در مناظره‌ها همان رای‌دهنده است قدرت اثرگذاری را کاهش می‌دهد. جلیلی هم مثل پزشکیان تن صدای یکنواختی دارد. ضعف دیگر جلیلی که خیلی مهم است بیان ثقیل و دانشگاهی اوست که برای رای‌دهنده عادی و معمولی تقریبا نامفهوم است.

این درحالی است که پزشکیان عامیانه‌تر از او حرف می‌زند و رای او در میان مردم عادی در دور اول نشان می‌دهد که از نظر زبانی توانسته است ارتباط خوبی با مردم عادی برقرار کند. نکته بعدی درباره مناظره دو نفره آن است که این‌بار رای‌دهنده مردد فرصت بیشتری دارد تا تن صدا، نحوه پوشش، گفتار، میزان تسلط به سیاست‌ها یا برنامه و اقتدار دو نامزد را بسنجد و از بی‌تصمیمی زودتر خلاص شود. در حالی که در مناظره‌های شش نفره مقایسه نامزد‌ها با یکدیگر از نظر شناختی کار دشواری بود و رای‌دهنده معمولی کم علاقه به سیاست حوصله چنین کاری را نداشت. هر دو نامزد برای افزایش رای خود باید ریسک کنند و این در حالی است که در دور اول جانب احتیاط را گرفته بودند. ریسک جلیلی در نزدیک شدن به آرای مردد و ریسک پزشکیان در نزدیک شدن به آرای تحریمی است. هر دو از آن بیم دارند که با فاصله گرفتن از پایگاه رای اصلی، بخشی از آرای خود را از دست بدهند.

بنابراین در این مناظره فشار روانی روی نامزدها به مراتب بیشتر از دور اول خواهد بود و هر نامزدی که توان خود‌کنترلی بیشتری داشته باشد، شانس بیشتری برای برنده شدن از نظر رای‌دهنده مردد خواهد داشت. طبیعتا جلیلی باید بیشتر ریسک کند، زیرا نفر دوم است. ریسک بیشتر هم با احتمال خطای بیشتر همراه است و این‌بار بر خلاف دور اول امکان جبران خطا در بیرون از فضای مناظره محدود است. مخصوصا اینکه اصلاح‌طلبان در این زمینه مهارت زیادی دارند و می‌توانند خطای احتمالی جلیلی را بزرگ‌نمایی کرده و روحیه هواداران او را تضعیف کنند. به همین دلیل احتمال اینکه جلیلی بخواهد ریسک کند کمتر است.  پزشکیان هم ممکن است خطر نکند. برخی نزدیکان او می‌گویند آرای تحریمی به سختی پای صندوق می‌آیند و بنابراین باید بر کسانی تمرکز کنند که رای می‌دهند. رویکرد این عده ایجاد ترس از جلیلی برای طبقه متوسط است. در حالی که در دور دوم انتخابات سال ۸۴ مرحوم هاشمی دارای رای قطعی منفی بالا و نماد وضع موجود بود، این‌بار رای قطعی منفی پزشکیان کمتر از جلیلی است.

ضمن اینکه نماد وضع موجود هم نیست و می‌تواند نقش چالشگر را به راحتی ایفا کند. جلیلی نمی‌تواند برای جلب آرای مردد پزشکیان را ادامه دولت روحانی بداند. این حرف برای پایگاه رای او جذاب است، اما برای آرای مردد که شاهد بدتر شدن وضع معیشت خود در سه سال گذشته بود پیام جذابی محسوب نمی‌شود. پزشکیان می‌تواند به سوابق جلیلی در مذاکرات هسته‌ای و حمایتش از فیلترینگ حمله کند، ولی دست جلیلی در حمله کردن به پزشکیان تا حدی بسته است. امتیاز اصلی جلیلی که عدم فساد و پاکدستی است در مقابل پزشکیان مزیت خاصی محسوب نمی‌شود. زیرا در دور اول هم اصولگرایان نتوانستند از این ناحیه او را مورد انتقاد قرار دهند. به بیان ساده‌تر جلیلی ۱۴۰۳ با احمدی‌نژاد ۸۴ تفاوت‌های بارزی دارد و رقیبش بر خلاف مرحوم هاشمی فاقد رای منفی قطعی یا سلبی است.

بنابراین براساس محاسبات کمپینی، پزشکیان در دور دوم مسیر کوتاه‌تر و راحت‌تری برای پیروزی دارد، اما عدم قطعیتی که وجود دارد میزان مشارکت است. اگر مشارکت در دور دوم باز هم کمتر شود و اصولگرایان که اکنون منسجم‌تر شده‌اند، بتوانند در شهرهای کوچک و روستاها آرای بیشتری جذب کنند، احتمال پیروزی جلیلی بیشتر می‌شود. به زبان احتمالات احتمال پیروزی پزشکیان در دور دوم یک و نیم برابر جلیلی است، اما احتمال پیروزی جلیلی هم صفر نیست. معنای این حرف پیروزی قطعی و حتمی پزشکیان نیست، بلکه احتمال برنده شدن جلیلی در شرایط ویژه‌ای است که در آینده‌شناسی به منطقه شگفتی مشهور است. یعنی جلیلی باید با شگفتی پیروز شود، اما پزشکیان می‌تواند در روند عادی هم پیروز شود.

مهم‌ترین مانع جلیلی همانا مشارکت است. هر چه مشارکت بیشتر شود شانس پیروزی او کمتر می‌شود و بر عکس. اما نکته اینجاست که افزایش مشارکت برای نظام سیاسی اهمیت ویژه‌ای دارد. معمولا در انتخابات پارلمانی مشارکت در دور دوم کمتر می‌شود اما در انتخابات ریاست‌جمهوری الزاما این‌گونه نیست. به این دلیل ساده که دور دوم دو نامزد رقابت می‌کنند که تجزیه و تحلیل مواضع آنها را راحت‌تر می‌کند. از سوی دیگر، انتخابات ریاست‌جمهوری از هر نظر مهم‌تر از انتخاب نماینده مجلس است و بنابراین رای‌دهنده تمایل بیشتری برای مشارکت دارد. پس می‌توان نتیجه گرفت که در دور دوم مشارکت به احتمال زیاد بیشتر از دور اول خواهد بود./دنیای اقتصاد