آرمان امروز-رضا پورحسین: روابط ایران و آمریکا بی شک همچنان مهم ترین مساله حوزه سیاست خارجی ایران است به گونه ای که گذر دو مقام از دو کشور از یک شهر می تواند بر تمامی بازارهای ایران اثر گذارد. اثری که در این مقطع زمانی بسیار حساس است زیرا با چند اتفاق مهم از جمله پایان دور نخست ریاست جمهوری بایدن، احتمال روی کار آمدن ترامپ و پایان تعهدات ایران ذیل برجام در اکتبر ۲۰۲۵ مواجه شده است. اتفاق هایی که هر کدام می تواند مولفه ای تعیین کننده و سرنوشت ساز در حوزه روابط ایران و آمریکا باشد. در راستای بررسی این چالش ها، روزنامه «آرمان امروز» گفت و گویی اختصاصی با دکتر رحمان قهرمان پور، استاد برجسته حوزه روابط بین الملل داشته است، که به تفصیل در ادامه می خوانید.
قهرمان پور در ابتدای این مصاحبه با اشاره به وضعیت فعلی روابط ایران و ایالات متحده گفت: روابط ایران با آمریکا به رغم تمامی اتفاقات رخ داده هنوز در سطح متشنج است و مذاکره بزرگی میان دو کشور وجود ندارد که امکان گشایشی در روابط فی ما بین وجود داشته باشد. وضعیت به گونه ای نیست که در ماه های آینده نیز اتفاق مثبت خاصی رخ دهد.
وی افزود: این که امروز چگونه باید در این ماه ها نسبت به آمریکا و روابط با آن کشور تصمیم گیری کرد، بستگی به تصمیم گیران کشور دارد و این که درک آن ها از شرایط فعلی کشور چیست. در کشور تحلیل ها در رابطه با آن چه در نظام بین الملل رخ می دهد، دور از هم و متفاوت است و این نظرات در سال های اخیر علاوه بر این که به سمت هم گرایی سوق پیدا نکرده بلکه فاصله بیشتری نیز پیدا کرده اند. قهرمان پور ادامه داد: بنابراین اجماعی که در دهه ۹۰ شمسی در مورد تعامل با آمریکا وجود داشت و منجر به برجام شد، در شرایط فعلی در کشور وجود ندارد. امروز با وجود این که اصولگرایان در تمامی قوا قدرت را در دست دارند اما همچنان یک اجماع نظر داخلی در رابطه با ترسیم نقشه راه روابط ایران و آمریکا در داخل دیده نمی شود و به همین علت می توان گفت که وضع موجود ادامه خواهد داشت.
این تحلیلگر ارشد روابط بین الملل با اشاره به مصاحبه کمال خرازی در رابطه با تغییر دکترین هسته ای ایران و پیام های این مصاحبه در گفت و گوی اختصاصی با روزنامه «آرمان امروز»، خاطرنشان کرد: آن چیزی که آقای خرازی در مورد تغییر دکترین هسته ای گفت، به صورت جزئی این بود که اگر ایران دچار تهدید شود، به سمت تغییر دکترین هسته ای خواهد رفت و این گفته معطوف به آینده است. در همین رابطه سخنگوی وزارت خارجه تاکید کرد که دکترین هسته ای ایران تغییر نکرده است.
قهرمان پور تاکید کرد: بر همین اساس می توان گفت که ایران بیشتر از آن که به دنبال عادی سازی روابط با آمریکا باشد به دنبال احیای برجام است و این به معنای حل مشکلات با آمریکا نیست زیرا مشکلات ایران و آمریکا صرفا در حوزه هسته ای نیست. با این وجود می توان از صحبت های آقای خرازی این گونه برداشت کرد که ایران تمایل دارد تا در زمینه هسته ای توافقی انجام بدهد زیرا در اکتبر ۲۰۲۵ ، محدودیت های اعمالی بر برنامه هسته ای ایران تمام می شود و در این صورت غرب باید بین فعال کردن مکانیزم ماشه و یک توافق جدید باید انتخاب کند.
وی افزود: آن توافقی که آمریکا می خواهد مطلوب ایران نیست و به همین علت ایران تلاش می کند در چانه زنی با ایجاد اهرم هایی دست بالا را داشته باشد و مصاحبه آقای خرازی بخشی از این فرآیند چانه زنی و استفاده از برگ برنده های ایران باشد.
این استاد دانشگاه در خصوص تصمیمات ممکن در اکتبر ۲۰۲۵ گفت: پیش بینی در خصوص اتفاقات پس از اکتبر ۲۰۲۵ دشوار است. آن چه مشخصا است این امر بوده که ایران تلاش می کند تا مکانیزم ماشه فعال نشود و غرب نیز نیز می داند که با فعال شدن مکانیزم ماشه ایران از NPT خارج می شود. بنابراین این احتمال وجود دارد که طرفین پس از اکتبر ۲۰۲۵ به سمت یک توافق گام بردارند. پیش بینی در خصوص جزئیات چنین توافقی از امروز دشوار است اما نوع تعاملات، برگ های برنده و اهرم های فشار است که شکل آن توافق را مشخص می کند.
این تحلیلگر ارشد روابط بین الملل با اشاره به نقش انتخابات آمریکا در آینده مناسبات ایران و ایالات متحده گفت: در صورتی که ترامپ پیروز انتخابات ریاست جمهوری آمریکا شود، مشخصا فشارها را بر ایران بیشتر خواهد کرد. او صرفا به دنبال توافق از موضع قدرتمندانه است و هیچ گاه به ایران امتیاز نمی دهد. سبک حکومتداری ترامپ شخصی است به این معنی که متکی به تشکیلات و سازمان نیست. بنابراین برخلاف بایدن که امور ایران را بیشتر به وزارت خارجه سپرده، ترامپ شخصا وارد توافقات و مسائل مربوطه می شود. به همین علت زمانی که به دنبال یک توافق باشد، فشار مضاعفی به طرف مقابل وارد می کند تا امتیازات بیشتری کسب کند. وی افزود: بعید است ترامپ در صورت بازگشت به کاخ سفید، عقلانی تر از دوره قبل عمل کند و با توجه به این که زخم خورده است باید انتظار رفتارهای تندتر و سختگیرانه تر از او داشت که مشخصا در قبال ایران نیز اعمال می شود. این که گفته می شود ترامپ شخصی معماله گر است و می توان با او به توافق رسید، مقوله ای اشتباه است. در سال ۲۰۱۶ نیز برخی به اشتباه تصور کردند که ترامپ به راحتی با ایران توافق می کند اما مشاهده کردند که چنین امری ممکن نبود و رقم نخورد.
قهرمان پور توضیح داد: طرح چنین ادعایی که می توان با ترامپ به شکل راحت تری توافق کرد، بدون توجه به واقعیت های درون ایران است. توافقی که ترامپ می خواهد، به گونه ای است که مشخصا امتیازات زیادی در آن باید به نفع آمریکا صادر شود و ایران نیز در آن تحقیر می شود. این را به نوعی در زمانی که رئیس جمهور بود نیز می توان مشاهده کرد. شرایط داخلی ایران نیز به گونه ای است که به آن تن نخواهند داد. دکتر ظریف نیز به درستی اشاره کرد که ترامپ با کره شمالی به توافق رسید اما بدنه سیستم حاکم بر آمریکا آن را نهایی نکرد و در این عرصه کارشکنی کرد. این مثال به ما نشان می دهد که توافق و معامله ای در آمریکا به نتیجه می رسد که مورد قبول بدنه حاکمیت این کشور باشد تا به سمت اجرایی شدن برود. بنابراین ترامپ هیچ گاه در شرایط برابر با ایران معامله نخواهد کرد.
این تحلیلگر ارشد مسائل بین الملل در ادامه مصاحبه اختصاصی با روزنامه «آرمان امروز» گفت: مساله ترامپ یک چالش متفاوت است و به همین علت نمی توان به صورت قطعی گفت که توافق با دموکرات ها آسان تر از توافق با جمهوری خواهان است. با جمهوری خواهان نیز تعامل و توافق ممکن است اما به علت آن که ترامپ جز طیف رادیکال جمهوری خواهان است، کار را دشوار می کند. میانه روهای جمهوری خواه نیز چهره هایی هستند که بعضا تمایل به تعامل و توافق دارند. امروز در داخل حزب جمهوری خواه نیز طیف گسترده ای خط مشی ترامپ را قبول ندارند پس نباید نگاه او را به کل حزب جمهوری خواه منطبق کرد.
وی افزود: تعیین پروژه همکاری مشترک با آمریکا از حدود سال ۲۰۰۳ در ایران مطرح شد. در آن مقطع زمانی آقای خرازی و همکارانشان گویا نامه ای نیز در این زمینه تدوین کرده بودند اما واقعیت این است که میزان بی اعتمادی میان ایران و آمریکا زیاد است و در ده های اخیر همواره شاهد افزایش این بی اعتمادی و موانع احیای روابط بوده ایم. امروز منافع مشترک میان ایران و آمریکا در خاورمیانه وجود دارد که مبارزه با تروریسم، تعامل در افغانستان و ابعاد مختلف تجارت تنها نمونه هایی از آن هستند اما در عمل این همکاری مستلزم اعتمادسازی، نهادهای همکار و پیش زمینه هایی است که طرفین در آن ضعف دارند. قهرمان پور تصریح کرد: هم اکنون هم ایران نسبت به آمریکا بی اعتماد است و هم آمریکا نسبت به ایران بی اعتماد است و هم این که در سطح منطقه، بسیاری از کشورها تمایلی ندارند تا روابط ایران و آمریکا بهبود یابند زیرا به ضرر آن ها تمام می شود. برخی از کشورهای منطقه امروز از عادی سازی روابط ایران و آمریکا هراس دارند زیرا ماحصل آن قدرتمندتر شدن ایران است. انتفاعی که کشورها امروز از اختلاف ایران و آمریکا به دست می آورند به شکلی چشم گیر است که حتی شاید به آتش آن بیافزایند.
استاد برجسته حوزه روابط بین الملل با اشاره به همکاری اخیر ایران و هندوستان در زمان تحریم ها گفت: هندوستان به دنبال ایجاد توازن برای خود است و برای تقابل با چین در حوزه بندری به چابهار می آید. آن ها هم می خواهند چین را کنترل کنند و هم می خواهند خود را مستقل از آمریکا نشان دهند و صرفا به دنبال منافع ملی خود هستند و به همین علت ممکن است پروژه آن ها در چابهار نهایی نشود و نباید به آن ها در این عرصه اعتماد کرد.