اختلافاتی که ایران و آمریکا در وین روی آن متمرکز شده اند؛ چیست؟

«دکتر ظریف در آخرین گزارش برجامی خود به مجلس در تاریخ ۲۰/۴/۱۴۰۰، تصریح کرده بود که در صورت نیل به توافق در مذاکرات وین بیش از هزار سانتریفیوژ IR-۲m و صد‌ها سانتریفیوژ پیشرفته IR-۴ و IR-۶ در انبار حفظ خواهند شد و تولید سانتریفیوژ‌ها و قطعات آن‌ها و نیز ساخت مرکز جدید مونتاژ سانتریفیوژ بر اساس برنامه سازمان انرژی اتمی ادامه خواهد یافت.»

کوروش احمدی دیپلمات سابق ایران در سازمان ملل بر این باور است که راهکار در بحث راستی آزمایی اگر چه در ظاهر خود را آسان نمایان می‌کند، اما در عمل چنین نیست.

متن گفتگوی «انتخاب» با احمدی در درمورد گزارش یک نشریه آمریکایی مبنی بر چالش ها و راه حل های موجود در مذاکرات احیای برجام، در زیر می آید:

اخیرا پولیتیکو طی گزارشی به برخی نکات محتوایی مورد اختلاف در مذاکرات وین پرداخته و از برخی اختلافات در بحث سانتریفیوژها و ارائه راه حل ها سخن گفته؛ آیا به نوعی الان در همان نقطه ی پایان مذاکرات دور ششم هستیم؟

من تقریبا هیچ یک از نکاتی را که پولیتیکو مطرح کرده، جدید نیافتم. به یاد داریم که در پایان دور ششم مذاکرات وین در ۲۰ خرداد گذشته، منابع مختلف درصد‌های مختلفی، از ۹۰ درصد تا ۷۰ درصد، در مورد میزان توافق می‌دادند. یعنی صحبت از این بود که بین ۱۰ تا ۳۰ درصد از کار باقی مانده است.

موارد مورد اختلافی که در این گزارش پولیتیکو بر شمرده شده، در واقع در زمره موضوعاتی است که مذاکرات درمورد آن‌ها طی ۶ دور گذشته انجام شده و در مواردی طرفین به توافق نزدیک شده بودند، اما کار نهایی نشده بود. طبعا از ابتدا انتظار این بود که این مسائل باقی مانده که در زمره سخت‌ترین‌ها نیز هستند، در دستور کار دور هفتم و هشتم باشند.

طی یک ماه گذشته، تجدیدنظر‌ها و اصلاحیه‌های مطرح شده از سوی هیات جدید ایران مورد مذاکره قرار گرفت و با درج برخی از آن‌ها در پیش‌نویس‌ها، نهایتا در مورد متونی که قرار است مبنای مذاکرات باشند، توافق حاصل شد. اکنون با عبور از این مرحله، طرفین عملا به موضوعاتی که از قبل باقی مانده بود، برگشته و بر آن‌ها متمرکز شده‌اند. این گزارش پولیتیکو در واقع نشان می‌دهد که کار بر روی مسائل محتوایی شروع شده است.

نظرتان در مورد آنچه در باب مواد هسته‌ای و خارج کردن آن از ایران مطرح شده و همچنین موضوع تعیین تکلیف سانتریفیوژ‌های پیشرفته ایران، چیست؟

قبلا این مقادیر به روسیه ارسال و در ازای آن کیک زرد دریافت شده بود. تنها نکته شاید جدید در گزارش پیش گفته، در مورد تعیین تکلیف سانتریفیوژ‌هایی جدید ایران است که از نظر تعداد و پیشرفته بودن، خارج از محدوده مقرر شده در برجام هستند.

این یکی از موضوعات جدی مورد اختلاف در شش دور قبلی بوده است. برخی کشور‌های غربی خواستار نابودی این سانتریفیوژ‌ها بوده‌اند. اما ایران تاکید داشته که صرفا حاضر به انبار کردن این سانتریفیوژ‌ها است. دکتر ظریف در آخرین گزارش برجامی خود به مجلس در تاریخ ۲۰/۴/۱۴۰۰، تصریح کرده بود که در صورت نیل به توافق در مذاکرات وین بیش از هزار سانتریفیوژ IR-۲m و صد‌ها سانتریفیوژ پیشرفته IR-۴ و IR-۶ در انبار حفظ خواهند شد و تولید سانتریفیوژ‌ها و قطعات آن‌ها و نیز ساخت مرکز جدید مونتاژ سانتریفیوژ بر اساس برنامه سازمان انرژی اتمی ادامه خواهد یافت.

اکنون پولیتیکو اظهار اطلاع کرده است که یک راه‌حل بینابینی مورد بحث است و آن حفظ سانتریفیوژ‌ها در انبار و نابودی کابل‌ها و تجهیزات الکترونیکی آن‌ها‌ست؛ با این فرض که بازسازی این تجهیزات چندین ماه به طول می‌انجامد.

گفته شده که ایران قرار است در این دور پیشنهادات جدیدی درمورد بحث راستی آزمایی ارائه دهد؛ یکی از راه حل‌هایی که از طرف رسانه‌های غربی عنوان شده، بحث صدور دستورالعمل اجرایی توسط دفتر کنترل درایی امریکاست؛ به نظرتان این موارد می‌تواند چالش موجود را حل کند؟

در گزارش رسانه امریکایی، ادعا شده است که ایران هنوز پیشنهادی در مورد چگونگی انجام این راستی‌آزمایی ارائه نکرده است. واقعیت این است که اگر چه این امر در ظاهر خود را آسان نمایان می‌کند، اما در عمل چنین نیست.

شکی نیست که مطابق برجام، آمریکا باید تحریم‌های مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران را لغو یا اجرای آن‌ها را متوقف کند. این کاری‌ست که توسط رئیس جمهور آمریکا از طریق صدور فرمان اجرایی و استفاده از اختیارات دریافتی از کنگره برای توقف اجرای قوانین تحریمی کنگره انجام می‌شود و اوفک (دفتر کنترل دارایی‌های خارجی وزارت خزانه داری آمریکا) نیز بخشنامه‌های اجرای مربوطه را صادر می‌کند.

اما مسئله مهم‌تر این است که آیا شرکت‌ها و بانک‌های بین‌المللی به لغو تحریم‌ها ترتیب اثر خواهند داد و عملا وارد کار با ایران خواهند شد یا خیر. این ظاهرا نکته‌ای است که به ادعای پولیتیکو غربی‌ها منتظر ارائه راهکار از سوی ایران هستند. البته اشاره پولیتیکو به انتشار راهنما توسط اوفک و یا انعقاد قرارداد نفتی یا صدور حساب بانکی مفهوم نیست. صدور بخشنامه یا راهنما توسط اوفک بطور طبیعی انجام می‌شود، اما قرارداد نفتی و گشایش حساب بانکی با کدام طرف؟ روشن نیست.

آیا انچه درمورد بحث تضمین تحت عنوان تعهد سیاسی بایدن و همچنین صدور مجوز برای ادامه حیات قرارداد‌های اقتصادی حتی پس از خروج امریکا از برجام، فایده‌ای دارد؟

قاعده عطف به ماسبق نشدن توقف اجرای برجام به هر دلیل قبلا هم در بند‌های ۱۴ و ۲۸ قطعنامه ۲۲۳۱ و هم در بند ۳۷ برجام مورد تاکید قرار گرفته است و مطلب جدیدی نیست. به عبارت دیگر در هر دو سند تصریح شده که اگر به هر دلیلی اجرای برجام متوقف شد، اجرای قرارداد‌های موجود مشروط بر اینکه مغایر برجام نباشند، می‌تواند ادامه یابد و هر گونه پرداختی که لازمه اجرای این قراداد‌ها باشد، می‌تواند مصون از تحریم باشد.

در مورد تعهد سیاسی نیز اولا چنین تعهدی عملا فاقد هرگونه ارزش حقوقی است و ثانیا در بند ۸ مقدمه برجام نیز چنین تعهدی داده شده و ثالثا امریکا مجددا این تعهد را در بیانیه مشترک با فرانسه و انگلیس و آلمان در ۳۰ اکتبر گذشته داده است.