دیدار با مخالفان برجام

کمتر از دو هفته تا زمان آغاز دور جدید گفت‌وگوها برای احیای توافق هسته‌ای وین، رابرت مالی نماینده ویژه ایالات متحده در امور ایران عازم خاورمیانه شده تا با مقامات کشورهایی که بیشترین سابقه مخالفت و دشمنی با برجام را در منطقه دارند، دیدار و گفت‌وگو کند. این سفر طولانی که از ۱۱ نوامبر و با سفر رابرت مالی به امارات متحده عربی آغاز شده تا ۲۰ نوامبر ادامه خواهد داشت.

براساس بیانیه رسمی وزارت خارجه ایالات متحده که روز پنجشنبه منتشر شد، مالی قرار بود در خصوص «مجموعه‌ای از نگرانی‌ها در خصوص ایران از جمله فعالیت‌های بی‌ثبات‌کننده منطقه‌ای و دور هفتم مذاکرات برای بازگشت به اجرای توافق هسته‌ای» با مقام‌های امارات، بحرین، عربستان سعودی و اسراییل به بحث و تبادل نظر بپردازد. فرستاده ویژه امریکا در امور ایران روز ۱۱ نوامبر عازم ابوظبی شد، روز شنبه ۱۳ نوامبر دیدارهایی را با مقام‌های امارات متحده عربی داشت و شنبه شب نیز با وزیر امور خارجه بحرین دیدار کرد.
این تحرکات دیپلماتیک در شرایطی صورت می‌گیرد که همزمان ایالات متحده اقدام به برگزاری رزمایش مشترک با اسراییل، امارات و بحرین کرده است؛ اقدامی که به نظر می‌رسد از سوی واشنگتن برنامه‌ریزی شده تا به متحدان منطقه‌ای امریکا اطمینان دهد نگرانی‌های امنیتی آنها برای ایالات متحده موضوعی مهم به حساب می‌آید و آغاز دوباره گفت‌وگوهای هسته‌ای میان تهران و واشنگتن به معنای نادیده گرفتن ملاحظات امنیتی سایر کشورهای منطقه نیست. هرچند با اینکه با توجه به تحولات منطقه‌ای انتظار نمی‌رود این‌بار امارات، بحرین و عربستان سعودی بخواهند سنگ‌اندازی جدی در مسیر حصول توافق داشته باشند اما در خصوص اسراییل مساله متفاوت است و اسراییل نه‌تنها خواسته‌های مهمی از ایالات متحده در این خصوص دارد بلکه با اتکا به توان اثرگذاری خود بر کنگره، می‌تواند مقام‌های امریکایی را نیز در راستای دستیابی به خواسته‌های خود تحت فشار قرار دهد. مایکل اورن، سفیر سابق اسراییل در ایالات متحده در پی سفر رابرت مالی به خاورمیانه و برنامه‌ریزی‌ها برای دیدار او با مقام‌های اسراییلی می‌نویسد: «اسراییل باید به صراحت به راب مالی بفهماند که نمی‌تواند کاهش زمان گریز هسته‌ای ایران به کمتر از چند هفته یا حتی چند روز را تحمل کند. اسراییل همچنین باید به صراحت اعلام کند که هرگونه توافق با ایران باید با از بین بردن فیزیکی زیرساخت‌های هسته‌ای این کشور و با تمدید زمان‌بندهای غروب آفتاب همراه باشد به‌طوری که این توافق مسیر دستیابی ایران به توانایی ساخت سلاح هسته‌ای را مسدود کند. از سوی دیگر، اسراییل باید تدابیر مشخصی برای توقف توسعه موشک‌های بالستیک قاره‌پیما و کلاهک‌های هسته‌ای ایران را خواستار شود.» او همچنین تاکید کرده که «شاید امریکا بتواند با ایران آستانه همزیستی کند، اما اسراییل نمی‌تواند.»
از نگاه امریکا اما مساله تا حدود زیادی با آنچه اسراییل می‌پندارد متفاوت است؛ از زمان روی کار آمدن دولت بایدن، جمهوری اسلامی ایران تاکید کرده که حاضر به گفت‌وگو درباره مسائلی فراتر از برجام نیست و کاخ سفید نیز به جای تشدید فشارها برای گفت‌وگوهای بیشتر در برابر بیشتر ترجیح داده در ابتدا سیاست تعهد در برابر تعهد را در پیش گیرد. از سوی دیگر روی کار آمدن دولتی متفاوت با رویکردی متفاوت در تهران باعث شده اما و اگرها پیرامون احتمال رسیدن به توافق حتی برای احیای برجام نیز افزایش پیدا کند.
مارتین ایندیک، سفیر پیشین ایالات متحده در اسراییل در این باره می‌گوید: «هدف اصلی رابرت مالی از سفر به منطقه و گفت‌وگو با متحدان این است که اولا یک هماهنگی میان امریکا و متحدانش به وجود آید و به آنها این اطمینان خاطر داده شود هیچ غافلگیری خاصی در وین در کار نخواهد بود. مالی به خوبی می‌داند که اسراییل مخالف بازگشت به توافق است. او می‌تواند سعی کند با بحث در مورد اینکه چگونه می‌توان نگرانی‌های اسراییل را از راه‌های دیگر برطرف کرد، به آنها اطمینان بخشد و کاری کند که آنها به مانعی بر سر راه توافق تبدیل نشوند.»
علاوه بر سفر رابرت مالی به منطقه، لیندا توماس گرینفیلند سفیر و نماینده دایم ایالات متحده در مقر سازمان ملل در نیویورک نیز قرار است سفری ۵ روزه به اسراییل داشته باشد. براساس اعلام سفارت امریکا در اسراییل، «خانم توماس گرینفیلد اولین عضو رسمی کابینه امریکا از زمان تشکیل دولت جدید خواهد بود که به اسراییل سفر خواهد کرد.» در بیانیه سفارت امریکا همچنین آمده است که «سفیر توماس گرینفیلد با مقام‌های ارشد اسراییل دیدار خواهد کرد تا بار دیگر بر تعهد تزلزل‌ناپذیر ایالات متحده بر حفظ امنیت اسراییل تاکید کرده و با آنها در خصوص طیف گسترده‌ای از موضوعات گفت‌وگو کند.»

گفت‌وگوهای ایران، ۱+۴ و ایالات متحده بیست‌ونهم نوامبر در وین در شرایطی آغاز می‌شود که هنوز ابهام‌هایی در خصوص نقطه شروع مذاکرات و موضع ایران وجود دارد. علی باقری، معاون سیاسی وزارت خارجه ایران که هفته گذشته به پایتخت تعدادی از کشورهای اروپایی سفر کرد و دیدارهایی با مقام‌های ارشد اتحادیه اروپا، فرانسه، بریتانیا و آلمان در خصوص مباحث مربوط به مذاکرات وین داشت تاکید دارد که «ما مذاکرات هسته‌ای نداریم، چون درباره موضوع هسته‌ای در سال ۱۳۹۴ در قالب توافقی که بین ایران و ۱+۵ شکل گرفت به‌طور کامل توافق حاصل شد» و می‌گوید «موضوع اصلی که الان پیش رو داریم پیامدهای ناشی از خروج امریکا از توافق برجام است که آن پیامدها فقط منحصر به تحریم‌های غیرقانونی است که علیه جمهوری اسلامی ایران وضع شده است.» با این وجود، حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه ایران همزمان با سفر علی باقری با اروپا در توییتی می‌نویسد که «ما در میز مذاکرات وین آماده نیل به توافق خوب هستیم. بازگشت همه طرف‌ها به تعهدات یک اصل مهم و راهگشاست.» از نگاه کارشناسان بین‌المللی این نوع موضع‌گیری وزیر امور خارجه با صحبت‌ها و مواضع اعلام‌شده از سوی معاون او در تضاد است. علی واعظ، مدیر پروژه ایران در گروه بین‌المللی ایران پس از این موضع‌گیری وزیر خارجه ایران در توییتی نوشت: «پلیس خوب و پلیس بد یا اینکه او به معاون خود اعتماد ندارد؟»
ابهامات دیگری نیز در خصوص مواضع ایران مطرح است. سخنگوی وزارت خارجه ایران روز دوشنبه هفته گذشته در نشست خبری یکی از شروط تهران برای احیای برجام را ارایه تضمین در خصوص عدم خروج مجدد از برجام اعمال کرد./اعتماد