آیا مسجد می‌تواند نقشی در نمایش توانمندی مردم سالاری دینی داشته باشد؟

آرمان شرق – عبدالصمد حسینی: مساجد یکی از ارکان مهم در اسلام است که به نحو عمیقی با زندگی ما پیوند دارد. هر شهروند جامعه اسلامی با هر سطح اعتقادی، به دلایل مختلف، سرانجام روزی گذرش به مسجد می‌خورد؛ ولی آیا مساجد می‌توانند نقشی فراتر از یک عبادتگاه صرف داشته باشند؟

نگاهی به انواع هنرهای به کار رفته در ساخت مساجد به‌ویژه موارد قدیمی نشان می‌دهد که ایرانیان با ذوق و نگرش خاصی به این بنا‌ها توجه می‌کردند. درواقع تعریف مساجد به‌عنوان مکانی برای گسترش و تعمیق مفاهیم و مبانی فرهنگی، اجتماعی و حتی اقتصادی بودند.

به جرات می‌توان گفت نقش مسجد همانند مراکز صنعتی و تولیدی است که باید دستاوردها و مفاهیم دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی علوم دینی و البته تجربی را به اقشار مختلف عرضه کند و اگر قرار است مردم سالاری دینی صحنه‌ای برای دلبری و نمایش توانمندی‌های خود داشته باشد بهتر از مسجد پیدا نخواهد کرد.

از سویی دیگر یکی از مهم‌ترین بحث‌ها در مردم سالاری دینی، اصول و حقوق خانواده است که به عنوان نهاد اولیه جامعه شناخته می‌شود. اگر مردم سالاری دینی بتواند حقوق خانواده را آنگونه که شایسته و بایسته زندگی امروز بشر است تبیین و تنظیم کند، پس نسخه‌ای برای تجویز یک جامعه نیز به شمار خواهد رفت. از همین رو به سراغ مهدی ابراهیم ثالث سرپرست مجتمع قضایی شهید مطهری که مخصوص خانواده در مشهد رفتیم تا نگاهی به نقش مساجد در حوزه درک حقوق خانواده داشته باشیم.

آرمان شرق:‌ نقش مساجد در حوزه درک حقوق خانواده چیست؟

در مساجد ما قاعدتا منبری‌ها و واعظان در حوزه تبلیغات مکلف هستند، تمام آنچه که نیاز جامعه هست را بیان کنند. تنها نروند سراغ دو تا مسئله نماز و طهارت و روزه گرفتن و حج و اینها. اینها بخشی از احکام اسلام هستند.

الان ما حدود ۸۰ کتاب فقهی داریم. چهار تا پنج تای آنها کتاب‌های عبادی است، مثل صلاه، طهارت، حج و… بقیه کتاب‌ها به مسائل مدنی و قضایی می‌پردازند. مواردی مثل وقف،‌ ارث، اجاره، بیع هست که بحث مدنی است. خرید و فروش و تجارت با آن همه گستردگی مطالبی که در فقه بیان شده نیز وجود دارد. تا امروز که مجموعه‌ای از احادیث ما و قرآن هم به این قسمت پرداخته جزو فقه و بخش عمده‌ای از فقه است.

بحث مساقات یا آبیاری باغات، بحث مزارعه، زرع و کشت و این معاملاتی که انجام می‌شود و قراردادهای که آنجا بسته می‌شود. بحث مضاربه که به‌صورت وام، پول از من کار از تو، انجام می‌شود. بحث جعاله و غیره. همچنین از دیگر کتاب‌های قضایی قصاص و حدود دیات است.

ببینید یک واعظ و یک مسجدی که جمع پای منبری دارد. باید از همه این مقوله‌ها صحبت کند. اینجا است که نقش مساجد در حوزه خانواده خیلی می‌تواند موثر باشد.

آرمان شرق:‌ چقدر می‌توان به تاثیر گذاری منبرهای مساجد امیدوار بود؟ آیا می‌تواند مثلا باعث پیشگیری شود؟

یک بحثی داریم به نام حرام‌های ابد. یعنی اتفاقاتی افتاده که زن برای همیشه برای مرد حرام می‌شود. ضمنی که نامحرم است ازدواج هم حرام می‌شود. این حرام‌ها در فقه بیان شده و قانون مدنی هم به ۶ مورد آن پرداخته است. یک واعظ وقتی حرام‌های که در فقه آمده و خاندان عصمت بیان کرده. برای آنها احادیث داریم. اینها را وقتی بیان کند شخصی دیگر آن خطاها را انجام نمی‌دهد.

خدای ناکرده اگر کسی با بچه‌ای عمل شنیع انجام داد دیگر با مادرش و خواهرهای آن حرام ابدی است. کسی اگر این را بداند چه بسا به‌عنوان عامل بازدارنده دیگر این گناه را انجام ندهد. مثلا اگر کسی بداند که اگر با یک زنی که شوهر دارد در حد خاص ارتباط برقرار کند و منجر به طلاق شود و بعد بخواهد با او ازدواج کند شرعا نمی‌تواند،‌ چرا که این ازدواج بر او حرام ابد است. چه بسا که دیگر به سراغ همین ارتباط نادرست اولیه هم نرود. حداقل از ازدواج بعدی جلوگیری می‌شود که تا عمر دارند دچار گناه و مشکلات لاینحل نشوند.

آرمان شرق:‌ مسجد چگونه در جهت تحکیم بنیان خانواده عمل کند؟

در تحکیم بنیاد خانواده وقتی که روحانی وارد و مسلط باشد و به این آموزه‌ها شناخت کامل داشته، می‌تواند به مسال ورود پیدا کند. قاعدتا اگر صددرصد موفق نشود؛ ولی با درصد بسیار بالایی می‌تواند موثر باشد و دل‌ها را با هم نزدیک کند. مشکلاتشان را برطرف کند. به سوالاتی که در ذهنشان وجود دارد پاسخ داده شود.

آرمان شرق:‌ یک رویکرد مثالی برای آنکه، روحانی مسجد چگونه می‌تواند به تحکیم خانواده کمک کند؟

روحانی مسجد یک مسیر درستی از زندگی برای آنها ایجاد کند. مثلاً در وصف وظایف زن آمده که:‌ جهاد المراه حسن التبعل؛ جهاد زن خوب شوهرداری کردن است. چرا اینجا این زن را مجاهد تلقی کردند. چی شد که مقایسه شد با یک مجاهد در جبهه؟ کافی است اینها را کنار هم قرار دهیم.

آن رزمنده با آن همه مشکلاتی که تحمل می‌کند باید با مار و مور و عقرب هم سنگر و هم آغوش شود. جراحت، اسارت، شکنجه و حتی شهادت را تجربه کند. البته اگر شهید شود با ریختن اولین قطره خونش جزو مقربین قرار می‌گیرد و اهل نجات خواهد شد. آن رزمند در آن شرایط مجاهد است، این زن هم زمانی مجاهد است که شوهر با شرایط نامتعادل را تحمل کند.

اگر یک روحانی در مسجد اینگونه مسائلی را بیان کند، چقدر تاثیرگذار است؟ حتی می‌تواند آگاهی را خانه به خانه انجام دهد. مبلغ که فقط نباید روی منبر باشد و صحبت کند. درباره پیامبر اکرم نیز داریم که طبیب دوار بطبه بودند. یعنی طبیب معنوی بود که طب را خانه به خانه می‌بردند و مردم را مداوا می‌کردند. رسول اکرم با سخنانش و اخلاقش آرامش کاملی را بر اهالی خانه ارازنی می‌کرد و خانواده متشدد و متفرق به لیلی و مجنون تبدیل می‌شدند. این هنر مسجد است.

اگر مسجد از این حرف‌ها خالی شد،‌ دیگر مسجد نیست. اگر صرفاً یک عبادت خشک و خالی بود که دین این همه جذابیت نداشت.

در کتابی است به نام نطق‌ها و مکتوبات شهید مدرس که من سال‌ها پیش مطالعه کردم ماجرای پند‌آموزی است که مربوط به بازدید نماینده مستعمرات انگلیس به تهران است. این انگلیسی در شهر تهران با همتای خودش در ایران گشت می‌زدند و درباره هر چیزی سوال می‌کرد. به مسجدی که رسیدند سوالات نماینده انگلیسی درباره بخش‌های مختلف و آداب مسجد از موذن تا وظایف روحانی شد؛ ولی نتوانست دقیقا به خواسته و دل نگرانی خودش برسد. پس از همتای ایرانی خود پرسید، آیا مسجد می‌تواند به منافع ما ضربه بزند، گفتند اگر کنترل شود، نه. نماینده انگلیسی هم گفت، پس اگر منافع ما را تهدید نمی‌کند هر چه می‌خواهند اذان بگویند و نماز بخوانند. ببینید این حرف خود آنها است.

در حقیقت مسجد به قول ما همان سنگر است. سنگری که در برابر همه هجمه‌ها قرار بگیرد. اینجا اگر در حوزه خانواده روحانی وارد شود قطعا تاثیر گذاری‌اش را خواهد داشت.

آرمان شرق:‌ آیا برنامه سازمان یافته‌ای هم برای همراهی این پتانسیل وجود دارد؟

ما در این زمینه هم با رویکرد پیشگیری با سازمانی به نام مصلحین به مسئله ورود پیدا کردیم. خیلی از روحانیون دارای تحصیلات مذهبی، دانشگاهی که در بین ایشان روانشناس هم هستند با ما همکاری دارند. البته این همکاری‌ها در حال گسترش است که قبل از دادگاه به مشکلات خانواده ورود پیدا کنند. در کنار آنها تلاش داریم هسته‌های بسیج و اداره کل تبلیغات اسلامی را وارد کار کنیم تا با مراکز مشاوره هماهنگ شوند و قبل از ورود دادگاه‌ها به مسایل خانواده‌ها به حل آنها بپردازند.