از خصوصی سازی تا اختصاصی سازی؛ دولت آینده چه خواهد کرد؟

افقه با تاکید بر اینکه خصوصی سازی نیازمند حاکمیت توسعه‌خواه است، یادآورشد: درحالیکه که شما از خصوصی‌سازی واقعی صحبت می‌کنید، باید تمام ابزار و لوازم آن را فراهم کنید، در حالی که چنین چیزی در کشور ما وجود ندارد، تمام زیرساخت‌های تولید و فضای کسب و کار به هیچ عنوان در کشور ما اوضاع مناسبی ندارد و با موانع بسیار زیادی روبرو است.
کارشناسان اقتصادی مسائل اقتصادی، ۵ دلیل را برای عدم توفیق خصوصی‌سازی در ایران برشمردند، عدم وجود یک راهبرد مشخص، دقیق و جامع برای خصوصی‌سازی، وجود نداشتن شفافیت لازم برای واگذاری بنگاه‌ها و شبهه‌ناک بودن آن‌ها، عدم وجود عزم و اراده لازم برای خصوصی‌سازی از سوی دولت، استفاده نکردن از تجربیات کشور‌های موفق در این زمینه و دست آخر عدم توانمندسازی بخش خصوصی برای در اختیار گرفتن مدیریت بنگاه‌ها و رصد نکردن اوضاع کارخانه‌ها بعد از واگذاری از جمله دلایل عدم موفقیت خصوصی‌سازی در ایران است.

به گزارش فرارو، وحید شقاقی شهری کارشناس مسائل اقتصادی با تاکید براین خصوصی‌سازی در ایران از شفافیت لازم برخوردار نبوده است، به فرارو گفت:اینکه مکانیزم ارزش‌گذاری شرکت‌ها برچه مبنا و اصولی بوده، چگونگی بررسی صلاحیت و اهلیت خریداران و عدم بررسی دقیق حسن سابقه آن‌ها و همچنین مسائل پشت‌پرده‌ای که در جریان بوده، موضوعاتی بوده که مانع از ایجاد شفافیت در خصوصی‌سازی‌ها شده است.

وی تصریح کرد: در کشور‌هایی که خصوصی‌سازی در آن‌ها با موفقیت همراه بوده، به طور معمول دولت کارخانه‌های ورشکسته را به قیمت ۱ دلار به شخصی که اهلیت لازم را داشته با ارائه شروطی به صورت مذاکره‌ای واگذار می‌کردند و بعد از تعیین مدت زمانی به طور مثال ده ساله عمل‌کرد کاری آن شرکت را مورد بررسی قرار می‌دادند.

این استاد دانشگاه بیان داشت: اما در کشور‌ها به هیچ عنوان چنین پروسه‌ای طی نشد و دقتی در واگذاری‌ها صورت نگرفت، قدر مسلم اگر نظارت دقیقی بر روی روند خصوصی‌سازی صورت می‌گرفت، امروز با این حجم از مشکلات ناشی از این واگذاری‌های غلط روبرو نبودیم.

همچنین حسین راغفر استاد دانشگاه با بیان اینکه در برخی از واگذاری‌ها شاهد هستیم، شرکت‌هایی که اوضاع خوبی داشتند از نظر مالی و تولیدی، اما آن‌ها را زیان‌ده و ورشکسته جلو دادند، به فرارو گفت: با این اقدام بنگاه‌های مورد نظر را به بهای بسیار پائینی‌خصوصی کردند، در صورتیکه آن‌ها میلیارد‌ها تومان ارزش داشتند، بعد از واگذاری این بنگاه‌ها یا تغییر وضعیت دادند یا اینکه با بهای بسیار بالاتری فروخته شدند.

راغفر اذعان داشت: در این چند ساله نیز دولت به دنبال آن است تا شرکت‌های زیر مجموعه سازمان تامین اجتماعی را واگذار کند، این در حالیست که شرکت‌های مذکور در مالکیت دولت نیست که بخواهد برای آن‌ها تصمیم‌گیری کند، بلکه این بنگاه‌ها متعلق به مستمری بگیران تامین اجتماعی است و دولت حقی در واگذاری اینگونه از شرکت‌ها ندارد.

از خصوصی سازی تا اختصاصی سازی؛ دولت آینده چه خواهد کرد؟چرا خصوصی سازی در ایران شکست خورد؟
مرتضی افقه کارشناس مسائل اقتصادی در گفتگو با فرارو با اشاره به اینکه خصوصی‌سازی یک معضل بزرگ در اقتصاد ایران است، گفت: در حالی که طی دو دهه گذشته اعلام شد اقتصاد ایران باید به سمت خصوصی سازی حرکت کند، این موضوع عملاً یک تناقض بزرگ را به وجود آورد، زیر از یک طرف ما طی این سال‌ها با اقتصاد دولتی روبرو بوده‌ایم، درحالی که دولت‌های مختلف ژست خصوصی سازی را به خود گرفته اند.

وی افزود: خصوصی‌سازی آداب و شرایطی دارد که به هیچ عنوان در کشور ما چنین موضوعی مهیا نیست، اما به شکل کاملاً تقلیدی از کشور‌هایی که دارای اقتصاد بازار بودند این کار را انجام دادیم، در حالی که به هیچ عنوان زیرساخت‌های انجام این کار را نداشتیم، نتیجه چنین امری نیز امروز کاملاً مشخص است، مشکلاتی که در کارخانه‌هایی مانند هفت تپه رخ داد و سوء استفاده‌های زیادی که از این موضوع انجام شد، خود گواه این موضوع است.

وی با تاکید بر اینکه خصوصی سازی نیازمند حاکمیت توسعه‌خواه است، یادآورشد: درحالی که که شما از خصوصی‌سازی واقعی صحبت می‌کنید، باید تمام ابزار و لوازم آن را فراهم کنید، در حالی که چنین چیزی در کشور ما وجود ندارد، تمام زیرساخت‌های تولید و فضای کسب و کار به هیچ عنوان در کشور ما اوضاع مناسبی ندارد و با موانع بسیار زیادی روبرو است، این در حالی است که تلاشی برای بهبود این وضعیت نیز دیده نمی‌شود، از سویی زمانی که تمام سیاست‌های که به مرحله اجرا می‌رسد تماما ضد توسعه هستند، شما نمی‌توانید انتظار داشته باشید که خصوصی سازی معجزه کند، بنابراین در وهله اول باید تفکر توسعه‌خواه داشته باشد تا بر اساس آن بتوان خصوصی‌سازی را به پیش برد، متاسفانه چنین رویکردی در هیچ کدام از دولت‌ها وجود نداشت.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه مهم‌ترین شرط خصوصی سازی واقعی ایجاد رقابت در حوزه اقتصاد است، اضافه کرد: زمانی که شما می‌خواهید بنگاه‌های دولتی را به بخش خصوصی واگذار کنید، باید رقابت وجود داشته باشد تا برای این واگذاری جذابیت به وجود آید، اما شاهد آن هستیم این شرکت‌ها یا به شرکت‌های بزرگ خصولتی واگذار شده‌اند یا به کسانی که با رانت صاحب یک بنگاه تولیدی یا خدماتی شده‌اند، به نوعی می‌توان خصوصی‌سازی‌هایی که در ایران انجام شده را به اختصاصی سازی تشبیه کرد، این در حالی است که از این راه عده‌ای به منافع بسیار زیادی دست پیدا کردند.

افقه ادامه داد: متاسفانه قوانین موجود در کشور ایجاد کننده انحصار است، زمانی که یک بنگاهی با هر عنوان خصوصی می‌شود، به دلیل اینکه رقابتی وجود ندارد، آن فرد می‌تواند هرکاری دلش می‌خواهد انجام دهد و قیمت محصولات تولیدی را افزایش دهد، زیراکه انحصار در دستش است، در چنین شرایطی نمی‌توان از خصوصی‌سازی واقعی صحبت کرد و تمامی صحبت‌هایی که درباره خصوصی سازی شده همگی نمایش و شوآفی بیش نبوده، چرا که در عمل اکثر خصوصی‌سازی‌های که انجام شده جزء رانت و فساد، ثمره دیگری نداشته است.

وی اظهار داشت: افرادی که بنگا‌های صنعتی، خدماتی و تولیدی را از دولت تحویل می‌گیرند، خود به شرایط ناکارآمدی که وجود دارد، اذعان دارند، برای همین این راهبرد را در پیش می‌گیرند که بنگاه را به تعطیلی بکشاند و نیرو‌های کار آن را اخراج کنند، در مقابل نیز چوب حراج به زمین و ماشین آلات کارخانه بزنند.

این اقتصاددان با بیان اینکه با روی کار آمدن اصول‌گرایان موفقیت خصوصی سازی در ایران امکان ندارد، اذعان داشت: با توجه به اینکه رویکرد این جناح در داخل یک نگاه محدود نگر است و نسبت به سیاست خارجی نیز دیدگاه انزوا طلبانه‌ای دارند عملاً با چنین تفکری نمی‌توان مسائل توسعه را پیش برد و طبعا با توجه به این موضوع، صحبت از خصوصی‌سازی واقعی شوخی‌ای بیش نیست.