نشانه‌ها می‌گوید اتفاقات غافلگیرکننده‌ای در راه است/ ایران و عربستان چراغ اول تفاهم را روشن کردند

بسیاری بر این عقیده اند که صلح عربستان و ایران، با وجود پیچیدگی های حاصل در میدان سیاسی، باعث ایجاد گشایشهای زیادی در سطح مذاکرات می شود.

خیام الزعبی در رای الیوم نوشت: آنچه باعث شد در مورد صلح عربستان و ایران بنویسم، دو مساله است، اول، ظهور مجدد این موضوع در سطح رسانه ها و دوم، نقش صلح این دو کشور در استقرار امنیت در منطقه از طریق حل پرونده های متعدد. با پیگیری حوادث فعلی، دلیل افزایش تلاشهای بازیگران منطقه ای و بین المللی برای رسیدن تهران و ریاض به مذاکرات مستقیم را در می یابیم. از این منظر، بسیاری بر این عقیده اند که صلح عربستان و ایران، با وجود پیچیدگی های حاصل در میدان سیاسی، باعث ایجاد گشایشهای زیادی در سطح مذاکرات می شود.

به گزارش «انتخاب»، در ادامه این مطلب آمده است: در یک غافلگیری دیگر، شاهد تلاشهای عراق برای تسهیل تماسهای بین عربستان و ایران هستیم، بویژه آنکه عراق پیش از این موفقیتهای زیادی در تسهیل ارتباط بین ایران و مصر و ایران و اردن داشته است. نخست وزیر عراق، مصطفی الکاظمی شخصا خواهان ایفای نقشی برای تبدیل عراق به پل ارتباطی بین دولتهای درگیر است. همین مساله نشانگر پالسهای اولیه ای برای احتمالات موفقیت عراق است، به دو دلیل: این مذاکرات در مسقط یا دوحه و یا در پایتخت کشورهای اروپایی برگزار نشده، با اینکه مسقط و دوحه دو پایتخت عربی بودند که می توانستند نامزد خوبی برای میزبانی این مذاکرات باشند. و دلیل دوم آنکه مذاکرات با موقعیت سیاسی و امنیتی نخست وزیر عراق انسجام زیادی دارد، بدین معنا که الکاظمی از اطمینان و پذیرش بالایی نزد ایران و عربستان برخوردار است، یعنی درست برخلاف حکومتهای سابق عراق.

بعید نیست که حساسیت زیرساختهای نفتی عربستان و در معرض خطر قرار گرفتن آنها، در تصمیم سعودیها برای مذاکره رو در رو با ایران موثر بوده باشد. با این حال، واضح بود که عامل اصلی که در تصمیم سعودیها تاثیرگذاشت، آمادگی دولت آمریکا برای بازگرداندن ایران به میز مذاکره و از سر گیری توافق هسته ای با هدف کاهش تنش ها در خاورمیانه است، که این مساله نتایج منفی برای برخی دولتهای منطقه از جمله رژیم اشغالگر دارد که تمام تلاش خود را می کند تا هیچ نزدیکی در سطح سیاسی یا دیپلماتیک بین ایران و آمریکا محقق نشود.

در این جا این سوال مهم مطرح می شود: اسرائیل چگونه به مذاکرات ایران و عربستان واکنش نشان می دهد؟ پس از سریال توافق های صلحی که صهیونیستها با دولتهای عربی با وساطت ترامپ امضا کردند، اسرائیل بارها در مورد برقراری ارتباط نزدیک با عربستان اظهار تمایل کرده و تاکید نمود با سعودیها برای مقابله با تهدید ایران کمک می کند.

به عقیده تحلیلگران اسرائیلی، مذاکره مستقیم بین تهران و ریاض، باعث نابودی بهانه اسرائیل در مورد اتحاد با عربستان برای مقابله با ایران می شود. چه بسا موفقیت مذاکره در بغداد به این معناست که تلاشهای اسرائیلی برای دشمنی نظامی و دیپلماتیک با ایران، از این پس مورد حمایت گسترده در خاورمیانه قرار نمی گیرد، چرا که اغلب دولتهای عربی به جای خشونت و جنگ، از ابزار گفتگو برای تحقق اهداف خود استفاده می کنند.

در همین راستا، تمام نشانه ها حاکی از آن است که روزهای آینده نوید اتفاقات غافلگیر کننده زیادی را می دهد، چرا که سعودیها دریافته اند که نمی توانند مانع از حضور ایران در میدان دیپلماسی و بین المللی شده و از خط مشی توافقی و صلح آمیز واشنگتن در قبال تهران جلوگیری کنند . به این ترتیب، شانس اسرائیل برای متحد کردن دولتهای عربی علیه ایران هم از بین رفته است.

به طور خلاصه، ثبات و استقرار این منطقه در گرو روابط مثبت و سازنده بین ایران و دولتهای عربی، بویژه دولتهای عربی حاشیه خلیج فارس است و رشد مداوم دولتهای عربی تنها از طریق روابط استوار و سازنده با همسایه بزرگشان، ایران صورت می گیرد.

به نظر می رسد گشایشی در روابط بین عربستان و ایران حاصل خواهد شد، چرا که این دو کشور منافع مشترکی دارند و حتی خطرهای مشترکی آنها را تهدید می کند، از این رو، تحولات فعلی حاکی از وجود نیتهایی برای آتش بس در زمینه های مورد اختلاف است. همانطور که دوره آینده میزان اثرگذاری این تحرکات و تاثیر آنها بر احتمالات نزدیکی را مشخص می کند. در صورت نزدیکی بین ریاض و تهران، شاهد گشایش های زیادی در برخی پرونده های منطقه ای و بین المللی خواهیم بود.

ایران و عربستان چراغ اول تفاهم را روشن کردند
گره‌ای که در رابطه‌ی ایران و عربستان افتاده یکی از عوامل اصلی تنش در خاورمیانه است؛ یعنی نه تنها ۲ کشور از این فضای مملو از تنازع متضرر می‌شوند که منطقه هم با تبعاتی هزینه‌ساز در این چند سال مواجه شده است. ایران و عربستان اکنون اما گویا چراغ اول تفاهم را روشن کرده‌اند، به همین دلیل گفت‌وگوی فی‌مابین مقامات ۲ کشور به عنوان خبری مهم و البته غیرمنتظره مخابره شد.
فریدون‌ مجلسی، دیپلمات پیشین و کارشناس مسائل بین‌الملل، در گفت‌وگو با اعتمادآنلاین در این‌ باره اظهار داشت: هر نوع تعامل یا همراهی بین ایران و عربستان به نفع هر ۲ کشور است و حتی می‌توان گفت آمریکا و نظام بین‌الملل از کمرنگ شدن مسائل بین ایران و عربستان سعودی استقبال خواهند کرد. این توضیح این پیام را می‌رساند که طرفین در نهایت با هم کنار خواهند آمد تا از تداوم هزینه‌سازی‌ها جلوگیری شود.

تحلیلگر مسائل خاورمیانه در ادامه گفت: دنیای پس از شیوع کرونا دنیایی است که گره‌های کوری را در اقتصاد خود می‌بیند. به همین دلیل کشورها مایل‌اند از دشمنی‌ها کاسته شود و التهاب‌ها به پایان برسد، ولو اینکه امکان دوستی هم فراهم نباشد. اساساً دوستی در سیاست خارجی هیچ جایگاهی ندارد و کشورها فقط بر اساس آنچه با منافع ملی‌شان مطابقت دارد در بحث دیپلماسی دست به کاری می‌زنند.

او ادامه داد: دشمنی ایران و عربستان، چه برای ایران چه برای عربستان و چه برای آمریکا، چه برای اسرائیل و کشورهای عربی حول و حوش اسرائیل و حتی برای اروپایی‌ها هم خسارت‌زاست.

مجلسی با طرح سوالی توضیح داد: سوالی که پیش می‌آید این است که ایران از تجادل دائمی با دولت سعودی به چه دستاوردی رسید؟ عربستان از جنگ هفت‌ساله در یمن به کدام هدفش رسید؟ ایران هزینه‌های گزافی را به روی دوش خود دید و عربستان هم بحران‌های ریز و درشتی را از سر گذراند. این در حالی است که ۲ کشور می‌توانند با الگو قرار دادن همسایگی بین اروپایی‌ها، با یکدیگر همکاری‌های اقتصادی و صنعتی داشته باشند و در مباحث مختلف منافع داخلی و البته مصلحت منطقه را در نظر بگیرند.
او همچنین با اشاره به همزمانی گفت‌وگوی مقام‌های ایران و عربستان با مذاکرات هسته‌ای در وین افزود: این همزمانی بسیار قابل توجه است، چون مشخص می‌کند که آمریکا و غرب واقعاً به دنبال حل مساله هسته‌ای هستند. البته باید بدانیم که در رابطه با کشورها راهی جز این نداریم که اصل را بر مبادله بگذاریم؛ یعنی اینکه بگوییم «در تمام امور حق با من است» و «همه دنیا خطاکار و خودخواه هستند» هیچ مشکلی از مشکلات را حل نخواهد کرد. پس تصمیم‌‌گیران تفاهم کنند تا ملت‌ها در آرامش باشند.

فریدون مجلسی در پایان گفت: از آنجا که ۲ مقام ایرانی و عربستانی حتماً با موافقت سران ممتاز کشورشان این دیدار را انجام داده‌اند، می‌توان به این نتیجه رسید که ایران و عربستان چراغ اول تفاهم را روشن کردند.

آیا ایران و عربستان سعودی بالاخره اختلافات را کنار می‌گذارند؟
گفته می‌شود مقامات ایرانی و سعودی مذاکراتی را در این ماه در بغداد انجام داده‌اند تا در مورد مسائل برجسته بین دو کشور از جمله حملات اخیر حوثی یمن های علیه زیرساخت‌های عربستان گفتگو کنند. براساس گزارش فایننشال تایمز، نخست وزیر عراق در تدارک این دیدار نقش مهمی داشته است.

شیرین هانتر در «میدل ایست آی» نوشت: گفته می‌شود مقامات ایرانی و سعودی مذاکراتی را در این ماه در بغداد انجام داده‌اند تا در مورد مسائل برجسته بین دو کشور از جمله حملات اخیر حوثی یمن های علیه زیرساخت‌های عربستان گفتگو کنند. براساس گزارش فایننشال تایمز، نخست وزیر عراق در تدارک این دیدار نقش مهمی داشته است.

به گزارش سرویس بین الملل «انتخاب»؛ در ادامه این مطلب آمده است: سعودی‌ها در واکنش به این گزارش وقوع چنین دیداری را از اساس انکار کردند، اما وزارت امور خارجه ایران، بدون تایید یا تکذیب رسمی این خبر گفت که ایران از گفتگو با عربستان سعودی استقبال می‌کند.

در این مرحله پیش بینی اینکه واقعا مذاکرات اساسی بین دو رقیب دیرینه انجام شود یا حتی اینکه گفتگو احتمالی منجر به کاهش قابل توجه تنش‌های دو جانبه و منطقه‌ای شود، دشوار است.

خوشبینی محتاطانه

در حقیقت، گفتگوی موفق سعودی و ایران می‌تواند به حل انواع منازعات در خاورمیانه کمک کند. با این حال توجه به این نکته ضروری است که اکثر این منازعات دلایل داخلی نیز دارند و همچنین از دیگر رقابت های بین دولتی نیز متأثر شده‌اند. در عراق، ترکیه و امارات نیز از جلمه بازیگران اصلی هستند و ترکیه به شدت درگیر سوریه است. امارات متحده عربی همچنین یک بازیگر اصلی در یمن است.

بنابراین بعید به نظر می‌رسد که گفتگوی موفقیت آمیز سعودی و ایرانی به خودی خود، به سرعت درگیری‌های فعلی را خاتمه دهد، اما می‌تواند از شدت آنها بکاهد و چشم اندازهای صلح در منطقه را بهبود بخشد.

چندین عامل خوش بینی موجود در مورد چشم انداز گفتگوی سعودی و ایرانی را تضمین می‌کند. اولاً، هم تهران و هم ریاض نتوانسته‌اند به اهداف منطقه‌ای خود برسند. مهمترین و پرهزینه ترین شکست عربستان سعودی یمن بوده است. ریاض انتظار پیروزی سریعی را داشت که بتواند رهبری خود را در خاورمیانه تقویت کند، در عوض این جنگ تبدیل به یک درگیری غیرقابل پیروزی شد که پای ایران را نیز به جنگ یمن کشاند.

در همین حال، ایران در عراق و سوریه به آنچه مطلوبش بوده نرسیده است. در حالی که تهران هنوز از نفوذ قابل توجهی در بغداد برخوردار است، اما برخی عراقی‌ها نسبت به آنچه مداخله تهران در امور کشور خود می‌نامند خشمگین‌اند. آنها به امید روابط متعادل با تهران و پایتخت‌های بزرگ عرب نمی‌خواهند بیش از حد به ایران وابسته شوند.

فشار بایدن

در سوریه، روسیه در تلاش است تا پس از استفاده از منابع انسانی و اقتصادی خود برای حمایت از اسد، ایران را از این کشور خارج کند.

به طور خلاصه، هر دو کشور باید خود را از دغدغه های منطقه‌ای خود نجات دهند. میزان کمکی که ایران و عربستان به یکدیگر می توانند بکنند، مشخص نیست. ایران به سادگی نمی‌تواند حوثی‌ها را وادار به موافقت با سازش علیه منافع خود کند و عربستان هم نمی‌تواند از ایران در برابر دشمنان محلی خود حفاظت کند. با این وجود اگر هر دو طرف متحدان و نمایندگان خود را از اقدام علیه دیگری منصرف کنند، احتمال حل درگیری‌های فعلی افزایش می‌یابد.

دوم اینکه مهمتر از همه، اولویت‌های جهانی و منطقه‌ای آمریکا تحت ریاست جمهوری بایدن تغییر کرده است. آمریکا در مواجهه با چالش‌های چین و روسیه، در حال ارزیابی مجدد توزیع جهانی منابع نظامی خود و بازنگری در استراتژی کلی‌اش است.

تصمیم جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا برای خارج کردن نیروهای آمریکایی از افغانستان تا ۱۱ سپتامبر ۲۰۲۱ نشان دهنده این طرز تفکر است. واشنگتن همچنین می‌خواهد حضور نظامی خود را در عراق و خلیج فارس کاهش دهد که این می‌تواند یکی از دلایل تمایل دولت بایدن برای کاهش تنش با ایران از طریق دور جدید و غیرمستقیم گفتگوها درباره توافق هسته‌ای باشد.

به نظر می رسد آمریکا نیز از حمایت بی چون و چرا گذشته خود از عربستان دور شده است. بدون این حمایت کلی، ریاض باید جاه طلبی‌های منطقه ای خود را کاهش داده و با رقبا سازش کند.

فاکتور اسرائیل

در همین حال، اسرائیل از احتمال گفتگو ایران و عربستان سعودی ناراضی خواهد بود. اسرائیل برای دهه‌های متمادی از «تهدید» ایران برای بهبود روابط خود با کشورهای عربی خلیج فارس، با موفقیت استفاده کرده است تا جایی که اکنون روابط دیپلماتیک با بحرین و امارات متحده عربی دارد.

با این حال عربستان سعودی تاکنون از برقراری روابط دیپلماتیک با اسرائیل خودداری کرده است. با روابط کم تنش‌تر ایران و عربستان، اسرائیل در تلاش برای تقویت روابط خود با کشورهای حوزه خلیج فارس یک امتیاز مهم را از دست می‌دهد. با این حال، با توجه به تغییر اولویت‌های آمریکا از جمله تمایل به احیای برجام، ریاض ممکن است به این نتیجه برسد که بهتر است با تهران به یک تعامل رسیده و بیش از حد به روابط حتی غیررسمی با اسرائیل اعتماد نکند.

با توجه به اختلافات ریشه‌ای میان ریاض و تهران، گفت وگو و دستیابی به تفاهم دشوار به نظر می رسد. حتی با نوعی مصالحه سعودی و ایران، مشکلات خاورمیانه به طور معجزه آسایی حل نمی‌شود، اما مطمئناً چنین گفتگویی می‌تواند شانس محدود کردن یا حل تعارضات جاری را بهبود بخشد.