استقبال از کلاب‌هاوس نشان‌ از خلاء فضای گفتگوی آزاد در رسانه‌ها دارد

رئیس سابق دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی معتقد است شدت استقبال از کلاب‌هاوس، نشان دهنده خلاء فضای گفتگوی آزاد و فارغ از قید سانسور و اعمال جهت‌گیری‌ها و سیاست‌ها و سوءگیری‌های رسانه‌ای رسمی همچون رادیو و تلویزیون است.

او در گفتگو با خبرنگار ایلنا، به توضیح درباره «کلاب‌هاوس» به‌عنوان یک پدیده جدید در شبکه‌های اجتماعی و اقبال گسترده نسبت به آن در جامعه ایرانی پرداخت.

کلاب‌هاوس هنوز یک شبکه اجتماعی نخبگانی و غیر عمومی است

«محمدمهدی فرقانی» در ابتدای این گفتگو تصریح کرد: قبل از هر چیز، باید به این نکته اشاره کنیم که هنوز کلاب‌هاوس، شبکه اجتماعی نخبگانی و غیر عمومی است. و هنوز با دعوت باید واردش شد و این موضوع باعث شده که امکان شرکت آزاد و همگانی در این شبکه وجود نداشته باشد.

او تشریح کرد: می‌توان گفت کلاب‌هاوس به نوعی یک شبکه گفتگویی محدود است که به‌هرحال فرصت‌ها و امکانات تازه‌ای را برای گفتگو، بحث، تبادل نظر و شنیدن دیدگاه‌های مختلف -و نه الزاما مباحثه و گفتگوی عمومی- فراهم می‌کند ولی محتوای این شبکه -همانطور که در این مدت اتفاق افتاده- می‌تواند بازنشر شود و مباحثات عمومی و فراگیرتری را ایجاد کند.

محدودیت آزادی و روگردانی مردم از صداوسیما، نخبگان را به‌سوی کلاب‌هاوس سوق داده

این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: نکته دیگر اینکه، نظریه‌ای داریم تحت عنوان «اهلی‌سازی (بومی‌سازی) تکنولوژی»؛ این نظریه در واقع مبتنی بر این فرض است که تکنولوژی‌های جدید وقتی وارد بازار می‌شوند، هر جامعه، کشور، ملت و گروهی می‌آید و آن را بر حسب نیازهای خودش بازتعریف و بومی‌سازی و از آن استفاده می‌کند. بنابراین هر تکنولوژی جدیدی بسته به اینکه کدام خلاءها را پر، کدام نیازها را تامین و کدام کمبودها را جبران می‌کند، می‌تواند با سرعت بیشتری جذب و اهلی‌سازی شود.

فرقانی با بیان اینکه کلاب‌هاوس را نیز می‌توان در چارچوب این نظریه تحلیل کرد، گفت: خلاء گفتگو در جامعه ما، محدود بودن فضای گفتگوهای آزاد و رسانه‌های آزاد، روگردان بودن جامعه و مردم از رسانه‌های رسمی و سنتی به ویژه رادیو و تلویزیون و عدم اعتماد به آنها و همچنین سوءگیری و جهت‌گیری صداوسیما باعث شده که خیلی از نخبگان تمایل داشته باشند در جایی صحبت کنند که سانسور نمی‌شود، آزادتر می‌توانند حرف بزنند و سوءگیری‌ها و جهت‌گیری و به‌طور کلی سیاست‌های رسانه‌ای بر آن اعمال نمی‌شود.

جامعه ایران در ۱۰ سال اخیر تکنولوژی‌های جدید ارتباطی را به سرعت اهلی‌سازی کرده

رئیس دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی خاطرنشان کرد: به نظر من، استقبالی که از این شبکه اجتماعی صورت گرفته در این چارچوب قابل تحلیل است؛ یک اینکه این تکنولوژی به شدت و به سرعت در داخل جامعه ایران اهلی‌سازی شده و مورد استفاده عمومی قرار گرفته است و ویژگی جامعه ایران در ۱۰ سال اخیر کمابیش این بوده که تکنولوژی‌های جدید ارتباطی را به سرعت جذب و مالِ خود کرده است؛ محتوای خود را تولید و در این شبکه‌ها قرار داده و به تولید، توزیع و بازنشر اطلاعات، دیدگاه‌ها و مطالب مورد نظر پرداخته است.

فرقانی ادامه داد: وجه دوم این است که شدت و وسعت استقبال از این شبکه -همانطور که گفتم- نشان دهنده خلاء فضای گفتگوی آزاد و فارغ از قید سانسور و اعمال جهت‌گیری‌ها و سیاست‌ها و سوءگیری‌های رسانه‌ای است و این اتفاقا هشداری است برای بسیاری از دست‌اندرکاران رسانه‌ای ما که بدانند چگونه سیاست‌گذاری‌هایشان باعث روگردانی مردم از آنها و در عوض مراجعه‌شان به امکانات و تکنولوژی‌های موازی شده است؛ چراکه می‌توانند نیازهایشان را آنجا بهتر جستجو و تامین کنند.

حضور گروه‌های سیاسی مختلف در کلاب‌هاوس، یعنی نمی‌خواهند میدان را تماما در اختیار رقیب بگذارند

او در پاسخ به این سوال که با اینکه تلویزیون و رادیو که کلاب‌هاوس می‌تواند آلترناتیوی برای آن باشد در اختیار گروه‌های فکری و سیاسی خاصی است، اما چرا همان‌ها هم به صورت فعال در این شبکه اجتماعی جدید حضور دارند؟ گفت: به‌هرحال خیلی از گروه‌ها به ویژه طیف‌های سیاسی ترجیح می‌دهند از امکانات متنوعی استفاده کنند و بر مخاطبان خود تاثیر بگذارند و در عین حال رقابت کنند؛ نمی‌خواهند میدان را تماما در اختیار رقیب بگذارند و ترجیح می‌دهند خودشان هم در میدان حضور داشته و به نوعی موازنه را برقرار کنند.

این استاد پیشکسوت رشته ارتباطات تصریح کرد: به نظر می‌رسد آنها هم دل‌شان می‌خواهد مخاطبانی را در این فضای جدید هم داشته باشند و از طرفی، نمی‌خواهند میدان را به‌طور کلی در اختیار رقیب سیاسی قرار دهند و خلاء حضورشان حس شود. طبیعی است که هر گروه و تفکری از امکانات جدید استفاده نکند میدان را در واقع به طرف مقابل واگذار کرده است. بر این اساس، میزان مشارکت و استفاده از این شبکه هم بین گروه‌های مختلف فکری، سیاسی و اجتماعی زیاد شده و در حال افزایش هم هست و به نظر می‌رسد در آینده و در روزهای نزدیک‌تر به انتخابات بیشتر هم خواهد شد.

امکانات جدیدی در آینده به کلاب‌هاوس اضافه خواهد شد

فرقانی همچنین درباره آینده کلاب‌هاوس به عنوان یک شبکه اجتماعی نوظهور نیز گفت: این تکنولوژی از ابتدا با یک هدف خاص طراحی شده و شکل گرفته است و من فکر می‌کنم کاربری‌ها و امکاناتش در آینده افزایش پیدا خواهد کرد. هیچ بعید نیست که حتی به تدریج با تصویر هم همراه شود؛ چون به‌هرحال جاذبه تصویر بالاست و نمی‌توان این موضوع را انکار کرد. یا مثلا امکان ضبط، مشارکت آزاد و… برایش به وجود بیاید.

او در پایان خاطرنشان کرد: با استقبالی که از کلاب هاوس صورت گرفته، به نظر می‌رسد ظرفیت‌هایش در آینده گسترش پیدا کرده و امکانات تازه‌ای به آن اضافه می‌شود که جاذبه‌اش را بالاتر از این هم خواهد برد.