آرمان امروز: سیستم سیاسی هر کشور در دهه‌های گذشته همواره محل نزاع های سیاسی متفاوتی بوده و موضوعاتی مختلفی در بستر آن ها مطرح شده است. سیستم‌هایی سیاسی که غالبا از قرن گذشته پایه گذاری شده اند و حداقل در نوع ساختار دیگر محل نزاع نیستند اما در ایران پس از فراز و نشیب‌های فراوان و پس از آن که یک مرتبه نظام پارلمانی کشور به نظام ریاستی تبدیل شد، بار دیگر زمزمه های تغییر نظام سیاسی مطرح شده و برخی به دنبال سوق دادن کشور به سمت نظام پارلمانی هستند. بر همین اساس محمدرضا باهنر درباره ضرورت اصلاح قانون اساسی صحبت هایی مطرح کرد.

باهنر یکی از مواردی را که باید اصلاح‌ شود، دو‌مجلسی ‌شدن کشور می‌ داند و می ‌گوید: طبق تجارب جهانی، کشوری را که اساس آن مردم‌‌سالاری دینی است، نمی‌توان با یک مجلس اداره کرد. بسیاری از کشورهای دموکراتیک، دو مجلس دارند.

اما ظاهرا موضوع به همین یک مورد ختم نمی‌شود و بسیاری بعد از طرح موضوع اصلاح قانون اساسی، بحث را به ضرورت تغییر ساختار سیاسی کشور از ریاستی به پارلمانی بردند؛ موضوعی که برای نخستین ‌بار چند سال پیش و در جریان سفر رهبری به کرمانشاه مطرح شد. رهبری در آن سفر مطرح کرد: «اگر احساس شود نظام پارلمانی بهتر است، هیچ اشکالی در تغییر ساز‌و‌کارهای فعلی وجود ندارد».

این سخنان از آن زمان تا‌کنون چند بار محل رجوع نیروهای سیاسی قرار گرفته است و حالا و بعد از سخنان باهنر، بسیاری می‌گویند اگر بناست اصلاحی در قانون اساسی رخ دهد، باید شیوه حکمرانی سیاسی به شیوه پارلمانی باشد؛ به این معنا که در صورت اصلاح قانون اساسی، جایگاه ریاست‌جمهوری حذف شود و به‌جای آن نخست‌وزیری قرار داده شود که رأی‌ خود را از مجلس دریافت کند. به نظر می‌رسد تغییر ساختار سیاسی از ریاستی به پارلمانی، تفاوت چندانی در مفهوم جمهوریت و دموکراتیک‌بودن نظام ایجاد نمی‌کند و در‌واقع اداره نظام بر اساس نظر جمهور مردم، یک ارزش و تفاوت در ساختار ریاستی و پارلمانی و تنها نوعی تغییر در روش است.

فاصله ای میان این اظهارات به وجود آمد تا این که چندی پیش

غلامرضا مصباحی مقدم عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام در این خصوص گفت: ما احزاب ملی نداریم تا نمایندگانی تربیت کند که آموزش دیده و با هم هماهنگ باشند و بدانند که کشور را باید با نگاه بلندمدت و ملی اداره کرد. با در نظر گرفتن چنین شرایطی یا باید احزابی فعالیت کنند که این نقیصه را برطرف کند و یا مجلس سنایی داشته باشیم که کنترل کند که مستلزم بازنگری قانون اساسی است که از آخرین بازنگری حدود ۳۰ سال گذشته است.

مصباحی مقدم درباره اینکه چه بخش‌هایی از قانون اساسی نیاز به بازنگری دارد، گفت: ساختار سیاسی ما در حال حاضر پارلمانی ریاستی است. معتقدم در بازنگری می‌توان آن را به ساختار پارلمانی تغییر داد. در این ساختار نخست وزیر به عنوان نفر نخست اجرایی از سوی پارلمان تعیین می‌شود و رئیس جمهور هم نقش هماهنگ کننده قوا را بر عهده دارد. این ساختار برای کشور و شرایط امروز مناسب‌تر است. منتها پارلمان باید حزبی باشد و پارلمان فعلی برای این کار مناسب نیست و به درد این کار نمی‌خورد.

سخنگوی جامعه روحانیت کشور تصریح کرد: نیازمند دو تا سه حزب قوی و فراگیر هستیم تا میان آنها رقابت وجود داشته باشد. البته یکی از مسائل این است که این احزاب در چارچوب قانون اساسی و سیاست‌های کلی نظام اداره و مدیریت شوند و خط قرمزهای نظام را به طور کامل رعایت کنند و ما باید برای تخلفات آنها دادگاه قانون اساسی داشته باشیم اگر اینگونه باشد می‌توانیم نقش‌ اول را به نظام پارلمانی‌دهیم.

این صحبت های مصباحی مقدم در روزهای اخیر سبب شد تا بار دیگر بحث نوع نظام سیاسی در کشور داغ شود و هر شخصی در خصوص آن اظهاراتی داشته باشد.

تقی آزادارمکی، استاد دانشگاه و پژوهشگر حوزه علوم سیاسی در خصوص مزایا و معایب هر کدام از سیستم های حکومتی به «آرمان امروز» می گوید: صحبت از این که به سمت نظام پارلمانی رفته و سیستم سیاسی در کشور تغییر کند، فارغ از تمامی مسائل می تواند امری مطلوب باشد زیرا موجبات تغییر در قانون اساسی را فراهم می کند و کمک می کند تا این تابو شکسته شود.  باید توجه داشت که ایده حرکت به سمت نظام پارلمانی حاکی از این است که باید تغییراتی در قانون اساسی برای حکمرانی بهتر انجام شود.

وی افزود: تغییر نظام سیاسی از ریاستی به پارلمانی کمک می کند تا بار دیگر این مساله در کشور مطرح شود که هیچ چیز متقن نبوده و می توان در امور مهم نیز تغییراتی ایجاد کرد. تغییر در ساختار نظام سیاسی کمک می کند تا هر امری مقدس قلمداد نشود و هر کجا که نیاز بود سریعا اصلاحاتی انجام شود.

آزادارمکی در خصوص مزایا و معایب سیستم پارلمانی و ریاستی توضیح داد: باید توجه داشت که در اینجا اراده حاکمان خیلی تعیین کننده نیست بلکه مقتضیات اجتماعی است که می تواند تعیین کننده باشد. نظام پارلمانی نظامی سخت و قوام یافته است به شکلی که برای مثال در انگلستان و سایر کشورهایی که سیستم سیاسی آن ها نظیر انگلستان است، دارای یک بورژوازی و نهادهای مدنی قوی هستند. در چنین بستری نمایندگان هر صنف احزابی تشکیل می دهند که قابلیت کنشگری دارند. زمانی که احزاب وارد عرصه می شوند، گویا کل جامعه در حال کنشگری هستند. به علت این که در کشوری مانند انگلستان تکلیف طبقات با یکدیگر مشخص است، چنین اتفاقی رخ می دهد و نظام پارلمانی جوابگو است.

این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: تبلور طبقات مختلف در احزاب است که هر کدام از آن ها نماینده قشر خاصی هستند. در چنین فضایی منازعه میان نیروهای اصلی جامعه شکل می گیرد که در بستر تاریخی پاسخی مناسب به رویدادهای جامعه می دهد. عموما دولت ها در نظام پارلمانی ائتلافی هستند و همین امر کمک می کند تا دولت ها رفتاری رادیکال نداشته باشند. نظام پارلمانی کمک می کند تا قدرت مطلقه از بین رفته و برآیند نظرات جامعه اجرایی شود. بنابراین نظام پارلمانی مناسب جامعه ای است که طبقات اجتماعی در آن مشخص و نمایندگان این طبقات در احزاب توان کنشگری داشته باشند. با توجه به این تعاریف زمانی که در ایران با این وضعیت بحث از نظام پارلمانی می شود، برداشت این است که برخی در حال عوام فریبی هستند. هرچند تغییر قانون اساسی می تواند رویدادی نیک باشد اما باید توجه داشت که مشکل صرفا نوع سیستم سیاسی نیست و بر همین اساس نباید در خصوص مسائل کشور ساده انگاری‌شود.

وی افزود: در گذشته نزاع در کشور میان نخست وزیر و رئیس جمهوری بود که در آن سال ها نخست وزیر حذف شد تا این اختلاف برطرف شود اما اختلاف دیگری به وجود آمد و رئیس جمهور با نهاد بالادستی خود به مشکل برخورد و مشکلات نیز حل نشد. بنابراین امروز به علت این که طبقات تعریف نشده اند و احزاب به شکل واقعی در کشور وجود ندارند و اراده ای نیز برای شکل گیری آن ها وجود ندارد پس نظام پارلمانی نمی تواند کمک کند تا مشکلات کشور حل شود.

دکتر آزادارمکی در خصوص علل عملی نشدن نظام پارلمانی در سال های اخیر با وجود این که بارها از آن صحبت شده است، گفت: چهره ها در کشور بعضا حرف هایی می زنند که صرفا حرف های قشنگی است و خیلی پایه و اساس ندارند. زمانی که کشور وارد بحران می شود همواره آدرس های اشتباه داده می شود و تصور می شود که برای مثال نظام پارلمانی می تواند گره گشا باشد. برای حرکت به سمت نظام پارلمانی در گام اول باید ساختار اجتماعی بازسازی شود و بر همین اساس باید تمامی تفکرات و طبقات به رسمیت شناخته شوند.  درگام بعد گروه های اجتماعی باید نمایندگانی داشته باشند که بتوانند کنشگری کنند تا احزاب شکل گیرد. در چنین فضایی باید به سمت نظام پارلمانی رفت. زمانی که اراده ای فراتر از احزاب وجود دارد، مشخصا نمی توان حرف از حرکت به سمت نظام پارلمانی‌زد.

این اظهارات در حالی مطرح می شود که جلال میرزایی، نماینده مجلس در دوره دهم نظری متفاوت دارد و بر این باور است که حرکت به سمت نظام پارلمانی در چنین شرایطی به نفع کشور نیست. وی افزود: یکی از آفت های نظام پارلمانی در شرایط کنونی مشخصا این است که اساسا ما مجلسی ملی نداریم. به علت این که مجلس نگاهی ملی ندارد و بر آن نگاهی محلی و طایفه ای حکمفرماست، نظام پارلمانی نمی تواند کارآیی لازم را داشته باشد. همین امروز که مجلس اختیارات زیادی ندارد، نمایندگان نگاهی عجیب به وزرا دارند. فردا اگر اختیارات مجلس به قدری افزایش پیدا کند که دستگاه اجرایی کاملا در اختیار مجلس باشد، دیگر ثباتی در دولت باقی نمی ماند و هر روز نمایندگان مجلس به بهانه مسائل محلی خود دولت را زیر فشارهای بیهوده قرار می دهند. نظام پارلمانی مشخصا سبب می شود تا قوه مجریه در ضعیف ترین حالت خود قرار گیرد و اساسا امور کشور مختل می شود.  میرزایی خاطرنشان کرد: در دوره های اخیر احساس می شد که چالش هایی میان رهبری و رئیس جمهوری وجود دارد و امروز کسانی که مساله نظام پارلمانی را مطرح می کنند، به دنبال این هستند که این چالش ها را به شکلی دیگر حل و فصل کنند. به نظر می رسد که هدف تعمیق مردم سالاری نیست و حداقل من نسبت به طرح این موضوع خوش بین نیستم. امروز اگر قرار است اصلاحاتی در کشور صورت گیرد باید مشخص شود در چه راستایی صورت می گیرد و هدف چیست. این نماینده پیشین مجلس ادامه داد: اگر هدف از تغییر نظام سیاسی تنگ تر کردن حلقه قدرت است، مشخصا بی فایده است اما اگر به دنبال این هستیم تا با نظام پارلمانی مشارکت مردم در عرصه سیاست را تقویت کنیم، آن گاه می تواند تا حدودی این تغییر نظام سیاسی مطلوب باشد. باید افرادی که حرف از حرکت به سمت نظام پارلمانی می زنند، هدف از این کار را نیز تبیین کنند.  میرزایی در خصوص علل طرح مساله نظام پارلمانی می گوید: در گذشته توصیه شده بود که بهتر است کشور بار دیگر به سمت نظام پارلمانی سوق داده شود و آقای مصباحی مقدم و سایر افراد نیز بر همان اساس هر از گاهی حرف از نظام پارلمانی می زنند اما اساسا مورد استقبال قرار نمی گیرد زیرا مشکلی از کشور حل نمی کند. من نسبت به طرح مساله نظام پارلمانی خوش بین نیستم زیرا بعید می دانم افرادی که این مساله را طرح می کنند هدفشان تعمیق مشارکت مردم در سیستم سیاسی کشور باشد.