«احزاب سیاسی» ؛ گمشده اعتراضات ، نیاز انتخابات

 «احزاب سیاسی» گمشده اعتراضات؛ نیاز انتخابات

آرمان امروز: کشور در سه ماه اخیر تنش ها و اعتراضات کم سابقه ای را تجربه کرده است که به شکلی کنشگری دستگاه های مختلف و مردم را به شکل های مختلف به همراه داشته است. در این میان بزرگ ترین غایب بی شک احزاب هستند که در هیچ کجای این اتفاقات سه ماه اخیر حضور نداشته و مشخصا خلا احزاب سبب شد تا تنش ها پهنه بیشتری داشته باشد و هیچ راه حلی برای پایان ناآرامی ها وجود نداشته باشد. بی شک خلا همین احزاب است که سبب شده تا برخی سودجویان، اعتراضات به حق مردم را به سمت و سویی خاص کشانده و منجر شوند تا مردم به خواسته های خود نرسد. در صورتی که مشخصا احزاب می توانستند صدای مردم را به شکل بهتری به نظام سیاسی رسانده و سهم بیشتری از مطالبات مردم را تحقق بخشد. مشخصا عدم فعال بودن احزاب به شکل حرفه ای نیز در ماه های آینده می تواند برای کشور تبعات سنگینی داشته باشد و انتخابات سال آینده مجلس را با اما و اگر همراه کند. در راستای بررسی این موضوع «آرمان امروز» گفت و گویی اختصاصی با امیر دبیری مهر، پژوهشگر و تحلیلگر مسائل سیاسی داشته است که در ادامه می خوانید.
*حزب در سیاست به چه ساختاری اطلاق می شود و چه ویژگی هایی باید داشته باشد؟
جهت کنشگری و ایفای نقش سازنده در عرصه سیاست به مجموعه ای از نهادها نظیر دولت، مجلس، دادگستری، سازمان ها مردم نهاد و احزاب نیاز است. بر همین اساس احزاب سیاسی شامل ساختارها و نهادهای مفید و مناسب برای رقابت سیاسی به منظور کسب آرای مردم و رسیدن به قدرت و پس از آن کنشکری در عرصه حکمرانی است.
تا به امروز هیچ نهاد و ساختاری مفیدتر از احزاب برای رقابت سیاسی شناسایی نشده است تا از این طریق بتوان حکمرانی کرد. احزاب سیاسی همواره قانونمند و برآمده از گرایش ها و تفاوت های درون هر جامعه ای می توانند باشند تا حقوق هر بخش از جامعه احقاق شود. احزاب وابسته به افراد نیستند و عملکردی کاملا شفاف و حرفه ای دارند به این شکل که بر اساس استفاده از دانش و تجربیات گذشته گام های بعدی خود را بر می دارند و از این طریق است که وارد پارلمان و دولت برای تصمیم گیری می شوند و به شکلی به صورت اصولی گام های پیشرفت در عرصه سیاست را برمی دارند.

*طبق تعریف ارائه شده آیا حزب کارآمد و حرفه ای امروزه در کشور وجود دارد؟
علیرغم این که حزب در ایران تاریخچه طولانی مدتی دارد اما امروز هیچ حزب حرفه ای و کارآمدی در ایران وجود ندارد. پس از نقلاب مشروطه احزاب به شکل جدی در ایران آغاز به کار کردند که این احزاب غالبا به سه دسته تقسیم می شدند. دسته اول احزاب دولتی و حکومتی بودند که برای تظاهر به تحزب ساخته شده بودند و بدون این که پایگاه اجتماعی داشته باشند و منافع گروه های اجتماعی را تعقیب کنند، صرفا فعالیتی سیاسی داشتند. اوج این شکل از تحزب در دوره پهلوی دوم دیده می شود جایی که احزاب بیشتر جنبه حکومتی داشتند. دسته دیگری از احزاب که در ایران شکل می گیرند بیشتر نماینده کشوری دیگر در ایران هستند و به عامل خارجی وابسته هستند که مهم ترین نمونه آن حزب توده است. حزب توده عملا سیاست های شوروی را دنبال می کرد هرچند قوی و منسج بود و در داخل سازماندهی می شد. حزب توده اثرات بسیار بدی در کشور به جا گذاشت و به همین علت نتوانست پایدار باشد. دسته سوم احزاب نیز احزاب خلق الساعه هستند که در زمان های نزدیک به انتخابات فعال می شوند و شکل می گیرند تا سهم بیشتری از انتخابات پارلمانی و ریاست جمهوری داشته باشند. در سال های پس از پیروزی انقلاب اسلامی این احزاب بیشتر دیده شدند که این احزاب نیز فاقد ویژگی های اصلی یک حزب حرفه ای هستند. با نگاهی به این سه دسته از احزاب شاهد هستیم که عملا در سال های اخیر حزب به معنای واقعی کلمه در ایران وجود نداشته است تا بتواند بر عرصه سیاسی کشور اثرگذاری مفید داشته باشد.
*نبود حزب به معنای واقعی کلمه چه لطمه ای به جامعه وارد کرده است؟
ناکارآمدی دولت ها و پارلمان ها زمانی در کشور به حداقل می رسد که احزاب به صورت اصولی و حرفه ای در کشور فعالیت داشته باشند. احزاب نماینده مطالبات، آرا و خواسته های گروه ها و اصناف مختلف در درون جامعه هستند که در چهارچوب شفاف و قانونمند، منافع گروه ها و طبقات اجتماعی را در سیاست پیگیری می کنند و تحت نظارت جامعه و مردم و طرفداران خود هستند. مشخصا این چنین ساختاری، آزموده ترین شیوه دموکراسی و مردم سالاری در جهان است و معطوف به انتخابات و زمان آن نیست. بلکه احزاب عملکرد سیاسی را به صورت مستمر بررسی می کنند و مطالبات را مطرح می کنند. به صورت طبیعی زمانی که احزاب حرفه ای در کشور وجود نداشته باشند، مردم سالاری تبدیل به شبه مردم سالاری می شود و ما صرفا یک شور انتخاباتی در چند روز خاص از انتخابات خواهیم داشت و فردای انتخابات همه چیز فراموش می شود و مردم بار دیگر نقشی در احزاب نخواهند داشت. این چنین عملکردی سبب می شود تا هیچ مکانیزمی برای پیگیری مطالبات مردم وجود نداشته باشد. همین امر سبب می شود تا مطالبات انباشته شده و این انباشت مطالبات است که خیابان ها را به خشونت کشیده و مطالبات مردم را بی نتیجه می گذارد. تمامی این آفت ها مشخصا ریشه در نبود حزب واقعی در ایران دارد.
*آیا می توان با میدان دادن به احزاب در کشور وضعیت را به سمتی آرام شدن سوق داد و آیا اساسا احزاب در ۱۵ ماه مانده به انتخابات مجلس باید چه اقداماتی انجام دهند؟
مساله اساسی در این مقطع زمانی این است که در کشور حزب به معنای واقعی کلمه وجود ندارد که بخواهد کاری انجام دهد. طبق آمار بالغ بر ۲۰۰ تشکل و حزب در کشور به ثبت رسیده است اما این احزاب هیچ کدام ویژگی های یک حزب که در علم سیاست تعریف شده است را ندارند و یا دست کم می توان آن ها را احزاب نوپا دانست. امروز نه احزاب در داخل کشور حرفه ای هستند و نه نظام سیاسی روی خوشی به تحزب نشان داده که این یک واقعیت است. بنابراین هر آن چه مدنظر است می تواند برای آینده به عنوان الگو قرار گیرد. اتفاقات اخیر اگر برای نظام سیاسی الهام بخش باشد باید فصل جدیدی از تحزب در ایران شکل گیرد. به این معنا که یک بازنگری شود تا اساسا حضور در انتخابات و فرآیند کسب قدرت در ایران منوط به عضویت در احزاب شود و به این احزاب اجازه داده شود تا آزادی عمل در واقع داشته باشند. احزاب باید هویت مستقل و متکی به مردم داشته باشند تا سرنوشت احزاب وابسته و دولت ساخته در انتظار آن ها نباشد. اتفاقات اخیر کشور می تواند مقدمه تصویب قوانین و سیاست هایی شود که نظام سیاسی در ایران، نظامی حزبی شود. اگر چنین فضایی ایجاد شود تا احزاب به صورت حرفه ای عمل کنند به شکلی که نظر مردم از قلب پایتخت تا دورافتاده ترین شهرها در مرزها در قالب حزب متجلی شود، آن گاه می توان امیدوار بود که در سال های آینده، ثبات سیاسی در کشور محقق شود. مردم سالاری و جمهوریت نظام را مشخصا احزاب می توانند تضمین کنند. در این خصوص نمی توان شتاب کرد زیرا کار حزبی امر زمان بر، دقیق و نیازمند برنامه ریزی است. اگر عزم و اراده تحزب در کشور یک روز زودتر شکل گیرد، ما زودتر به پیشرفت و توسعه در عرصه های مختلف خواهیم رسید.