جنگ و صلح؛ جبهه گیری جدید غرب و شرق

آرمان امروز-پورحسین: همه چیز از زمان محاصره کی‌اف آغاز شد. در حالی که ارتش روسیه چند کیلومتر تا دروازه های شهر کی‌اف فاصله داشت، خبر نخستین عقب نشینی ارتش روسیه به گوش رسید. خبری که شاید بسیاری را شوکه و بسیاری دیگر را به فکر فرو برد. به راستی چه اتفاقی سبب شد تا بزرگ ترین قدرت هسته ای و دومین ارتش برتر جهان دیگر به سوی فتح کی‌اف، این شهر خسته و تنها گام بر نداشت؟
در همان لحظات اولیه بسیاری بر این باور بودند که مقاومت شگرف رئیس جمهوری و مردم اوکراین یکی از عوامل اصلی عقب نشینی ارتش روسیه بوده است. امری که به گفته بسیاری از تحلیلگران تا حدودی می تواند صحت داشته باشد اما گویی اتفاقات دیگری نیز در حال رقم خوردن بود.
نظریه دوم در این میان مبتنی بر این بود که پوتین به دنبال تغییر نظام در اوکراین نیست و صرفا قصد دارد تا خط حائلی میان روسیه و جهان غرب ایجاد کند. امری که با عقب نشینی روسیه از شهر خارکیف بیشتر به ذهن خطور می کرد. این روند ادامه پیدا کرد تا دقیقا همین چند هفته پیش بود که روسیه دیگر به سمت «اودسا» پیش روی نکرد و تمام تلاش خود را برای حفظ ۴ منطقه عمدتا روس نشین اوکراین یعنی لوهانسک، دونتسک، خرسون و ژاپوریژیا انجام داد. مناطقی که یک ششم خاک اوکراین است و مشخصا از دست رفتن این میزان از خاک نیز برای اوکراینی ها قابل تحمل نبود.
به نظر می رسد کلید این سلسله اتفاقات زمانی زده شد که پوتین به این احساس رسید که زمانه عوض شده است و دیگر حداقل در قاره اروپا نمی توان با تحمیل هزاران کشته، پایتخت یک کشور را تصرف کرد و به شکلی دیگر حداقل جهان غرب چنین موردی را به آسانی نمی پذیرد. گواه این مساله نیز در حضور صدها سرباز از کشورهای دیگر و گسیل هزاران هزار موشک و اسلحه برای پشتیبانی از زلنسکی بود.
در چنین شرایطی بود که زمزمه های مذاکره روسیه و اوکراین بیشتر به گوش رسید و این بار علاوه بر سایر کشورها، سران روسیه و اوکراین نیز خواهان مذاکره شدند هرچند برای یکدیگر شروطی سخت تعیین می کردند. در بحبوحه نطق ها در خصوص مذاکره روسیه و اوکراین، خبری بزرگ به گوش رسید. ارتش روسیه از قسمت غربی «خرسون» عقب نشینی کرد و یگان های خود را به قسمت شرقی رودخانه دنیپرو منتقل کرد. در حالی که طرفداران پوتین و جبهه شرق این عقب نشینی را تاکتیکی می دانستند و طرفداران اوکراین، این را پیروزی و نشانه قدرت کی‌اف تفسیر می کردند، عده ای دیگر نیز بر این باور بودند که این چراغ سبز روسیه برای غرب و به خصوص ایالات متحده آمریکا بود.
میرقاسم مومنی، تحلیلگر ارشد مسائل بین الملل در این خصوص می گوید: عقب نشینی ارتش روسیه فارغ از این که تاکتیکی بوده یا زیر فشار اوکراینی ها صورت گرفته است، یک پیغام مهم دارد. این پیغام این است که روسیه برای توقف جنگ و جلوگیری از کشته شدن نظامیان و غیرنظامیان حاضر است از برخی از خواسته های خود در اوکراین چشم پوشی کند و این یک چراغ سبز بزرگ به غرب برای سوق دادن زلنسکی به سمت مذاکره است.
بر همین اساس شنیده ها حاکی از این است که جیک سالیوان در سفر ۴ نوامبر خود به کی‌اف این پیام را به زلنسکی داد که او و مقاماتش باید خواسته‌ها و اولویت‌های واقع‌بینانه را برای گفت و گوها تدوین کنند و احتمالاً در هدف اعلام‌شده خود برای بازگرداندن کنترل کریمه تجدید نظر کنند.
به نظر می رسد واشنگتن همچنین پیشنهاد کرده است که کی اف باید ایده مذاکره با روسیه را برای به دست آوردن اهرم فشار بپذیرد.
در میانه این تحرکات دیپلماتیک ناگهان نام یک کشور از خاور دور برای کاهش تنش ها به میان آمد؛ اندونزی.
اندونزی که میزبان نشست گروه ۲۰ است به نظر می رسد با تشویق کشورهایی دیگر برنامه هایی دارد تا حداقل مواضع ضدروسی به حداقل رسیده و شرایط سیاسی برای رایزنی، مذاکره و سرانجام پایان جنگ در اوکراین فراهم شود.
بر همین اساس جوکو ویدودو، رئیس جمهور اندونزی از رهبران کشورهای غربی خواسته‌ است با کم کردن از ابعاد لفاظی‌های ضد روسی خود بر سر بحران اوکراین موافقت کنند. قرار است اجلاس دو روزه گروه ۲۰ از سه شنبه در شهر بالی اندونزی شروع شود و اندونزی امیدوار است زمینه‌های مشترک کافی برای آن که همه اعضای گروه ۲۰ از جمله روسیه و چین بتوانند بر مبنای آن ها با صدور یک اعلامیه دسته جمعی موافقت کنند، پیدا کند.
رئیس جمهوری اندونزی همچنین قصد دارد مسیر دنباله ‌روی گروه ۲۰ از مسیر گروه هشت که با اخراج کردن مسکو در واکنش به الحاق شبه جزیره کریمه به روسیه تبدیل به گروه هفت شد، جلوگیری کند. گروه هفت در بیانیه ‌ای در اوایل ماه جاری میلادی روسیه را از بابت آنچه که جنگ تجاوزکارانه علیه اوکراین خواند محکوم کرد و خواستار آن شد که تمامی نیروهای روسیه از اوکراین خارج شوند. این گروه همچنین روسیه را به ارتکاب جنایات جنگی در اوکراین متهم کرد و کرملین را به لفاظی‌های غیرمسئولانه هسته‌ای متهم کرد.
چنین بیانیه‌ای احتمالا در اجلاس بالی، جایی که سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه به نمایندگی کشورش در آنجا حضور دارد با اتفاق نظر همراه نخواهد شد. به نوشته پلتیکو، چند عضو دیگر گروه ۲۰، از جمله چین، هند، برزیل و عربستان سعودی هم در امضای بیانیه ای با محتوای توبیخ روسیه اکراه دارند. در چنین شرایطی یکی از احتمالات، صدور یک بیانیه مشترک کلی تر است که خواستار پایبندی به قوانین شود.
اما این روند سیاسی به نظر می رسد صرفا معطوف به روسیه، اوکراین و غرب نباشد زیرا سران کشورهای دیگر نیز پالس های صلح طلبانه خود را از چند روز پیش برای رقبای خود ارسال کرده اند که شاید مهم ترین آن ها اظهارات بایدن در خصوص این موضوع است که به سمت درگیری سخت با چین نخواهند رفت. در همین راستا و پس از مدت‌ها انتظار، رئیس ‌جمهوری چین دوشنبه به بالی اندونزی رسید تا پیش از شروع نشست گروه ۲۰ دیداری با جو بایدن داشته باشد. شی جین پینگ، رئیس ‌جمهوری چین و جو بایدن، رئیس ‌جمهوری آمریکا درخصوص مسئله تایوان، بحران اوکراین و مسائل مربوط به پرونده هسته‌ای کره شمالی گفت ‌و گو کرده اند.
رئیس جمهوری چین در قسمت هایی از صحبت های خود عنوان کرده است، در حال حاضر روابط چین و آمریکا در شرایطی است که همه ما به آن اهمیت زیادی می دهیم زیرا در راستای منافع اساسی دو کشور و ملت نیست و آن چیزی نیست که جامعه بین‌المللی انتظار دارد. ما به عنوان رهبران دو کشور بزرگ باید مسیر مناسبی را برای روابط آمریکا با چین ترسیم کنیم. ما باید مسیر درستی را برای روابط دوجانبه در آینده پیدا کنیم و روابط را ارتقا دهیم. جهان انتظار دارد که چین و ایالات متحده روابط را به درستی مدیریت کنند. نشست ما توجه جهان را به خود جلب کرده است، بنابراین ما باید با همه کشورها همکاری کنیم تا امید بیشتری به صلح جهانی، اعتماد بیشتر به ثبات جهانی و انگیزه قوی برای توسعه مشترک ایجاد کنیم.
شی گفت که آماده است با بایدن در مورد موضوعات دارای اهمیت استراتژیک در مورد روابط چین و ایالات متحده و در مورد مسائل مهم جهانی و منطقه ای تبادل نظر “صریح و عمیق” داشته باشد. ما باید مسیر روابط دوجانبه خود را اصلاح کنیم و آماده گفت‌وگوی صریح برای بررسی روابط مهم استراتژیک میان دو کشور و همچنین روابط بین‌المللی هستم. ما همیشه ارتباط بین خود را حفظ کرده‌ایم، اما همه اینها نمی‌تواند دیدارهای مستقیم ما را جبران کند و جای آن را بگیرد. روابط چین و آمریکا برای ما مهم است و به نفع هر دو کشور است. برای صلح، ثبات و عبور از بحران‌ها باید با همه کشورها همکاری کنیم و آماده تبادل نظر صریح هستیم. من مشتاقانه منتظر همکاری با شما برای بازگرداندن روابط دوجانبه در مسیر درست به نفع دو کشور و جهان هستم.
وی افزود: بشریت با چالش هایی روبرو است، جهان بر سر دوراهی قرار دارد؛ و اینکه کجا باید رفت، سوالی است که نه تنها ما، بلکه همه کشورها به آن فکر می کنند.
بایدن نیز گفت: من متعهد هستم که خطوط ارتباطی بین من و شما شخصا و دولت‌های ما در سراسر جهان باز باشد، زیرا دو کشور ما چیزهای زیادی دارند که ما فرصت مقابله با آنها را داریم. به‌عنوان رهبران دو کشور، از نظر من، مسئولیت مشترکی داریم تا نشان دهیم که چین و ایالات متحده می‌توانند اختلافات را مدیریت کنند، و از تبدیل شدن رقابت به چیزی حتی نزدیک به درگیری جلوگیری کنند و راه‌هایی برای همکاری در موضوعات فوری و جهانی که نیاز به همکاری متقابل ما دارد، پیا کنیم.
بایدن تاکید کرد: ما باید با هماهنگی و گفت‌وگو به شیوه‌ای شفاف در راستای منافع‌مان و منافع جهان کار کنیم. ما ارتباط خود را با چین حفظ می‌کنیم و مسئولیت مشترکی برای مدیریت اختلافات و اجتناب از تبدیل آنها به درگیری داریم. ایالات متحده آماده است تا در صورت تمایل با شما همکاری کند. جهان از آمریکا و چین انتظار دارد که نقش مهمی در رسیدگی به مسائل مربوط به تغییرات آب و هوایی و امنیت غذایی ایفا کنند. بنابراین، رئیس جمهور شی، من مشتاقانه منتظر گفتگوی مستمر، صادقانه و بازمان هستم که همیشه داشته‌ایم، و از شما برای این فرصت تشکر می‌کنم.
موضوعات مطرح شده میان روسای جمهوری چین و آمریکا از محورهای اصلی نشست گروه ۲۰ نیز است. نشستی که می تواند فصل دوم جنگ و صلح سال های اخیر در جهان را ورق زده و به دنبال راه حلی برای ایجاد ثبات در جهان باشد.