«دیپلماسی خوب» در خدمت «حکم‌رانی خوب»

آرمان شرق-گروه سیاست:معنای حکم‌رانی خوب آنی نیست که برخی سیاستمداران با اقدمات پوپولیسی و پول پراکنی به دنبال آن هستند. دولت‌ها برای ایجاد فضایی در جهت بهبود شرایط زندگی شهروندان، باید منطبق با نظر و مطالبه‌گری شهروندان عمل کند. نه اینکه مثلا با پرداخت یارانه و یا ارائه خدمات ارزان قیمت، بخواهند رضایت بخشی از جامعه را جلب کند و نیاز سایر طیف‌ها و مطالبات جامعه نادیده بگیرند.

«دیپلماسی خوب» در خدمت «حکم‌رانی خوب»

آرمان امروز: در مباحث توسعه یافتگی، «حکمرانی خوب» یکی از الگوهایی است که نظام‌های سیاسی می‌تواند طبق آن توسعه‌یافتگی دست پیدا کند. این اصطلاح که در ۲ دهه گذشته وارد ادبیات سیاسی جهان به ویژه کشورهای آسیای شرقی شده است مدلی را ارئه می‌دهد که کشورهای در حال توسعه می‌توانند از آن استفاده کنند تا هم رضایت شهروندان خود را به دست بیاورند و هم بتوانند کشور را به توسعه‌یافتگی نزدیک کنند. در کشور ما اما شاخص‌های حکم‌رانی خوب با مشکلات بسیاری روبه‌رو است. در ابتدا باید بگوییم که حکم‌رانی خوب دارای فاکتورهای بسیاری است، که یکی از اصلی‌ترین آنها دیپلماسی فعال و نتیجه بخش است. اما «دیپلماسی خوب» چگونه می‌تواند یکی از نمادهای «حکم‌رانی خوب» باشد. باتوجه به اینکه در برنامه چشم انداز توسعه ۲۰ ایران و سایر برنامه‌های توسعه بر تعامل با جهان بر پایه دیپلماسی پویا تاکید شده است ولی آنچه در عمل می‌بینیم تاکنون آنطور که باید و شاید سیاست خارجه نتوانسته‌ کمکی به توسعه کشور کند.
در ادامه با دو کارشناس سیاسی خارجه گفت‌وگویی انجام داده‌‎ایم. دبیری‌مهر در این گفت‌گو معتقد است که برای رسیدن به حکم‌رانی خوب نیاز است که دیپلماسی را در خدمت توسعه داخلی قرار دهیم و در سوی دیگر فلاحت‌پیشه می‌گوید با توجه به اینکه در برنامه‌های توسعه از اصطلاح «حکم‌رانی خوب» برای توسعه استفاده شده است ولی «سیاست‌خارجه ایران» با حکم‌رانی خوب فاصله زیادی دارد.
هر توافق‌نامه خارجی باید در خدمت توسعه داخلی باشد
«دکتر امیر دبیری‌مهر»، جامعه شناس سیاسی در پاسخ به اینکه چه نیازی است تا یک کشور برای حکم رانی خوب، دیپلماسی خوب را در روند فعالیت‌های خود قرار دهد، به خبرنگار «آرمان امروز» می‌گوید: « حکمرانی هر حاکمیتی در داخل کشور، تامین رضایت اکثر شهروندان و طبقات مختلف تاثیر زیادی دارد. در این موضوع باید اشاره کنیم که معنای حکم‌رانی خوب آنی نیست که برخی سیاستمداران با اقدمات پوپولیسی و پول پراکنی به دنبال آن هستند. دولت‌ها برای ایجاد فضایی در جهت بهبود شرایط زندگی شهروندان، باید منطبق با نظر و مطالبه‌گری شهروندان عمل کند. نه اینکه مثلا با پرداخت یارانه و یا ارائه خدمات ارزان قیمت، بخواهند رضایت بخشی از جامعه را جلب کند و نیاز سایر طیف‌ها و مطالبات جامعه نادیده بگیرند.»

او در همین مورد با تاکید بر اینکه مسائل کشور باید با توجه به تذکرات و راه‌کارهای طیف متخصص و نخبه جامعه به روندخود ادامه دهد، اضافه می‌کند: «در این خصوص تنها رضایت مردم جامعه مهم نیست، دولت باید از طرح‌ها و ایده‌هایی که جامعه متخصص و نخبه ارائه می‌دهند برای رسیدن به حکم‌رانی خوب استفاده کنند. وقتی یک حاکمیت می‌خواهد گام جدی در زمینه حکم‌رانی خوب بردارد باید بدانید که تنها با اتکا بر رضایت شهروندان نمی‌تواند به نتایج خوبی دست پیدا کند، چون در این زمینه تنها به طرح‌های کوتاه مدت حمایتی پرداخته می‌شود. در ایران هم از ابتدای انقلاب افرادی در مسئولیت‌هایی قرار گرفتند که تامین نیاز حداقلی مردم را در دستور کار قرار دادند و در ادامه به سایر مطابات توجهی نمی‌کردند و همین افراد باعث نرسیدن به یک حکم‌رانی خوب شدند. در حکم‌رانی خوب، حاکمیت نه‌تنها نیازها و مطالبات شهروندان را بر عهده می‌گیرد بلکه با تکیه بر فعالیت‌های بروکراسی به مطالبات پاسخ می‌دهند و آنها را تا رسیدن به رضایت کامل شهروندان پیگیری می‌‎کنند. مثلا در جامعه‌ شهروندان به تورم ۵۰ درصدی اعترض می‌کنند و اگر مسئولان برای رسیدن به یک حکم‌رانی خوب تلاش می‌کنند باید با رساندن این نرخ تورم به عدد تک رقمی، هم رضایت شهروندان را جلب کند و هم در عمل پاسخی به منتقدان داده باشند.»
این جامعه‌شناس سیاسی با بر شمردن دو دلیل برای تعریف حکم‌رانی خوب و اهمیت دیپلماسی خوب، ادامه می‌دهد: «احترام گذاشتن به مطالبات مردم و البته پیگیری آنها، ۲ رکن اصلی یک حکم‌رانی خوب در جهان مدرن است که این لوازم همواره باید پایدار باشد. توجه داشته باشید که دیپلماسی یک کشور در رسیدن به یک حکم‌رانی خوب بسیار مهم و تاثیرگذار است. برخی در ایران با دادن شعارهای دهان پر کن سعی دارند که سیاست‌خارجه را با مسائل داخلی جدا کنند ولی این ۲ مکمل یکدیگر هستند. زمانی که ما دیپلماسی خود را در خدمت توسعه داخلی قرار دهیم می‌توانیم به یک حکم‌رانی خوب برسیم. در حال حاضر می‌بینیم که سیاست داخلی را فدای سیاست خارجه کرده‌ایم که این موضوع باعث فاصله گرفتن حاکمیت ایران برای رسیدن به حکم‌رانی خوب شده است. توجه داشته باشید که نباید از جیب مردم برای روابط خارجه خرج کرد بلکه برعکس، سیاست خارجه باید به‌نوعی باشد برای بهبود شرایط اقتصادی داخل تلاش کند و نتایج آن برای جامعه محسوس باشد.»
او با تاکید بر اینکه دیپلماسی خوب لازمه یک حکم‌رانی خوب محسوب می‌شود، می‌گوید: «هر توافق‌نامه یا تحریکی که در سیاست خارجه یا آنچه ما دیپلماسی می‌خوانیمش رخ می‌دهد باید در راستای منافع ملی باشد و ما هیچ نگاه و عقیده‌ای را نباید فدای سیاست خارجه خود کنیم. زیرا یکی از راه‌های توسعه در داخل، ارتباط دیپلماتیک با سایر کشورها به ویژه کشورهای همسایه است. باید به این موضوع هم اشاره کنیم که حتی ما باید با کشورهایی که به‌نوعی با آنها مشکلات ایدئولوژیکی و سیاسی و تاریخی داریم، برای توسعه داخلی روابط دیپلماتیک و اقتصادی مفید و سازنده داشته باشیم. در اینجا نمی‌خواهیم بگوییم که کشوری مانند چین باید الگوی ما باشد ولی توجه داشته باشید که دولت این کشور در حالی که با کشوری مانند آمریکا به نوعی دشمنی دارد ولی تا جایی که سعی دارد از برخورد تند و غیر دیپلماتیک دوری می‌کند. هنگامی که «نانسی پلوسی»، رییس کنگره آمریکا به تایوان سفر کرد برخی در ایران منتظر آتش چین بودند ولی در مقابل دیدیم که مسئولان این کشور تنها از راه دیپلماتیک اقدام کردند تا منافع اقتصادیشان ضربه نخورد.»
سیاست‌خارجه ایران با حکم‌رانی خوب فاصله دارد
«حشمت‌الله فلاحت‌پیشه»، نماینده سابق مجلس شورای اسلامی و مدرس دانشگاه در پاسخ به این سوال که برای «حکم‌رانی خوب» چه نیازی به «دیپلماسی خوب» داریم، به خبرنگار «آرمان امروز» می‌گوید: «واژه حکم‌رانی خوب از جمله معدود مباحثی است که وارد ادبیات سیاسی شده است. در پی آن باید بگوییم که ۱۰ کشور آسیای شرقی برای رسیدن به اهداف توسعه سیاسی و اقتصادی آن را در دستور کار قرار دادند. مانند کشورهای «چین»، «ژاپن»، «مالزی»، «سنگاپور»، «کره جنوبی» و … که تا کنون توانسته‌اند با اتکا بر حکم‌رانی خوب، خود را از سایر کشورهای جهان جدا کنند و به نتایج خوبی دست پیدا کردند. در این مورد دولت‌ها ملزم شدند که همه توان و تلاش خود را در رابطه با توسعه داخلی انجام دهند و با دستاورهایی که به شهروندان ارئه می‌دهند به آنها نشان می‌دهند که همواره به دنبال رسیدن به کشور ایده‌ال آنها هستند. ناگفته نماند که از ابتدای دهه ۷۰ شمسی این اصطلاح وارد ادبیات سیاسی و برنامه‌های توسعه ایران هم شد ولی تا کنون نتوانستیم به نتایج خوبی برای رسیدن به حکم‌رانی خوب دست پیدا کنیم.»
این تحلیلگر مسایل دیپلماسی با انتقاد از استفاده تبلیغاتی این واژه توسط سیاستمدارن داخلی، ادامه می‌دهد: «در کوران انتخابات می‌بینیم که نامزدها از شعار حکم‌رانی خوب و ارئه برنامه‌های خوب استفاده می‌کنند در حالی که نه‌تنها اطلاعی از این مفهموم ندارند بلکه به‌دنبال کسب اطلاعات بیشتر هم در این زمینه نیست. در اینجا باید به سوال ابتدایی شما باز گردیم که سیاست خارجه که دخلی به حکم‌رانی خوب دارد. بخش عمده این شعارها در زمینه بهبود روابط خارجه بود که البته می‌توانست به توسعه داخلی کمک زیادی بکند ولی می‌بینیم که نه‌تنها در حد شعار انتخاباتی باقی ماند بلکه هیچ یادی هم از آن نمی‌کنند. در الگوی حکم‌رانی خوب که ۱۰ کشور آسیای شرقی در دستور کار خود قرار دادند، بهبود روابط دیپلماتیک در راس همه فعالیت‌ها قرار گرفت و آنها به معنای واقعی سیاست خارجه را در خدمت سیاست داخلی قرار دادند و حالا می‌بینیم که این کشورها جزو توسعه یافته‌ترین‌ها محسوب می‌شوند. ولی ایران همچنان به هیچ نتیجه‌ای دست پیدا نکرده‌ است. توجه داشته باشید که برای رسیدن به یک حکم‌رانی خوب باید به ۲ کلیدواژه دقت کرد. «توسعه در داخل» و «تنش‌زدایی در خارج».»
او در همین مورد و با اشاره به سند چشم‌انداز ۲۰ ساله، اضافه می‌کند: «این ۲ کلید واژه که به آن اشاره کردیم در سند ۲۰ ساله توسعه که قرار است در بسیاری موارد ایران را در صدر جدول قرار دهد هم وجود دارد. که در آن تاکید شده است باید با همه دنیا به سمت تعامل سازنده حرکت کنیم. موضوعی که کماکان با آن فاصله داریم. به‌نظر می‌آید که این موضوع برای مسئولان و دولت‌ها اهمیتی ندارد چون در زمینه «برجام» و «جنگ اوکراین» می‌بینیم که سیاست‌خارجه هیچ نتیجه‌ای برای سیاست داخلی به‌همراه نداشت و اقدامی که به نفع توسعه داخلی ایران باشد، صورت نگرفت.
در موضوع «عراق» و «سوریه» هم همین‌طور است، با توجه به اینکه در زمینه امنیتی هزینه‌های بسیاری صرف شد ولی در ادامه دیدیدم که این کشورهای رقیب تجاری بودند که اجازه برداشت‌های اقتصادی را به ایران نداند و گوی سبقت را ربودند. توجه کنید که سایر کشورها در سفارتخانه‌هایشان تا نزدیک به ۲۰ رایزن اقتصادی دارند در صورتی که ما هنوز هیچ برنامه‌ای در این خصوص نداریم و حتی در برخی سفارت‌خانه‌ها یک رایزن اقتصادی هم حضور ندارد. این بحث نیاز به گفت‌وگو و بحث زیادی دارد ولی به صورت مختصر و خلاصه باید بگوییم که «سیاست‌خارجه ایران» با «حکم‌رانی خوب» فاصله زیادی دارد.»