در نگاه حافظ

آرمان شرق-گروه جامعه:حافظ صراحتا عنوان می کند که اگر می خواهیم جامعه مبتنی بر امنیت و رشد داشته باشیم باید به نیکی در کنار یکدیگر زندگی کنیم و قدر یکدیگر را با وجود تمامی تفاوت ها بدانیم. حافظ به همین علت است که می گوید «بیا تا قدر یکدیگر بدانیم/ که تا نگه ز یکدیگر نمانیم». شعری که در آن زیست کریمانه اولویت پیدا می کند و حرکت به سمت آن توصیه می شود. دوری کردن از خشونت مهم ترین مقوله ای است که حافظ بر آن تاکید دارد و آن را مسیری برای رسیدن به شکوفایی می داند.

آرمان امروز: همه ساله بیستم مهرماه به عنوان روز بزرگداشت حافظ شیرازی تبدیل به فرصتی می شود تا جامعه بیشتر با اندیشه های این شاعر بزرگ ایرانی آشنا شود. شاعری که هر چند سده ها پیش می زیسته اما اندیشه ها و تفکرات او همچنان می تواند در جامعه امروزی الگویی بی بدیل برای پیش برد توسعه انسانی، سیاسی و اجتماعی باشد. شاعری که امروز دیگر فقط ایرانی نیست و آوازه جهانی دارد و همگان اندیشه او را راهگشا می دانند. در راستای بررسی اندیشه های حافظ شیرازی و کارکرد آن در جامعه امروزی، آرمان امروز گفت و گویی با غلامرضا ظریفیان، استاد دانشگاه تهران و معاون وزیر علوم دولت اصلاحات داشته است که در ادامه می خوانید.

جایگاه حافظ در تاریخ ادبیات ایران چیست و به چه علت در میان جامعه از محبوبیت زیادی برخوردار است؟
اشعار حافظ در تاریخ ادبیات ایران اشعارش به گونه ای هستند که می توان آن ها را شبیه به معجزه دانست. علت این امر آن است که حافظ با هستی شناسی و عمق تاریخی ایرانیان پیوند خورده است و اشعارش از همین بستر ریشه می گیرد. سروده های حافظ این ظرفیت را دارند تا در تمامی دوره ها از قبیل دوران سنت، مدرنیته و حتی پسامدرن به عنوان رهنمود مورد توجه قرار گیرند. حکمتی که در شعر حافظ وجود دارد در تمامی اعصار مورد توجه قرار گرفته و هیچ گاه رنگ و بوی تازه خود را از دست نداده است. مهم ترین ویژگی اشعار حافظ هشدارهایی است که در درون خود نهادینه کرده و اقشار مختلف می توانند از این هشدارها درس گیرند. هشدارها و حکمت های حافظ جنبه های گوناگونی دارند که می تواند در جنبه های مختلف زندگی به کار آید.

Acqua di Gio Profondo Special EDP for men

خرید قالب فروشگاهی یانکا، Yanka با ضمانت بازگشت وجه 6 ماهه از راست...

خرید قالب فروشگاهی یانکا، Yanka با ضمانت بازگشت وجه ۶ ماهه از راست…

خرید قالب Nels، قالب فروشگاهی نلس با ضمانت بازگشت وجه 6 ماهه از راست...

خرید قالب Nels، قالب فروشگاهی نلس با ضمانت بازگشت وجه ۶ ماهه از راست…

حکمت ها و هشدارهای حافظ چه ویژگی‌هایی دارد که در دنیای امروز می‌توان از آن بهره برد؟
مشخصا امروز می توان برای حل مسائل کشور نیز از حکمت های حافظ بهره برد و در بند بند اشعار حافظ رهنمودهایی وجود دارد که به کمک جامعه می آید. همان گونه که از اسم حافظ مشخص است، او انس خاصی با قرآن داشته و بر همین اساس بسیاری از سروده های او رنگ و بویی قرآنی دارد. حافظ از قرآن همواره یاد گرفته است و می توان آثار آیات قرآن را در جای جای اشعار حافظ مشاهده کرد. حافظ توجه خاصی به جامعه دینی و آسیب های آن داشته و همواره به این مولفه ها اشاره کرده است. دلیل توجه به این مباحث نیز ریشه در انس داشتن حافظ با قرآن است. در قرآن کریم شاهد هستیم که همواره از جامعه بنی اسرائیل به عنوان یک نمونه جامعه دینی یاد می شود و آیات متعددی در خصوص این جامعه در قرآن آمده است. جامعه بنی اسرائیل یک جامعه تمام دینی است و قرآن همواره نقاط ضعف و قدرت این جامعه دینی را یادآوری کرده است. قرآن از این مسیر فرصت ها و تهدیدهای جامعه دینی را ترسیم کرده که مشخصا در جامعه ایران نیز کارآیی دارد زیرا حتی پیش از ورود اسلام به ایران، مساله دین و پرستش خداوند در جامعه ایرانی وجود داشته و مساله روز بوده است.
حافظ در اشعار خود به شکل متعدد از خداوند یاد کرده و می ناب و عشق به حق تعالی را مطرح می کند. حافظ علاوه بر این که عشق به باری تعالی را ترسیم می کند، چند نکته نیز در خصوص جوامع دینی مطرح می کند که به صورت مشخص امروز نیز ما در جامعه خود با آن دست به گریبان هستیم. اشعار بسیار زیادی از حافظ وجود دارد که علل دین ستیزی و دین گریزی در جامعه را بیان می کند. بر همین اساس حافظ یکی از مهم ترین آفت های جامعه دینی را ریا و تزویر می داند و به مسائلی نظیر تظاهر می پردازد. حافظ در این خصوص هشدارهای متعددی به ما می دهد و عنوان می کند که دین حقیقی با تظاهر و ریا در تضاد است و باید از آن برحذر بود. حافظ یک مرزبندی دقیق میان دین داران حقیقی و افراد متظاهر دارد و به ما در خصوص آفت های این تقابل هشدار می دهد. حافظ در این خصوص می گوید «در این خرقه بسی آلودگی است/ خوشا وقت قبای می فروشان» یا در جایی دیگر اشاره می کند که «شرمم از خرقه آلوده خود می آید/ که بر او وصله به صد شعبده پیراسته ام». در قرآن نیز در همین راستا اشاره شده است که «آیا ندیدی که چگونه برخی جایگاه خود را خدای خود کرده اند». در همین میان است که ویژگی های جامعه تزویر نیز بیان می شود و در خصوص خطر سوق یافتن به سمت آن هشدارهای جدی داده می شود. در میان چنین هشدارهایی با اندکی تامل به این نکته می رسیم که جامعه ما نیز از تزویرها خشم آلود شده و بسیاری از مشکلات ریشه در همین ظاهرسازی ها دارد. حافظ در این خصوص به درستی اشاره می کند که «گر چه بر واعظِ شهر این سخن آسان نشود تا ریا وَرزَد و سالوس مسلمان نشود». حافظ با این گفته ها به خوبی نشان می دهد که نگران زیست اخلاقی است و جامعه ای که از این منش فاصله می گیرد را در معرض خطر می داند. بر همین اساس است که حافظ به اخلاق، صداقت، درستی، امانت داری، وفاداری، دوستی، مهربانی و دوری از خشونت توصیه می کند. حافظ همواره تاکید دارد که آزار و اذیت دیگران از چنین مسیری عبور می کند و باید از آن دوری کرد. شریعتی که حافظ از قرآن آموخته ریشه در این ندارد که برای تحقق آن باید به دیگران آسیب رساند. حافظ صراحتا عنوان می کند که زیست صحیح از نگاه قرآن، زیست اخلاقی است و در عین حال به ما می آموزد که اساس یک انسان وارسته و اخلاق مدار، بر پایه آزادی شکل می گیرد. اگر در چنین بستری شخصیت های انسانی شکل گیرند، مشخصا دیگر آدمی فریب قدرت، ثروت و جایگاه ها را نمی خورد و در مسیر آزادگی خود باقی می ماند. حافظ صراحتا عنوان می کند که اگر می خواهیم جامعه مبتنی بر امنیت و رشد داشته باشیم باید به نیکی در کنار یکدیگر زندگی کنیم و قدر یکدیگر را با وجود تمامی تفاوت ها بدانیم. حافظ به همین علت است که می گوید «بیا تا قدر یکدیگر بدانیم/ که تا نگه ز یکدیگر نمانیم». شعری که در آن زیست کریمانه اولویت پیدا می کند و حرکت به سمت آن توصیه می شود. دوری کردن از خشونت مهم ترین مقوله ای است که حافظ بر آن تاکید دارد و آن را مسیری برای رسیدن به شکوفایی می داند. با توجه به چنین مقوله ای است که حافظ می گوید: «کریمان جان فدای دوست کردند/ سگی بگذار ما هم مردمانیم». در ادامه نیز حافظ دوری کردن از افراطی گری را توصیه می کند و حتی تاکید دارد که آدمی نباید با دشمن خود نیز رفتاری فراتر از اعتدال داشته باشد. این که حافظ بر این باور است حتی با دشمن خود باید رفتاری متعادل داشته باشیم و از عرف خارج نشویم، یک پیام بزرگ است که باید مورد توجه قرار گیرد و مشخص می کند افراطی گری در هیچ زمینه ای نتیجه نمی دهد. این نیز برخواسته از آموزه های قرآن است به شکلی که در آیات الهی آمده است که نباید با دشمنان دین نیز ناعادلانه رفتار کرد.
حافظ در خصوص زندگی جمعی و مولفه‌های آن در اعصار مختلف به عنوان اساسی ترین اصل برای شکل گیری اجتماع، چه پیام هایی دارد؟
حافظ به شکلی ویژه به زندگی جمعی و اجتماع تاکید می کند اما از سوی دیگر نیز بر این باور است که با وجود این که انسان ها در پیرامون یکدیگر زیست مسالمت آمیز دارند اما نباید در زندگی خصوصی یکدیگر دخالت کنند. حافظ خاطرنشان می کند که «به پیـر میکده گفتم که چیست راه نجات/ بخواست جام مــی و گفـت عیـب پوشیدن». این بیان حافظ حاکی از این است که پرونده سازی و عیان کردن عیب دیگران بی شک نمی تواند مسیری برای رشد و تعالی جامعه باشد و بر همین اساس توصیه می کند که مردم عیب های یکدیگر را بپوشانند. امروز علاوه بر این که عیب دیگران پوشانده نمی شود بلکه به دروغ نیز برای دیگران پرونده سازی می شود.
یکی دیگر از مولفه هایی که حافظ در اجتماع بر آن تاکید دارد عشق به وطن و محل زیست خود است به گونه ای که در بیت های مختلف به ان اشاره دارد. عشق به ملت و وطن را حافظ در کنار یکدیگر می داند و همواره از خداوند می خواهد که این موارد حفظ شود. در همین میانه است که حافظ پرهیز از استبدادهای فردی و جمعی را توصیه می کند و آن را مساله ای مهم برای حفظ اجتماع می داند.
یکی دیگر از آسیب های امروز جامعه ما فاصله ای است که میان حرف و عمل ما وجود دارد که سده ها قبل حافظ در خصوص آن هشدار داده است. حافظ به شدت به این مساله توجه داشته است که افرادی که در صدر هستند نباید میان حرف و عمل آن ها تفاوتی وجود داشته باشد. قرآن نیز براین اصل تاکید کرده است و عنوان داشته اگر چیزی بگویید که به آن عمل نکنید، یکی از بزرگ ترین گناهان است. حافظ نیز در این زمینه می گوید: «واعظان کین جلوه در محراب و منبر می کنند/ چون به خلوت می روند آن کار دیگر می کنند»، هشداری که باز هم حافظ آن را عنوان کرده و آفت تمام اعصار دانسته است.