ضرورت استفاده از «فقه پویا» برای حل مسائل اجتماعی

آرمان شرق-گروه سیاست:انقلاب ۵۷ به جامعه زنان شکل قانونی و عرفی داد و به آنان اجازه داد برای مطالبه‌گری خود به کف خیابان بیایند و در کنار مردان به خواسته‌های خودشان برسند. پس به این نتیجه می‌رسیم که زنان ایران، بعد از انقلاب دیگر اقشار حاشیه‌ایی جامعه محسوب نمی‌شوند و باید به مطالبات آنان توجه داشت. حالا زن ایرانی دیگر خودش را ذیل حکمرانی مردان نمی‌بیند.

ضرورت استفاده از «فقه پویا» برای حل مسائل اجتماعی

آرمان امروز: میزگردی که با حضور «غلامحسین کرباسچی» و «عبدالله گنجی»، و «صادق کوشکی»، تحلیگر سیاسی اصولگرا با موضوع حجاب و چالش‌هایی که بعد از فوت «مهسا امینی» در کشور رخ داد به میزبانی «شبکه خبر» از آنتن صدا و سیما پخش شد. هر چند مهمانان برنامه در زمان کوتاهی که به آنان داده شده بود، نتوانستند به جمع‌بندی مناسبی برسند ولی باید بگوییم که این تصمیم صدا و سیما اگر ادامه داشته باشد می‌تواند فضای «گفتمانی» مناسبی را در جامعه به وجود آورد، و نشان دهد که صدا و سیما هم می‌تواند فضایی برای صحبت مخالفان ایجاد کند. باتوجه به برنامه پخش شده به سه‌شنبه شب باز می‌گردد باید بگوییم که این بحث و بررسی‌ها تا رسیدن به نتیجه مطلوب همچنان ادامه داشته باشد. رسانه‌های مختلف هم باید از این موقعیت به دست آمده استفاده کنند تا در کنار نگاه‌ افرادی مانند گنجی، کوشکی و کرباسچی از نظرات دیگر کارشناسان و نظریه‌پردازان هم استفاده کنند. در ادامه این گزارش با یکی از صاحب‌نظران حوزه جامعه شناسی گفت‌وگویی انجام داده‌ایم. میری معتقد است باتوجه به اینکه شکل‌گیری چنین گفت‌وگوهایی می‌تواند در جامعه تاثیرات مثبتی بگذارد ولی به دلیل عدم اشراف مهمانان برنامه به چالش‌های اجتماعی باید به موضوعات دیگر هم اشاره کرد.

او می‌گوید: در موضوع حجاب نیاز است به رویدادها و تغییرات اجتماعی بیشتر توجه کنیم و همانند فقهایی مانند «امام خمینی(ره)» و «آیت‌الله طالقانی» و …، به بازنگری در فقه بپردازیم تا فاصله احتمالی برخی قوانین فقهی و ملت-دولت را کاهش دهیم. او یکی از راه‌حل‌های این چالش را در پویانمایی فقهی می‌داند که باید توسط نظریه‌پردازان و روشنفکران مذهبی به بحث گذاشته شود.

دکتر «سیدجواد میری»، جامعه شناس سیاسی در پاسخ به این سوال که میزگرد پخش شده از شبکه خبر را چگونه ارزیابی می‌‎کند، به خبرنگار «آرمان امروز» می‌گوید: «در ابتدا باید به این موضوع اشاره کنیم که نَفس پخش این میزگرد در چنین شرایط اجتماعی، سیاسی اتفاق خوبی بود. یکی از شرکت‌کنندگان(غلامحسین کرباسچی) اشاره کرد که از ۲۵ سال پیش وارد صدا و نشده بود. همین موضوع نشان می‌دهد رسانه ملی اگر به چنین برنامه‌هایی ادامه دهد، می‌تواند در مسیر درست خودش قرار بگیرد. در این میزگرد می‌بینیم که کرباسچی و عبدالله گنجی معقول‌تر نسبت به دیگر مهمان برنامه که صادق کوشکی بود صحبت کردند. متاسفانه کوشکی به‌جای پرداختن به موضوع برنامه قصد پیشبرد اهداف سیاسی خود را داشت و از ابتدا با غلامحسین کرباسچی وارد چالش شد. به ضعف مجری برنامه هم باید اشاره کنیم که کیفیت میزگرد را کاهش داده بود.»

میری در ادامه با پرداختن به گفت‌وگوی دو طرفه عبدالله گنجی و غلامحسین کرباسچی ادامه می‌دهد: « گفت‌وگوی این ۲ نفر که قسمت جذاب برنامه را تشکیل می‌داد، نشان داد که مشکل و چالش به وجود آمده تنها به «گشت امنیت اخلاقی» برنمی‌گردد و مشکلی که امروز با آن روبه‌رو شده‌ایم و توانسته بُعد ملی و جهانی به خود بگیرد به چالش‌های فکری و اندیشه‌ای ما و نحوه نگاه مسئولان به جامعه باز می‌گردد. باید به این نکته اشاره کنم که ما باید بدانیم که در برابر دگرگونی‌هایی که در جامعه به وجود می‌آید باید چه نگاه تئوریک و نظری داشته باشیم. به صورت کلی دو نوع درگرگونی در جهان هستی وجود دارد، یک نوع که تغییرات دائمی است که جهان هستی به خود می‌بیند و دوم تغییرات و دگرگونی‌هایی است که در جامعه به وجود می‌آید و ما باید مشخص کنیم که با چه نگاهی می‌خواهیم به این تحولات نگاه کنیم. موضوع بسیاری مهمی که در این میزگرد به آن پرداخت نشد این بود که ما باید چگونه با این تغییرات مواجه شویم.»او در همین مورد اضافه می‌کند: «ما باید ابتدا مشخص کنیم قوانینی که برای جامعه مصوب می‌شود برای چه تاریخ و زمانی است. آیا ما باید سال‌ها بعد هم با این قوانین با شهروندان برخورد کنیم و یا اینکه هر چند سال یک بار نیاز است با توجه به تحرکات جامعه تغییراتی در آن به وجود آورد. برداشتی که می‌توانیم از گفته‌های آقای گنجی داشته باشیم این است که او در تحولاتی که جامعه ایران و سایر جوامع جهان را تغییر داده است، رد پای غرب را می‌بیند و با این دید به جهان نگاه می‌کند. باید بگوییم که این نگاه بسیار سنتی است چون باتوجه به افزایش رفت و آمد ایرانی‌ها به کشورهای اروپایی و آمریکایی، این نگاه از بین رفته است. حالا مردم خودشان با توجه به تجربیات‌شان چنین موضوعاتی را در خصوص آنچه تهاجم فرهنگی غرب نامیده می‌شوند بررسی می‌کنند این نظرات را دیگر قبول ندارند. در سوی دیگر اما به نظر، نگاه کرباسچی کمی منطقی‌تر می‎‌آمد. او تلاش داشت که بگوید کاملا در یک خانواده مذهبی که بر مسائل شرعی تاکید دارد زندگی می‌کند ولی تاکید داشت که بگوید هر کسی می‌تواند در جایگاه خودش در مورد مسائل اجتماعی و فکری تصمیم بگیرد. متاسفانه مجری برنامه اجازه صحبت متمرکز به کرباسچی نمی‌داد که این موضوع از نقاط ضعف برنامه محسوب می‌شد. حدود ۵۰ سال پیش نواندیشان دینی که جایگاه فقاهت هم داشتند به دنبال پویایی فقه بودند، مانند امام خمینی، طالقانی، بهشتی و … آنها توانستند با نگاهی که داشتند موضوعات فقهی را یک قدم به جلو بیاورند ولی در آن زمان متاسفانه نگاهی به تحولات زمان و مکان اجتماعی نداشتند و همین باعث شده که حالا در مواجهه با جامعه به بن‌بست برسیم و برای خروج از این بن‌بست نیاز به نگاه نواندیشان دیگر داریم.»
او با اشاره به تحولات سیاسی در حوالی انقلاب ۵۷ که فضا را برای فعالیت زنان باز کرد، اضافه می‌کند: «در ادامه باید به این موضوع اشاره کنیم که انقلاب ۵۷ به جامعه زنان شکل قانونی و عرفی داد و به آنان اجازه داد برای مطالبه‌گری خود به کف خیابان بیایند و در کنار مردان به خواسته‌های خودشان برسند. پس به این نتیجه می‌رسیم که زنان ایران، بعد از انقلاب دیگر اقشار حاشیه‌ایی جامعه محسوب نمی‌شوند و باید به مطالبات آنان توجه داشت. حالا زن ایرانی دیگر خودش را ذیل حکمرانی مردان نمی‌بیند. در فقه اسلامی به موضوعات زمان و مکان اجتماعی که در کنار عرف شکل می‌گیرد باید بیشتر توجه شود و با این راه حل به دنبال حل بحران‌های اجتماعی باشیم. اگر ما مدعی این هستیم که از شریعت اسلام برای مدیریت کشور استفاده می‌کنیم و پیرو سیاست‌های علوی هستیم، نباید موضوعات اجتماعی مانند حجاب را به قوانین و برخوردهای پلیسی گره بزنیم. بلکه نیاز است به خوانش پیامبر اسلام(ص) و ائمه اطهار باز گردیم که در رفتار خود با دیگر انسان‌ها چه نکاتی را مطرح می‌کردند. در سیره آنها هیچ نشانی از تاکید و اجبار به چشم نمی‌خورد.»
این جامعه شناس با تاکید بر پویایی فقه ادامه می‌دهد: «چیزی که در فقه به آن اشاره‌ای نشده است زمان و مکان اجتماعی است. قوانین فقهی نباید با نظام حقوقی ملت-دولت در تضاد باشد. برخی معتقدند که کار پلیسی را باید کنار بگذاریم و اجازه دهیم مردم خودشان این موضوع را به دست بگیرند. بین قوانین فقهی و ملت-دولت باید تناسبی وجود داشته باشد. باید بار دیگر به پویایی فقه در دهه‌های گذشته انجام شد اشاره کنیم. ما به نواندیشان دینی نیاز داریم که بتوانند شکاف به وجود آمده بین ملت و فقه را کاهش دهند و حتی از بین ببرند. این طبیعی است که دشمنان خارجی جمهوری اسلامی ایران با رسانه‌هایی که در اختیار دارد از چنین چالش‌هایی که بعد از فوت مهسا امینی به وجود آمد استفاده ابزاری کنند ولی فراموش نکنید که اگر فاصله حاکمیت و شهروندان کاهش پیدا کند هیچ دشمنی نمی‌تواند در بین جامعه ما نفوذ کند. به صورت خلاصه باید بگویم که باتوجه به اینکه در عصر جدید زندگی می‌کنیم نیازی نیست که از ابزارها و قوانین دویست سال پیش استفاده کنیم. شاید برخی بگویند که جامعه ایرانی یک جامعه تماما مذهبی نیست ولی این پویایی و نواندیشی در فقه می‌تواند تغییرات بسیاری را به وجود بیاورد. در همه جای جهان چنین رخ‌دادهایی که موجب خشم ملی شود به وجود می‌آید ولی باید بدانیم که نوع برخورد و حل آن با همدیگر فرق می‌کند و نیاز است با توجه به عرف و ساختارهای اجتماعی به آن نگاه کرد. بحث زمان و مکان اجتماعی که عرف آن را مشخص می‌کند، باید وارد ساختار سیاسی و حاکمیتی بشود و نباید در مقابل آن مقاومت کنند.»
دکتر میری با بازگشت به کیفیت مباحثی که در میزگرد شبکه خبر مطرح شد، در پایان می‌گوید: «با این توضیحاتی که دادیم باید بگوییم که دو مهمان اصلی برنامه اشراف کافی به موضوعات و مسائل اجتماعی ندارند. در مورد عبدالله گنجی باید بگوییم که نیاز دارند کمی نگاه اجتماعی خود را به‌روزرسانی کند و نگاه دقیقی به جامعه داشته باشد.»