«طالقانی» زنده است

روزنامه آرمان امروز به مناسبت سالروز درگذشت آیت الله طالقانی توشت: آیت‌الله طالقانی روحانی شیعه ایرانی، مفسر قرآن، نواندیش دینی، فعال سیاسی و اجتماعی، عضو جبهه ملی دوم، یکی از مؤسسین نهضت آزادی ایران و رئیس شورای انقلاب و اولین امام جمعه تهران بود. ایشان به‌واسطه اندیشه‌ها و تفکراتی که داشتند در میان انبوه مردم و جامعه جایگاهی ویژه پیدا کرده بود و بواسطه اندیشه های نوینی که داشت و همچنان پویا وآموزنده است با گذشت بیش از ۴۰ سال،  در میان آحاد جامعه، اندیشه‌های او مورد توجه است؛ به گونه‌ای که گویی اندیشه‌هایشان زنده است و همچنان طرفداران جدی دارد. بر همین اساس، آیت‌الله طالقانی در دوران نهضت ملی شدن نفت به حمایت از محمد مصدق برخاست و پس از کودتای ۲۸ مرداد به همراه جمع کثیری از طرفداران مصدق به نهضت مقاومت ملی پیوست. پس از توقف فعالیت‌های نهضت مقاومت ملی، طالقانی در شروع مجدد فعالیت‌های جبهه ملی ایران به رهبری اللهیار صالح فعالیت کرد و به شورای مرکزی جبهه ملی ایران راه یافت. طالقانی در کنگره جبهه ملی در سال ۱۳۴۰ به عنوان هیئت مؤسس شرکت کرده و از سوی شرکت کنندگان در کنگره به عضویت شورای مرکزی انتخاب شد. محمود طالقانی، مهدی بازرگان و یدالله سحابی در سال ۱۳۴۰، حزب نهضت آزادی ایران را بر اساس عقاید ملی مذهبی تشکیل دادند. آیت الله طالقانی در ادامه فعالیت های خود علیه نظام شاهنشاهی از رهبران انقلاب ۱۳۵۷ ایران بود و پس از ترور مرتضی مطهری، ریاست شورای انقلاب را بر عهده گرفت. طالقانی در اواخر عمرش از طرف روح‌الله خمینی به عنوان امام جمعه تهران معرفی شد. پس از آن نیز وارد مجلس خبرگان قانون اساسی شد و یک ماه بعد درگذشت. وی در اوایل انقلاب، از معدود روحانیونی بود که از محمد مصدق و علی شریعتی دفاع کرد. پس از درگذشت وی، روح‌الله خمینی از او با نام ابوذر زمان یاد کرد. یکی دیگر از دلایل شهرت او، تالیف مجموعه پرتوی از قرآن بود. وی در آثارش از جمله این مجموعه، نگاهی نو به مذهب داشته و سعی کرده تا از آن انحراف‌زدایی کند. در راستای بررسی ابعاد شخصیتی آیت الله طالقانی، آرمان امروز گفت و گویی با آیت الله حسین موسوی تبریزی، دادستان کل انقلاب اسلامی در دهه ۶۰ داشته است که در ادامه می خوانید.
مهم ترین ویژگی شخصیتی آیت الله طالقانی چه موردی بود که سبب شد تا ایشان به چهره ای تاثیرگذار در تاریخ معاصر ایران بدل شود؟
آیت الله طالقانی بواسطه اخلاص در عمل و بواسطه ویژگی های اخلاقی که داشت در میان روحانیون شخصیتی کم نظیر بود و به همین علت بود که رهبر کبیر انقلاب اسلامی نیز ایشان را ابوذر زمان نامید. ایشان مشخصا عالمی جامع و کامل بودند اما نظیر ایشان در مباحث علمی وجود داشت. آن چه که ایشان را متمایز کرده، عالم بودن توام با عمل، اخلاق و انسانیت بود. هیچ گاه دیده نشد که ایشان تکبر داشته باشد یا از روی ریا اقدام به عملی کند. برخی به خاطر غرض ورزی به ایشان لقب پدر داده بودند اما باید توجه داشت که آیت الله طالقانی به گونه ای با انسانیت، اخلاق و نیکی با همگان رفتار می کرد که گویا پدر جامعه بود و به حق برای مردم در شرایط سخت آن دوران پدری مهربان بود. سیره آیت الله طالقانی به این شکل بود که هرگز تمایل نداشت تا یک انسان از مسیر خداوند متعال، ائمه و اولیاالله منحرف شود و همواره تلاش می کرد تا با اخلاق خوب خود انسان ها را به راه راست هدایت کند و هیچگاه به این سمت حرکت نکرد تا منحرفین را با پرخاشگری مورد عتاب قرار دهد. آیت الله طالقانی هیچ گاه به ملت پشت نکرد و با ادب و احترام با همگان برخورد می کرد. ایشان روابط خوبی با آیت الله قاضی طباطبایی داشتند و بر همین اساس روابط خوبی با ایشان در مسجد شکل گرفت. آیت الله طالقانی همواره پس از نمازهایشان، رو به جماعت می نشست و با مردم به صورت عمومی یا هر شخصی حرف خصوصی داشت، گفت و گو می کرد و همواره در میان ملت حاضر بود و شحصیتی کاملا مردمی داشت. من در آخرین ماه رمضان پیش از انقلاب اسلامی روابط نزدیکی با ایشان داشتم و از نزدیک اخلاق بی نظیر ایشان را مشاهده کردم. شخصیت هایی نظیر آیت الله طالقانی در تاریخ معاصر کشور انگشت شمار هستند و من مانند ایشان را ندیده ام. همین منش ایشان بود که سبب شد تا آیت الله طالقانی به چهره ای محبوب در انقلاب اسلامی بدل شود و با وجود محبوبیت فراوان اما باز هم در میان اقشار جامعه حضور داشتند و گوش شنوای حرف مردم و ومظلومین بود.
پیش از وقوع انقلاب اسلامی، مراودات ایشان با سایر گروه ها و جریان های سیاسی چگونه بود؟
پیش از وقوع انقلاب اسلامی شاهد بودیم که در زندان مجاهدین خلق در تلاش بودند تا شخصی را به دام انداخته و در گرو خود نگه دارند. ایشان زمانی که از این مساله باخبر شد، با گفت و گویی که با عوامل این توطئه داشت، ان ها را از نظرات خود بازگرداند و توانست که این افراد را از گروه مجاهدین خلق جدا کند و به راه راست هدایت کند. آیت الله طالقانی به قدری همگان را تحت تاثیر قرار داده بود که حتی اعضای ساواک نیز به زندان مراجعه می کردند تا برای لحظاتی ایشان را ببینند و از صحبت های ایشان استفاده کنند. صحبت های آیت الله طالقانی برای تمامی طیف ها جذابیت داشته و همین امر موجب شده بود تا ایشان تاثیرگذاری زیادی داشته باشد. داماد خانواده ما نیز با آیت الله طالقانی همزمان در زندان رژیم پهلوی بود و ایشان نقل قول می کند که یک شب نیورهای ساواک یک عضو مجاهدین خلق را نزد آیت الله طالقانی آورده بودند و ایشان توانسته بود با صحبت های خود و با منش بی نظیری که داشتند، این شخص جذب شده در ماجاهدین خلق را بار دیگر از این گروه جدا کند. آیت الله طالقانی به این شخص نیز آزادی عمل داده بود و در صحبت خود گفته بود که اختیار داری تا هر جناحی را انتخاب کنی اما تلاش کن در سمتی حضور داشته باشی که خداوند نیز راضی باشد و همین صحبت ها سبب شده بود تا شخص به دامان انقلاب بپیوندد و توبه کند و مساله اعدام این شخص نیز ملغی شد. آیت الله طالقانی با همگان رفتار خوبی داشت و تلاش می کرد تا با رفتار خوب پیام خود را منتقل کند. آیت الله طالقانی همواره توصیه می کرد که مبادا شخصی با رفتار خود، مردم را از اسلام دور کند و این مساله همواره برای ایشان حائز اهمیت بود.
منش آیت الله طالقانی در مسیر حل معضلات و چالش های پیش رو به چه شکلی بود؟
همواره امیرالمومنین علی (ع) در سیره خود توصیه می کردند که باید راه صحیح را با اخلاق در مقابل مردم ترسیم کرد و آیت الله طالقانی با تاسی از همین سیره رفتار می کرد و توانسته بود آحاد جامعه را پیرامون خود جمع کند. ایشان همواره تاکید می کرد که مسیر رسیدن به خدا را باید به گونه ای به مردم نشان داد تا آن ها جذب شوند نه به گونه ای که مردم فرار کنند. در آن مقطع زمانی بسیاری مخالف دیدار امام خمینی (ره) با مجاهدین خلق بودند و بر این باور بودند که امام خمینی نباید این افراد را به حضور بپذیرد اما با پیشنهاد آیت الله هاشمی رفسنجانی، آیت الله طالقانی و آیت الله منتظری امام خمینی (ره) با گروهی از مجاهدین خلق دیدار و گفت و گو کرد. امام خمینی (ره) پذیرفت که در نجف با این افراد دیدار کند و صحبت های مجاهدین خلق را در این دیدار گوش کرد. امام خمینی در آینده در خصوص این دیدار گفته بود که مجاهدین خلق به دیدار من آمده بودند تا من را منحرف کنند اما دریغ از این که اهداف آن ها مشخص بود و جلسه آن ها بی نتیجه مانده بود. امام خمینی (ره) در آن دیدار بدون تندی حرف های آن ها را شنیده بود اما با آن ها موافق نبود. اخلاق خوب رفتار پیامبران است که در آن برهه زمانی در میان امام خمینی و آیت الله طالقانی نیز وجود داشت و تبدیل به یک الگو شده بود. همواره در چالش هایی که در ایام انقلاب اسلامی رخ داده بود، آیت الله طالقانی با صبوری همراه امام خکینی بود و تلاش می کرد تا بدون تنش مشکلات را حل و فصل کند و این سیره در آن روزها به یک الگو تبدیل شده بود.
نظرات ایشان در حوزه سیاسی در ایام انقلاب اسلامی چگونه بود؟
چند روز بعد از آزادی مرحوم آیت الله طالقانی، به خدمت ایشان رسیدم. این دیدار در ایامی انجام شد که امام در پاسخ به این‌که خواسته شما چیست، فرموده بودند «حکومت جمهوری بر اساس اسلام». چند نفر از جبهه ملی و چند نفر از دوستان روحانی هم حضور داشتند. در آن جلسه، بحث سیاسی مطرح شد و برخی متذکر شدند که امام جمهوری اسلامی را پیشنهاد کرده است. ظاهر مطلب مرحوم آقای طالقانی نشان می‌داد که در امکان جمع بین جمهوریت با اسلامیت، تردید داشتند زیرا این یک موضوع جدید بود. ایشان بعدا توضیح دادند که خواهان جمهوری‌ هستند اما قوانینی که در آن جمهوری باید تصویب بشود، اسلامی خواهد شد زیرا اکثریت مردم و نمایندگانی که انتخاب می‌شوند، مسلمانند. البته در آن زمان، شورای نگهبان و بحث‌هایی مانند آن، مطرح نبود. ایشان در پاسخ به این‌که چه قوانینی تصویب می‌شود، گفته اند که هر چه مردم مسلمان خواستند، نمایندگانشان تصویب می‌کنند و عملی می‌شود.