نویسنده: الکس وطنخواه

در آخرین دیدار روسای جمهور ایران و ترکیه در ۱۹ جولای، دو طرف بر پایبندی به افزایش تجارت دوجانبه تا ۳۰ میلیارد دلار در سال تاکید کردند. در سال ۲۰۱۸، تجارت ایران و ترکیه به حدود ۱۰ میلیارد دلار رسید. این رقم در سال ۲۰۲۱ حدود ۵ میلیارد دلار بود.

در جریان سفر جواد ظریف، وزیر امور خارجه پیشین ایران، به استانبول در اواخر ژانویه ۲۰۲۱، طرف‌های ایرانی و ترک رسما اعلام کردند که به دنبال زمینه‌های مشترک و راه‌حل‌هایی برای شماری از چالش‌های سیاسی از جمله آینده سوریه و ثبات قفقاز جنوبی هستند. در همین حال، ترک ها آشکارا از واشنگتن خواستند تا تحریم های ایران را لغو کند. با این حال، تعهدات ترکیه هیچ گاه محقق نشد.

تجارت دوجانبه طی سال‌های ۲۰۱۷-۲۰۲۰ به شدت کاهش یافته ولی تحریم‌های ایالات متحده دلیل اصلی این کاهش نبود. در واقع، ترک‌ها از تحریم‌های آمریکایی‌ها علیه ایران به عنوان بهانه‌ای برای کاهش واردات کلان انرژی ترکیه از جمهوری اسلامی استفاده کردند که آنکارا همیشه آن را بسیار گران می‌دانست. در همین حال، همه‌گیری COVID-19 بدون شک تأثیر منفی بر تجارت داشت زیرا مرزهای زمینی مشترک بسته شد و فعالیت‌های تجاری بین‌المللی زمینی برای بیشتر سال ۲۰۲۰ متوقف گردید.

در شش ماه اول سال ۲۰۲۰، تجارت بین دو کشور به حدود ۱ میلیارد دلار کاهش یافت – کاهش ۷۳ درصدی. از سال ۲۰۱۷، صادرات گاز طبیعی و نفت خام ایران به ترکیه به شدت کاهش یافته است. با این حال، تهران سیاست های ترامپ را دلیل اصلی بدتر شدن تجارت با ترکیه نمی دانست. ایرانی ها اقدامات ترکیه را تلاشی خودخواسته برای کاهش وابستگی ترکیه به واردات گران قیمت گاز و نفت ایران گزارش کردند.

در چرخش بیشتر، در حالی که ترک ها از خرید گاز ایران خودداری کردند، واردات گاز طبیعی مایع  از ایالات متحده را افزایش دادند. ترکیه برای اولین بار پس از چندین سال به مازاد تجاری با ایران دست یافت. طرف ایرانی در حال حاضر هیچ خریدار جایگزینی برای نقش دیرپای ترکیه به عنوان بزرگترین مشتری گاز طبیعی ایران ندارد.

با سست شدن روابط تجاری و اقتصادی، رقابت ژئوپلیتیکی ایران و ترکیه هم می تواند تشدید شود. موضوع دیگر در مورد زیرساخت های انرژی و ترانزیتی منطقه ای است. در ۳۱ دسامبر ۲۰۲۰، اروپا اولین گاز طبیعی خود را از آذربایجان از گذر کریدور گاز جنوبی (SGC) دریافت کرد. این خط لوله به طول ۳۵۰۰ کیلومتر، گاز را از میدان شاه دنیز در بخش آذربایجان در دریای خزر از گذر گرجستان و ترکیه به ایتالیا می رساند. آنکارا از این پروژه راهبردی انرژی پشتیبانی و به باکو کمک کرد تا حمایت سیاسی و مالی اروپا را از آن کسب کند. در مقابل، هر زمان که تهران از ترکیه درخواست همکاری برای ایجاد مسیر ترانزیت خط لوله گاز ایران به اروپا را داشت، پاسخی دریافت نکرد.

در این مرحله ایران دو گزینه دارد. می تواند بازار گاز اروپا را به طور کامل کنار بگذارد و بر بازارهای آسیا تمرکز کند. از سوی دیگر، تهران می‌تواند با باکو و آنکارا به توافق برسد تا گاز ایران را به خطوط لوله موجود که آذربایجانی‌ها قبلاً ساخته‌اند و از گذر خاک ترکیه به سمت غرب به اروپا می‌رود، وارد کند.

ترکیه در ۱۰ سال گذشته بارها و بارها تلاش های ناموفقی برای کاهش قیمت گاز وارداتی ایران داشته است. تهران پیش بینی می کند که آنکارا از دگرگونی های اخیر برای توقف واردات گاز از ایران یا درخواست تخفیف قابل توجه استفاده کند. این امر به شدت به حجم تجارت بین دو کشور ضربه می زند. ایران نه تنها از جایگاه ترکیه در مورد گاز ایران خشمگین است، بلکه ایرانی‌ها از آنچه که فرصت‌طلبی ترکیه پیرامون تحریم‌های آمریکا علیه ایران می‌دانند، ناخشنود هستند.

در دهه ۱۹۹۰، آنکارا با موفقیت از تحریم های ایالات متحده علیه ایران برای کنار گذاشتن تهران از چندین پروژه زیرساختی کلیدی منطقه ای استفاده کرد. هر گونه پیشنهادی برای مسیرهای خط لوله نفت و گاز دریای خزر برای عبور از ایران، عملاً توسط واشنگتن وتو شد. به همین دلیل است که خط لوله باکو-تفلیس-جیهان برای رساندن نفت آذربایجان به ترکیه ساخته شد، اگرچه مسیری که از ایران می گذشت و به خلیج فارس و به بازارهای جهانی می رسید کوتاه‌تر و از نظر تجاری ارزان‌تر بود.

آخرین جنگ در قفقاز جنوبی – جنگ دوم قره باغ ۲۰۲۰ – فرصت های تازه ای را برای پروژه های زیرساختی منطقه ای ایجاد کرده است. در این شرایط، ترکیه می خواهد نقش خود را به عنوان یک مرکز ترانزیتی انرژی و تجارت حفظ کند. ایرانی‌ها عمیقا نگران این هستند که دوباره مانند دهه ۱۹۹۰ کنار گذاشته شوند.

ایرانی‌ها می‌توانند با دستیابی به سازش با آمریکایی‌ها و در نتیجه کاهش فشاری که تحریم‌های آمریکا بر اقتصاد ایران وارد می‌کند، به‌ویژه علیه ترک‌ها، شرایط را برگردانند. در نبود چنین توافقی با واشنگتن، تهران مجبور است عقب بنشیند و به احتمالات دل خوش کند. بزرگترین امید ایران این است که روسیه بخواهد ترکیه را کنار بزند. نکته مهم اینجاست که مسکو آن کنترلی که بر سیاست های ایران دارد را بر سیاست های ترکیه ندارد./دیپلماسی ایرانی: