سخنان مبهم تهران- واشنگتن درباره ابتکارهای احیای برجام

حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه ایران روز سه‌شنبه در نشست خبری با بلاول بوتو زرداری، وزیر خارجه پاکستان خبر داد که تهران پیش از صدور قطعنامه علیه ایران در شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از طریق واسطه‌ها ایالات متحده را از این کار بر حذر داشته و بسته سیاسی پیشنهادی جدیدی را روی میز مذاکره غیرمستقیم قرار داده که واشنگتن هم آن را پذیرفته و هم تصویب قطعنامه در شورای حکام را پیش برده است. این سخنان وزیر خارجه دولت سیزدهم در حالی مطرح شد که پیش از این نیز به خصوص در چندماه اخیر هربار خبرنگاران از سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت خارجه ایران درباره روند مذاکرات برای احیای برجام سوال کردند با پاسخی کم و بیش یکسان مواجه شدند: ایران ابتکار جدیدی را از طریق انریکه مورا، معاون مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در اختیار طرف امریکایی قرار داده و منتظر پاسخ است.

به گزارش «اعتماد»، دقیقا مشخص نیست که پاسخ‌های ایالات متحده به این بسته‌های پیشنهادی متعدد که در چندماه اخیر به خصوص از نیمه اسفندماه میان تهران و واشنگتن با واسطه‌گری انریکه مورا منتقل شده چه بوده و محتوای این بسته‌های پیشنهادی بی‌پایان تهران در این رفت و برگشت‌ها چه تغییری کرده است. با توجه به سیاست علی باقری، رییس هیات مذاکره‌کننده ایران که کمترین ظهور و بروز رسانه‌ای درباره وضعیت مذاکرات وین را شامل می‌شود تصور عمومی بر این است که آنچه مذاکرت را در چهار ماه اخیر دچار رکود کرده جدال ایران و ایالات متحده بر سر حفظ یا حذف نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از لیست گروه‌های به اصطلاح تروریستی امریکاست. در حالی که قریب به یک ماه پیش رسانه‌های امریکایی به نقل از منابع آگاه اعلام کردند که جو بایدن، رییس‌جمهور ایالات متحده تصمیم نهایی خود را گرفته و نام سپاه در لیست گروه‌های تروریستی باقی می‌ماند، طرف ایرانی هم اعلام کرد که آنچه برای تهران مهم است بهره‌مندی کامل اقتصادی ایران از رفع تحریم‌ها و احیای برجام است و زمانی که ایران از تامین این مهم در نتیجه احیای توافق هسته‌ای مطمئن شود، آماده بازگشت به وین برای تمام کردن کار خواهد بود. همزمان برخی شنیده‌های «اعتماد» حاکی از آن است که هیات مذاکره‌کننده از سوی برخی نهادهای صاحب رای در این پروسه برای گرفتن ضمانت‌های اقتصادی بیشتر از طرف غربی تحت فشار قرار دارد. تجربه خروج ایالات متحده از برجام در دوره ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ و تبعیت کشورهای ۱+۴ از تحریم‌های یکجانبه امریکا، ایران را نسبت به تکرار این سناریو بدبین کرده است. این مساله مورد تایید کارشناسان و تحلیلگران ناظر بر روند حصول برجام، خروج امریکا از آن و تلاش‌های جاری در یک سال اخیر برای بازگشت طرفین به توافق هم قرار دارد که معتقدند نتیجه انتخابات ریاست‌جمهوری ۲۰۲۴ در ایالات متحده می‌تواند بر سرنوشت برجام در صورت احیا تاثیر بگذارد و همین مساله بر بازگشت سرمایه‌گذار به ایران در صورت احیای برجام تاثیر خواهد گذاشت و بسیاری با در نظر گرفتن ریسک بالای کار با تهران، ترجیح می‌دهند فاصله ایمن خود با این بازار را حفظ کنند. در حالی که ایران بهره‌مندی کامل اقتصادی از احیای برجام را محور اصلی مطالبه بر زمین مانده خود در مذاکره غیرمستقیم با ایالات متحده می‌داند و در نتیجه تصور می‌شود که محور بسته‌های پیشنهادی متنوع تهران به واشنگتن در چهارماه اخیر هم این مساله باشد، روایت طرف امریکایی متفاوت است. کمتر از ۲۴ ساعت پس از سخنان حسین امیر عبداللهیان، وزیر خارجه، ند پرایس، سخنگوی وزارت خارجه ایالات متحده تلویحا ادعا کرد که مطالبه‌های ایران در آخرین بسته سیاسی پیشنهادشده فرابرجامی هستند و اگر ایران آماده کنار گذاشتن خواسته‌های فراتر از برجام باشد، واشنگتن می‌تواند «بسیار سریع» به توافق بازگردد. پرایس در این باره گفت: واشنگتن و شرکای اروپایی ما آمادگی دارند توافق برجام را در وین به منظور پایبندی متقابل به برجام نهایی کنند. برای تحقق این هدف، «تهران باید تصمیم بگیرد که درخواست‌های فرابرجامی خود را کنار بگذارد».
ند پرایس تاکید کرد: «در صورتی که ایران حاضر شود محدودیت‌های توافق سال ۲۰۱۵ را بپذیرد، دولت بایدن آماده است آنچه لازم است در مورد لغو تحریم‌ها انجام دهد.» او در بخش دیگری از سخنانش ادعا کرد که هم‌اکنون، زمان گریز ایران به‌طور خطرناکی نزدیک است.
سخنگوی وزارت خارجه امریکا حاضر نشد در مورد گفته‌های ایران که اخیرا پیشنهادهایی به واسطه اروپایی‌ها برای دولت بایدن ارسال کرده صحبت کند، اما تصریح کرد: «امریکا، گفت‌وگوی مستقیم را ترجیح می‌دهد زیرا کار را تسهیل می‌کند.» پرایس همچنین ادعای اینکه چند روز پیش از تصویب قطعنامه در شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، جو بایدن، رییس‌جمهور ایالات متحده پیامی به ایران ارسال کرده و گفته: «لحن قطعنامه را ملایم کرده‌ایم، بنابراین عکس‌العمل تند نشان ندهید» را رد کرد.

شکست مذاکرات، خطری که دست‌کم گرفته می‌شود
به گزارش «اعتماد»، شانس احیای برجام یک سال و دو ماه پس از  بازگشت هیات‌های مذاکره‌کننده ایران و ۱+۴ به علاوه ایالات متحده به وین کاهش فاحشی یافته و همزمان تنش میان ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به اجماع میان تروییکای اروپایی و ایالات متحده هم منتهی شده‌ که نخستین نتیجه آن را در تصویب قطعنامه شورای حکام علیه ایران با ۳۰ رای مثبت در برابر ۲ رای منفی شاهد بودیم. درحالی‌که تحولات بین‌المللی مانند حمله نظامی روسیه به اوکراین این گمانه را تقویت کرده بود که جهان حداقل از حیث نیاز به انرژی به رفع تحریم‌های ایران بیش از پیش فکر می‌کند، این روزها بسیاری از تحلیلگران همزمان با اذعان به اینکه جو بایدن نتوانست در زمان طلایی توافق هسته‌ای با ایران را احیا کرده و مانع از توسعه برنامه هسته‌ای ایران شود، ادعا می‌کنند که برجام با مختصات تصویب‌شده آن در سال ۱۳۹۴ (۲۰۱۵ میلادی) دیگر مطلوب ایالات متحده نیست. هرچند که در یک سال گذشته مقام‌های غربی ضرب‌الاجل‌های بسیاری را برای به نتیجه رسیدن مذاکرات مطرح کرده و البته از همه آنها نیز عبور کرده‌اند اما صدور قطعنامه شورای حکام و واکنش‌های ایران از جمله قطع اتصال ۲۷ دوربین فراپادمانی نصب‌شده در تاسیسات هسته‌ای ایران به عامل محرکی هم در روند حل‌وفصل اختلاف‌های پادمانی تهران و آژانس و هم در مذاکرات موازی با آن در وین برای احیای برجام تبدیل شده است.
در حالی که سطح تنش میان ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی فعلا در نتیجه گزارش رافائل گروسی، مدیرکل آژانس به شورای حکام، صدور قطعنامه و واکنش‌های تهران متشنج گزارش می‌شود باید دید که فوریت تحمیل‌شده به این روند تا چه اندازه تهران و واشنگتن را به اتخاذ تصمیم سیاسی نهایی نزدیک و ایران و آژانس را به مسیر گفت‌وگو برای حل‌وفصل اختلاف‌ها نزدیک می‌کند؟ در حال حاضر موافقان احیای برجام در جبهه غرب مهم‌ترین خطر شکست مذاکرات را توسعه بیش از پیش برنامه هسته‌ای ایران می‌دانند و مدافعان توافق در داخل ایران معتقدند که تهران باید با توجه به بحران اقتصادی در داخل و مهیا شدن فضای بین‌المللی برای ورود به بازار ایران به خصوص در حوزه انرژی در سایه جنگ اوکراین، یک روز هم رفع تحریم را به تعویق نیندازد و از فرصت احیای برجام استفاده کند. در این میان سوالی که در پایتخت‌های ایران، ایالات متحده و کشورهای عضو ۱+۴ باید به آن پاسخ داده شود، این است که جایگزین برجام در صورت شکست مذاکرات چه خواهد بود؟ شاید پاسخ منطقی و غیرشعاری همه به این پرسش، قفل احیای توافق هسته‌ای و رفع تحریم را باز کند.