رافائل گروسی خبر داد
قطع ۲۷ دوربین برجامی
ادامه فعالیت ۴۰ دوربین پادمانی
ایران رافائل گروسی را به نگارش گزارش خلاف واقع و باب میل رژیم اسراییل و شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را به صدور قطعنامه کاملا سیاسی و نه فنی متهم می‌کند، در مقابل گروسی سفر خود به تل‌آویو و دیدار با نفتالی بنت، نخست‌وزیر رژیم اسراییل را بی‌ارتباط به گزارش تدوین‌شده درباره عدم همکاری ایران با آژانس در حل‌وفصل اختلاف‌های پادمانی دانسته و واکنش ایران به صدور قطعنامه را نامتناسب و دارای تاثیر منفی بر مذاکرات وین برای احیای برجام می‌خواند.
خبر قطع اتصال دوربین‌های فراپادمانی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که در تاسیسات هسته‌ای متفاوت ایران نصب شده بودند بمب خبری بود که صدور قطعنامه را هم تحت‌الشعاع قرار داد و البته پرسش‌های بسیاری هم طرح کرد. پرسش‌هایی از این جنس که اساسا براساس برجام چه تعداد دوربین فراپادمانی در تاسیسات هسته‌ای ایران وصل بود؟ چه تعداد از این دوربین‌ها با تصمیم جدید تهران عملا کارایی خود را از دست خواهند داد؟ چه سرانجامی در انتظار فیلم‌های ضبط‌شده این دوربین‌ها که در اختیار ایران قرار دارد، است؟ تاثیر قطع این دوربین‌ها بر پیوستگی دانش آژانس از فعالیت‌های هسته‌ای ایران چیست و البته مهم‌ترین پرسش اینکه شانس احیای برجام تا چه اندازه کاهش پیدا کرد؟
رافائل گروسی به بخش قابل توجهی از این پرسش‌ها در یک نشست خبری پاسخ داد. او درباره تعداد دوربین‌های پادمانی و فراپادمانی نصب‌شده در تاسیسات هسته‌ای ایران گفت: «براساس واکنش ایران ۲۷ دوربین آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از تاسیسات هسته‌ای ایران حذف خواهد شد. حذف دوربین‌های آژانس از تاسیسات هسته‌ای ایران از روز چهارشنبه آغاز شده و حذف این دوربین‌ها زمان می‌برد و به امور لجستیکی مرتبط است، زیرا ما در نقاط مختلف دوربین داریم و این دوربین‌ها در تهران، اصفهان و نطنز و خنداب است و حذف آنها زمان می‌برد. ایران همچنان قصد دارد تجهیزات نظارت آنلاین را نیز حذف کند و فلومترها نیز قرار است حذف شود. حدود ۴۰ عدد دوربین آژانس در تاسیسات هسته‌ای ایران باقی خواهد ماند. دوربین‌های آژانس در مکان‌هایی قرار گرفته که طبق توافقات جامع پادمانی، آژانس باید بازرسی‌هایی را انجام دهد. این دوربین‌ها در مکان‌های مرتبط با تولید تجهیزات سانتریفیوژهای هسته‌ای و هگزافلورید اورانیوم و چنین مکان‌هایی نصب شده است.»
استدلال ایران در توضیح قطع اتصال دوربین‌ها حول این محور است که این دوربین‌ها فراپادمانی و جزو تعهدات برجامی ایران هستند و تهران تاکنون با حسن نیت این دوربین‌ها را حفظ کرده بود که در واکنش به گزارش گروسی و قطعنامه شورای حکام به این اقدام پایان داده است. رافائل گروسی نیز این استدلال ایران درباره فراپادمانی بودن این تعهد را می‌پذیرد اما در نشست خبری روز پنجشنبه از تبعات این اقدام بر مذاکرات وین به منظور احیای برجام می‌گوید: «این مساله برای ادامه کار آژانس در ایران و تایید صحت بیانیه‌ ایران درباره برجام (در صورت به ثمر رسیدن تلاش‌ها برای احیای توافق هسته‌ای) چالش ایجاد می‌کند. در این شرایط شانس بازگرداندن نظارت مستمر بر فعالیت‌های هسته‌ای ایران بسیار اندک است. من بسیار متاسفم که قدرت دید و دسترسی ما به تاسیسات هسته‌ای ایران کاهش یافته است. در صورتی که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نتواند ظرف سه الی چهار هفته آینده اطلاعات مورد نیاز را (در ارتباط با فعالیت‌های هسته‌ای ایران) در اختیار طرف‌های مذاکرات هسته‌ای قرار دهد و نظارت بر فعالیت‌های ایران احیای نشود، ضربه مرگباری به مذاکرات وین و احیای برجام وارد خواهد شد. شرایط فعلی در ارتباط با توافق هسته‌ای ایران همچنان متشنج است و ما به تلاش برای یافتن راه‌حل با طرف ایرانی ادامه خواهیم داد. من از ایران دعوت می‌کنم تا در بحث درباره آنچه می‌توان برای جلوگیری از وخامت اوضاع فعلی انجام داد، شرکت کند و اگر ایرانی‌ها می‌خواهند با من دیدار کنند، آماده‌ام برای گفت‌وگو درباره تحولات شرایط کنونی نزد آنها بروم.»
پس از سخنان رافائل گروسی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در گزارشی محرمانه که به رویت خبرگزاری رویترز رسیده بود، اعلام کرد تصمیم ایران برای حذف تجهیزات نظارتی، یک دستگاه اندازه‌گیری آنلاین غنی‌سازی در نطنز و یک دستگاه جریان‌سنج در تاسیسات تولید آب سنگین را نیز در برمی‌گیرد و بازرس‌های این سازمان فرآیند برداشتن دوربین‌ها و سایر تجهیزات نظارتی آژانس، مطابق با تصمیم ایران را آغاز کرده‌اند. در گزارش آژانس اتمی آمده است: «روز ۹ جولای ۲۰۲۲، بازرس‌های آژانس، برداشتن دوربین‌های نظارتی خود از مرکز تحقیقاتی تهران و دو کارگاه ساخت قطعات سانتریفیوژ در اصفهان را آغاز کردند. دوربین‌ها و داده‌های جمع‌آوری‌شده توسط آنها در اماکن مورد نظر در انبارهای مهر و موم‌شده توسط آژانس بین‌المللی انرژی اتمی قرار داده شده‌اند.»

تاکید امریکایی‌ها بر در دسترس بودن
توافق احیای برجام
رابرت مالی، نماینده ویژه دولت امریکا در امور ایران ساعاتی پس از تصویب قطعنامه علیه ایران در شورای حکام به چالش به وجود آمده میان ایران و آژانس و تاثیر آن بر روند مذاکرات وین واکنش نشان داده و در صفحه مجازی خود در توییتر با تکرار برخی ادعاها علیه ایران نوشت: «شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی این پیام روشن را به ایران ارسال کرد که باید به تعهدات پادمانی خود در ان‌پی‌تی پایبند باشد. این مساله سیاسی نیست: به محض اینکه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از اطلاعات فنی مورد نیازش برخوردار باشد، شورا نیازی برای اقدامات بیشتر در خصوص این موضوعات نخواهد دید. شورا درباره تعهدات پادمانی ایران که جدا از برجام هستند، اظهارنظر کرد. ما آماده بازگشت دوجانبه به پایبندی کامل [به توافق] هستیم. ایران فقط لازم است تصمیم بگیرد مطالبات فرعی خود را کنار بگذارد و با توافقی که از ماه مارس در دسترس بوده موافقت کند. ایران راهی برای خروج از بحران هسته‌ای که ایجاد کرده در پیش رو دارد: همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای حل‌وفصل مسائل باقیمانده پادمانی و بازگشت به برجام؛ رفع کردن نگرانی‌های فوری بین‌المللی در زمینه منع اشاعه هسته‌ای و رسیدن به رفع تحریم‌ها از سوی امریکا. انتخاب با آنهاست.»
آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه امریکا نیز در واکنش به صدور قطعنامه علیه ایران در شورای حکام آژانس و گام‌های واکنشی ایران ادعا کرد که این قطعنامه مربوط به اختلاف‌های پادمانی میان دو طرف است و ارتباطی به برجام ندارد. بلینکن با تکرار برخی ادعاها افزود: «این قطعنامه، در کانون وظایف آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و تعهدات ایران ذیل معاهده منع اشاعه قرار دارند نه [در کانون] برنامه جامع اقدام مشترک (برجام). ایالات متحده کماکان خودش را به بازگشت دوجانبه به اجرای برجام متعهد می‌داند. ما آماده‌ایم توافق را بر مبنای تفاهمات به دست‌آمده با متحدان اروپایی‌مان در وین طی ماه‌های گذشته به خاتمه برسانیم. چنین توافقی از ماه مارس در دسترس بوده، اما ما تنها زمانی می‌توانیم مذاکرات را به خاتمه رسانده و آن را اجرایی کنیم که ایران خواسته‌های اضافی خودش را که نسبت به برجام فرعی هستند کنار بگذارد.»
وزیر امور خارجه امریکا در واکنش به اقدام ایران ادعا کرد: «متاسفانه، پاسخ اولیه ایران به اقدام شورا، رسیدگی به مساله عدم همکاری و عدم شفافیت که باعث گزارش منفی دبیر کل آژانس و نگرانی در شورای حکام شده بود، نبوده است، بلکه ایران تهدید کرده تنش‌های هسته‌ای را افزایش داده و شفافیت را بیش از این کاهش خواهد داد. چنین اقداماتی مضر خواهد بود و تلاش‌های ما برای بازگشت به اجرای کامل برجام را پیچیده‌تر خواهد کرد. تنها نتیجه چنین مسیری تشدید بحران هسته‌ای و انزوای اقتصادی و سیاسی بیشتر ایران خواهد بود. ما کماکان اصرار بر ایران برای انتخاب دیپلماسی و تنش‌زدایی را ادامه می‌دهیم.»

تروییکای اروپایی: ایران شرایط را پیچیده‌تر کرد
بامداد جمعه، دولت‌های سه کشور اروپایی نیز دست به کار شده و از اقدام ایران در واکنش به قطعنامه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی انتقاد کردند. این بیانیه در حالی از سوی تروییکای اروپایی منتشر شد که از زمان خروج دونالد ترامپ، رییس‌جمهور پیشین ایالات متحده از برجام در سال ۲۰۱۸ تاکنون، بانک‌ها و کمپانی‌های اروپایی به بهانه ترس از تنبیه ناشی از نادیده گرفتن تحریم‌های یکجانبه امریکا، عطای کار با ایران را به لقای آن بخشیدند. در بیانیه تروییکای اروپایی آمده است: «ما از آوریل ۲۰۲۱ به همراه سایر طرف‌های برجام و ایالات متحده امریکا با حسن نیت، به صورت فشرده با ایران برای احیای برجام مذاکره کرده‌ایم. از مارس ۲۰۲۲ توافقی عملی که ایران را به پایبندی به تعهداتش در برجام و ایالات متحده را به توافق برمی‌گرداند روی میز قرار گرفته است. ما از اینکه ایران از این فرصت دیپلماتیک برای به سرانجام رساندن توافق بهره نگرفته متاسفیم. ما از ایران می‌خواهیم الان این کار را انجام بدهد. ما آماده‌ایم توافق را به نتیجه برسانیم. به‌رغم این (آمادگی اروپایی‌ها برای به سرانجام رساندن توافق وین) ایران اکنون اقدام به نصب تعداد بیشتری سانتریفیوژ پیشرفته کرده و تصمیم خود مبنی بر اتمام تمامی اقدامات شفافیت‌ساز مرتبط با برجام را به اطلاع آژانس بین‌المللی انرژی اتمی رسانده است. این، توانایی آژانس اتمی را برای بازگرداندن پیوستگی دانش خود در خصوص بخش‌های کلیدی برنامه هسته‌ای ایران، از جمله در خصوص تولید سانتریفیوژ به خطر می‌اندازد. ما این اقدامات را و اینکه ایران نگرانی‌های شورای حکام آژانس را (که در قطعنامه‌ای با تایید اکثریت قاطع مطرح شد) با کاهش بیشتر همکاری‌هایش با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پاسخ می‌دهد، محکوم می‌کنیم. این اقدامات تنها وضعیت را بدتر می‌کنند و تلاش‌های ما برای بازگشت به اجرای کامل برجام را پیچیده می‌کند. چنین اقداماتی علاوه بر این بر تردیدها درباره تعهد ایران به دستیابی به نتایج موفقیت‌آمیز [در مذاکرات] هم می‌افزایند. ما از ایران می‌خواهیم اجرای پروتکل الحاقی و تمامی تدابیر نظارتی و راستی‌آزمایی مرتبط با برجام را از سر بگیرد، به تنش‌زایی هسته‌ای پایان دهد و فورا توافقی را که برای احیای برجام روی میز است به نتیجه برساند.»
به گزارش «اعتماد»، این بیانیه در حالی ایران را به پیچیده کردن روند احیای برجام متهم کرده که اقدام‌های ایران از جمله قطع دوربین‌های فراپادمانی در واکنش به قطعنامه تنظیم شده توسط سه کشور اروپایی بوده است. قطعنامه‌ای که غربی‌ها متن آن را ملایم می‌دانند و واکنش ایران را نامتناسب به لحن این قطعنامه. با این وجود صدور قطعنامه در شورای حکام علیه ایران آن‌هم در شرایطی که تهران بیشترین میزان نظارت بر برنامه هسته‌ای خود را در چند سال اخیر داشته و این امکان را به‌رغم عدم پایبندی سایر اعضای برجام به تعهدات‌شان حفظ هم کرده بود، این نگاه را در طرف ایرانی تقویت کرده که غربی‌ها در حال اهرم فشارسازی از پرونده اختلاف پادمانی ایران با آژانس هستند تا تهران از مطالبه‌های خود در مذاکرات وین عقب‌نشینی کند.

آیا ایران کم‌هزینه‌ترین واکنش را انتخاب کرد؟
به گزارش «اعتماد»، در سه روز گذشته از صدور قطعنامه علیه تهران در شورای حکام و آغاز عملیاتی شدن واکنش‌های تهران، واکنش‌ها به این جدال تازه به خصوص در سطح ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی متفاوت بوده است. در فضای مجازی در میان کاربران ایرانی عده‌ای واکنش ایران را متناسب و برخی آن را به روشن کردن کبریتی در انبار باروت تشبیه کرده‌اند. طرفداران واکنش ایران به خصوص در بخش قطع دوربین‌های فراپادمانی معتقدند که ایران شفاف‌سازی لازم را در حوزه فعالیت‌های هسته‌ای خود در گذشته و حال داشته و باید با آنچه بازی سیاسی رافائل گروسی براساس نسخه اسراییل می‌خوانند مقابله کند. اما در آن‌سوی میدان منتقدان واکنش ایران یا آن را متناسب با متن و لحن قطعنامه نمی‌دانند یا معتقدند که تهران باید در مقابل تلاش طرف مقابل برای انداختن تقصیر پیچیده‌تر شدن روند احیای برجام تدبیر بیشتری از خود نشان می‌داد.
سخنان رافائل گروسی درباره تاثیر قطع اتصال ۲۷ دوربین در حوزه فراپادمانی بر روند احیای برجام تا حدودی با شرایط میدانی هم تطبیق دارد. مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که از منظر ایران این هیاهو نتیجه گزارش اخیر او به آژانس است در پاسخ به پرسش خبرنگاران در وین گفت: «اقدام ایران به معنای آن است که یک پنجره فرصت سه تا چهار هفته‌ای برای بازگرداندن بخشی از نظارت‌هایی که حذف می‌شوند وجود خواهد داشت و در غیر این صورت، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی توانایی خودش را برای مطلع شدن از مهم‌ترین فعالیت‌های هسته‌ای ایران از دست خواهد داد. اگر برجام احیا شود، آن زمان آژانس امکان ارایه خدمات در زمینه فعالیت‌های هسته‌ای ایران به طرف‌های امضاکننده را ندارد و نمی‌تواند به آنها بگوید که ایران در چه نقطه‌ای قرار دارد.» به گزارش «اعتماد»، هرچند که در لزوم واکنش نشان دادن تهران به گزارش گروسی و قطعنامه شورای حکام هیچ شکی وجود ندارد اما سوال اساسی که محور برخی انتقادهای داخلی از نوع تصمیم تهران هم شده این است که آیا هزینه‌های این تصمیم بیشتر متوجه تهران نخواهد بود؟ آیا تهران در واکنش به گزارش گروسی و قطعنامه نمی‌توانست از گزینه‌های دیگری استفاده کند؟   برای پاسخ به این پرسش باید به کاربرد دوربین‌های فراپادمانی در مسیر احیای برجام و پس از آن گزارش آژانس در تایید صلح‌آمیز بودن فعالیت‌های هسته‌ای ایران و صدور گواهی نتیجه‌گیری گسترده‌تر در سال هشتم اجرای برجام یا زودتر از آن (هر زمان که این امر بر آژانس مسجل شود) توجه داشت.  در حال حاضر مذاکرات میان ایران و ایالات متحده به شکل غیرمستقیم با وساطت اتحادیه اروپا ادامه دارد و طرف ایرانی می‌گوید که ابتکارهای جدیدی را هم به طرف امریکایی ارایه کرده است. هرچند که روند مذاکرات بسیار کند و حل اختلاف‌های باقیمانده به تصمیم سیاسی تهران و واشنگتن بستگی دارد اما هنوز ناظران این روند از رسیدن به توافق برای احیای برجام ناامید نشده‌اند. در شرایطی که ایران و امریکا در نهایت تصمیم سیاسی مقتضی را گرفته و در مسیر احیای برجام قرار بگیرند، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نقش کلیدی را در نظارت و تایید بازگشت ایران به اجرای تعهدات هسته‌ای برعهده خواهد داشت. در این نقطه است که آژانس باید بتواند با استفاده از داده‌های دوربین‌های فعال در تاسیسات هسته‌ای ایران کمیت و کیفیت فعالیت‌های هسته‌ای ایران مانند سطح غنی‌سازی یا میزان انباشت مواد غنی‌شده را تعیین و گزارش کند تا مشخص شود که ایران برای رسیدن به کف تعهدات برجامی به چه مدت زمان نیاز دارد. کلسی داونپارت از کارشناسان حوزه خلع سلاح در این باره در حساب توییتری خود نوشت: «تعبیری که گروسی برای وضعیت به وجود آمده به کار برد و آن را ضربه مهلک به روند احیای برجام خواند، درست است، چرا که اگر آژانس تداوم دانش درباره برنامه هسته‌ای ایران را از دست بدهد، نمی‌تواند روند نظارت بر اجرای برجام از سوی ایران را تایید کند. برهمین اساس مدیرکل از باقی ماندن فرصت سه تا چهار هفته‌ای برای اتصال دوباره دوربین‌ها سخن گفته است. از سوی دیگر، حذف این دوربین‌ها این گمانه را تقویت می‌کند که ایران در حال مخفی کردن مواد هسته‌ای است. چه این ادعا و گمانه درست باشد و چه نباشد این مساله می‌تواند در واشنگتن سر و صدا به پا کرده و روند احیای برجام را سخت کند.» در چنین شرایطی به نظر می‌رسد که از میان واکنش‌های ایران، قطع اتصال دوربین‌های فراپادمانی عملا یک ضرب‌الاجل زمانی برای به نتیجه رسیدن مذاکرات وین مشخص کرده که به گفته گروسی ۳ تا ۴ هفته دیگر خواهد بود. این در حالی است که  اگر نظارت‌های آژانس به قوت خود باقی مانده بود، فرصت پیش رو برای ادامه مذاکرات وین منوط به عوامل دیگر از جمله میزان انعطاف سایر طرف‌ها در خصوص آنچه کاهش زمان گریز هسته‌ای ایران و بقای منافع عدم اشاعه‌ای آن بود.
اکنون پرسش این است که آیا ایران با این اقدام قصد اهرم‌سازی و فشار بر واشنگتن برای پذیرش مطالبه‌های تهران و حصول توافق در یک ماه آتی را داشته یا با علم به تبعات این گام، تمایلی برای احیای برجام ندارد و توافق را غیرممکن می‌داند.  از سوی دیگر در شرایطی که مذاکرات برای احیای برجام ادامه پیدا کند عدم دسترسی آژانس به اطلاعات این دوربین‌ها و به اصطلاح کور شدن چشم نظارت فراپادمانی این نهاد می‌تواند دست طرف مقابل را برای امتیازخواهی بیشتر از تهران باز کند. در حال حاضر براساس آنچه در چندماه اخیر به رسانه‌ها درز پیدا کرده متن توافق ۲۷ صفحه‌ای احیای برجام آماده و منتظر حل‌وفصل آخرین اختلاف‌ها میان تهران و واشنگتن است که اتفاقا اختلاف‌های باقیمانده در حوزه فنی نیستند و به گواه منابع ایرانی، دو طرف درباره نحوه اجرای تعهدات برجامی از سوی ایران به توافق نهایی دست پیدا کرده‌اند. در شرایطی که مذاکرات ادامه پیدا کرده و اتصال دوربین‌های فراپادمانی هم وصل نشود، طرف غربی می‌تواند با ادعای نداشتن دسترسی و عدم اطلاع از چند و چون توسعه برنامه هسته‌ای ایران خواهان باز شدن مجدد بندهای مربوط به اجرای تعهدات ایران شود و مطالبه اعمال تغییرات در مفاد بخش هسته‌ای نظیر زمان‌بندی‌های قبل از روز اجرا یا جزییاتی از این دست را مطرح کند. در چنین شرایطی خطر باز شدن دوباره پرانتزهای بسته‌شده در بخش ترتیبات اجرایی کم نیست و البته ابتدایی‌ترین هزینه این مساله، تطویل بیشتر مذاکرات خواهد بود.  تهران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هنوز از فضای متشنج موجود فاصله نگرفته‌اند اما برخی کارشناسان معتقدند که در صورت احیای برجام در بازه زمانی کوتاه‌مدت و فاصله گرفتن دو طرف از فضای ملتهب کنونی، امکان کاستن از هزینه‌های تنش به وجود آمده میان ایران و آژانس وجود دارد.
یک دیپلمات ارشد ایرانی در این باره به «اعتماد» می‌گوید: یک واکنش زمانی می‌تواند درست باشد که در ظرف زمانی و مکانی درست صورت بگیرد. ابتدا به ساکن باید به این سوال پاسخ بدهیم که آیا در چند هفته اخیر هشدارها درباره صدور قطعنامه در شورای حکام را جدی گرفتیم یا آن را با ساده‌لوحی هیاهوسازی خواندیم؟ نکته‌ای که نباید فراموش کنیم، این است که حافظه تاریخی جامعه جهانی امروز را می‌بیند و به یاد نمی‌آورد که مسبب اصلی این وضعیت دونالد ترامپ، رییس‌جمهور پیشین امریکاست که با خروج از برجام همه را گرفتار این مخمصه کرد و این تهران بود که تا به امروز حداقل این توافق را در اغما زنده نگه داشته است. ما نباید کاری بکنیم که طرف مقابل در جنگ روایت‌ها پیروز شده و با غالب کردن روایت خود، ایران و واکنش ایران را عامل شکست مذاکرات معرفی کند. ما باید ابتکار عمل در حوزه فرصت‌سازی برای دیپلماسی و مدیریت تنش را در دست بگیریم نه اینکه در زمین طرف مقابل بازی کرده و پرچم تشدید تنش را بالا ببریم./اعتماد