پلورالیسم ارزشی؛ نیروی حیاتی تمامی آثار آیزایا برلین/جامعه کامل،باید همه آرمان‌ها به دست آید، نه تنها اتوپیایی

ارمان شرق- مفهوم آزادی از کلیدی ترین آرای او و به نوعی مرکز ثقل اندیشه های اوست. به نظر او، آن چه در انسان اهمیت ویژه دارد و حتی انسانیت انسان در گرو آن است، قدرت انتخاب و گزینش گری اوست و آزادی از این جهت اهمیت ویژه می یابد که میدانی برای انتخاب انسان ها فراهم می آورد. در تمام جنبه های اندیشه برلین از جمله پلورالیسم ارزشی، رد جبرگرایی تاریخی، رد آرمان شهرگرایی و دفاع از دموکراسی (البته دموکراسی ای که جنبه های منفی آن به دست نیروهای روشن فکر و نقاد محدود و کنترل می شود) رد پای آزادی محوری و دغدغه دفاع از آن قابل درک و محسوس است.

«یک اندیشه واحد با نیروی بنیان‌کن عظیم یعنی پلورالیسم ارزشی نیروی حیاتی همۀ آثار برلین است»؛ این عبارت ادعای اصلی کتاب «فلسفه سیاسی آیزایا برلین» به قلم جان گری است که به ‌تازگی توسط نشر نو وارد بازار شده است.

کتاب فلسفه سیاسی آیزایا برلین، یکی از عناوین مجموعه «کتابخانه فلسفه سیاسی» است که این‌ ناشر منتشر می‌کند و پیش‌تر کتاب‌های فلسفه سیاسی هانا آرنت نوشته لی بردشا و فلسفه سیاسی فون هایِک نوشته جان گری با ترجمه خشایار دیهیمی در قالب آن منتشر شده‌اند.

نسخه اصلی این‌کتاب سال ۱۹۹۶ توسط انتشارات دانشگاه پرینستون منتشر شده و جان گری در آن، در پی تشریح آرا و عقاید آیزایا برلین فیلسوف و نظریه‌پرداز سیاسی انگلیسی است که سال ۱۹۰۹ متولد شد و سال ۱۹۹۷ درگذشت.

آیزایا برلین (۶ ژوئن ۱۹۰۹ – ۵ نوامبر ۱۹۹۷) فیلسوف سیاسی، اندیشه‌نگار و نظریه‌پرداز سیاسی و استاد دانشگاه و جستارنویس بریتانیایی بود. آوازه‌اش در بیشتر عمر مرهون دفاع از لیبرالیسم، گفت و گوهای مهم و درخشان، حمله به تحجر، تعصب و تندروی سیاسی و نوشته‌های قابل فهم در زمینهٔ تاریخ اندیشه‌هاست.

برلین فیلسوف و مورخ اندیشه ها از سرشناس ترین و برجسته ترین لیبرال های دوران معاصر است که تقریر او از دو مفهوم آزادی سررشته بحث های سیاسی و اجتماعی و اخلاقی مرتبط با آزادی است. مفهوم آزادی از کلیدی ترین آرای او و به نوعی مرکز ثقل اندیشه های اوست. به نظر او، آن چه در انسان اهمیت ویژه دارد و حتی انسانیت انسان در گرو آن است، قدرت انتخاب و گزینش گری اوست و آزادی از این جهت اهمیت ویژه می یابد که میدانی برای انتخاب انسان ها فراهم می آورد. در تمام جنبه های اندیشه برلین از جمله پلورالیسم ارزشی، رد جبرگرایی تاریخی، رد آرمان شهرگرایی و دفاع از دموکراسی (البته دموکراسی ای که جنبه های منفی آن به دست نیروهای روشن فکر و نقاد محدود و کنترل می شود) رد پای آزادی محوری و دغدغه دفاع از آن قابل درک و محسوس است.

برلین با این‌که مانند اکثر فیلسوفان سیاسی قرن بیستم مهاجر بود، اما در مقایسه با افرادی چون هانا آرنت، هربرت مارکوزه، فریدریش فون هایک و کارل پوپر، در سنین پایین‌تری (چهار سالگی) به کشوری که وطن بعدی‌اش شد، وارد شد. با این‌که او پناهنده‌ای گریخته از بلشویسم بود و نه نازیسم، اما افراد خانوادهٔ او طی جنگ جهانی دوم در لتونی به دست نازی‌ها کشته شدند؛ بنابراین، تجربهٔ او از ضربه‌های هولناک سیاسی و نظام‌های توتالیتر، دست اول و شخصی بود که بعدها تأثیر شگرفی بر نوع تفکر و نگاه سیاسی او داشت.

علت دیگر، تعلیم و تربیت بریتانیایی او بود. وی به‌جز دو سال اقامت در واشینگتن دی‌سی و چهار سال در مسکو بقیهٔ عمر خود را در آکسفورد گذراند و سپس به استادی کرسی چیچلی در نظریات اجتماعی و سیاسی (۱۹۵۷ – ۱۹۶۷) انتخاب شد و در ۱۹۶۷ رئیس کالج وولفسون شد و بالاترین نشان کشوری بریتانیا را به دست آورد.

کارل مارکس: زندگی و محیط او ۱۹۳۹، چهار مقاله دربارهٔ آزادی ۱۹۴۹، ریشه‌های رومانتیسم ۱۹۶۵، ویکو و هردر: دو پژوهش در تاریخ اندیشه‌ها ۱۹۶۹، متفکران روس ۱۹۷۸، مفاهیم و مقولات ۱۹۷۸، برخلاف جریان ۱۹۷۹، سرشت تلخ بشر ۱۹۹۰، مجوس شمال ۱۹۹۳، لحظه حقیقت ۱۹۹۶، قدرت اندیشه ۲۰۰۰ و آزادی و خیانت به آزادی: شش دشمن آزادی بشر ۲۰۰۲ (سخنرانی‌های سال ۱۹۵۱) آثار برلین در دوران حیات است.

کتاب فلسفه سیاسی آیزایا برلین در شش فصل تدوین شده که عناوین آنها شامل اندیشه آزادی، پلورالیسم، تاریخ، ناسیونالیسم، رمانتیسم و ضد روشنفکری و لیبرالیسم آگونیستی است.

ادعای اصلی کتاب حاضر این است که یک اندیشه‌ واحد با نیروی بنیان‌کن عظیم، روح‌بخش همه آثار برلین است. این اندیشه، یعنی پلورالیسم ارزشی، می‌گوید ارزش‌های غائی بشری عینی اما مختلف هستند و این اختلاف فروناکاستنی است.

پیامد این اندیشه برای فلسفه سیاسی این است که در جامعه کامل، همه آرمان‌ها و خیرهای اصیل به دست آید نه تنها اتوپیایی. به گفته نویسنده کتاب، لیبرالیسم برلین لیبرالیسمی رواقی و تراژیک است که کشمکش‌ها و تضاد را میان ارزش‌های ذاتا رقیب اجتناب‌ناپذیر و خسران را جبران ناپذیر می‌داند.

اندیشه سیاسی برلین چون در امیدها یا توهمات لیبرالیسم‌های زمانه ما و لیبرالیسم‌های گذشته در مورد امکان‌ سازگاری آزادی‌ها و برابری‌های بنیادین شریک نیست، در واقع حیات مجددی به سنت فکری لیبرال می‌دهد.

در بخشی از این کتاب در فصلی با عنوان «ناسیونالیسم» آمده است:

آن خاص گرایی و خاص زیستی که برلین از آن دفاع می کند، مبتنی بر این درک از صورت های فرهنگی است که این صورت ها _ در جلوه‌های گوناگونشان از قبیل لباس، معماری، هنرها، رفتار، اخلاقیات و فراتر از همه زبان ها _ تجسم یا بیان هویت انسانی و حامل آن هستند. این صورت های فرهنگی در وهله نخست یا اساسا وسیله ای برای رسیدن به هدف، ابزاری برای ارضای نیازها یا استراتژی هایی برای عمل هدفمند نیستند _تصوری که شاید فایده گرایی کلاسیک از این صورت‌ها داشت. هویت های ما به گونه ای تفکیک ناپذیر در شبکۀ اعمالمان و در فرهنگمان تنیده شده است _ فرهنگی که در آن ما به خودآگاهی می رسیم و هویت ما را باز می تاباند (ص.۱۶۸).

کتاب «فلسفه سیاسی آیزایا برلین» در ۲۴۵ صفحه، شمارگان هزار و ۱۰۰ نسخه و قیمت ۵۰ هزار تومان منتشر شده است.