دیروز چهارشنبه جو بایدن، رئیس جمهور ایالات متحده آمریکا در سفر خود به منطقه خاورمیانه وارد سرزمین های اشغالی شد و در ادامه قرار است به عربستان سعودی سفر کند. اگرچه برای انجام این سفر، اهداف و دلایل متعددی را می توان برشمرد و محافل سیاسی و رسانه‌ای داخلی، منطقه‌ای و جهانی هم پیرامون آن، ارزیابی و تحلیل های متفاوت و متعددی را بیان داشته اند، اما به نظر می‌رسد نقطه اشتراک همه آنها به جمهوری اسلامی باز می گردد. از این منظر سوال کلیدی آن است که به واقع جو بایدن با چه هدفی پا در سرزمین های اشغالی و عربستان سعودی می گذارد؟ پاسخ به این سوال، محور گفت و گویی با محسن فایضی، تحلیلگر ارشد مسائل خاورمیانه است که در ادامه می خوانید:

*** اگرچه شخص جو بایدن اختلافات عمده‌ای با سیاست های اسرائیل و عربستان دارد، اما دیروز چهارشنبه سفری به تل آویو داشت و بعد از آن هم به ریاض سفر خواهد کرد. آیا رئیس جمهور آمریکا مجبور به انجام این سفر بر خلاف میل باطنی خود شده است؟

چیزی به نام اجبار برای ریاست جمهوری آمریکا وجود ندارد، کما اینکه در دوره ای باراک اوباما، رئیس جمهور پیشین آمریکا هم از سفر به اسرائیل و منطقه اجتناب کرده بود. پس بایدن هم می توانست اساساً این را سفر لغو کند و یا زمان آن را تغییر دهد. بنابراین اگر رئیس جمهور آمریکا دیروز چهارشنبه به اسرائیل رفتهه و یا بعد از آن به عربستان سعودی سفر می کند در پی تمایل کاخ سفید و شخص بایدن است.

*** پس باید پرسید چرا این سفر در دستور کار بایدن قرار گرفته است؟

این مهم از یک طرف ناشی از تحولات داخلی آمریکا و به خصوص مسئله انتخابات میان دوره‌ای کنگره است. لذا جو بایدن برای حفظ کرسی دموکرات ها در کنگره و همراهی لابی آیپک این سفر را انجام می دهد و مسئله مهمتر به اهداف صهیونیست‌ها از حضور جو بایدن در اسرائیل بازمی‌گردد.

*** و این اهداف شامل چیست؟

مهمترین مسئله به برنامه دولت مشترک نفتالی بنت و لاپید باز می گردد که از یک سو سعی کرده اند فشارهای جریان اپوزیسیون با محوریت نتانیاهو در خصوص کم کاری و انفعال این دولت ائتلافی در برابر جمهوری اسلامی ایران را کنار بزنند و هم بتوانند با تقویت مناسبات با کشورهای عربی منطقه و تعمیق روابط به خصوص در حوزه امنیتی، نظامی و دفاعی شرایطی را رقم بزنند که بتوانند جبهه واحدی را در برابر جمهوری اسلامی و پرونده هسته ای ایران شکل دهند. همانگونه که می دانید بعد از روی کار آمدن لاپید به عنوان نخست وزیر موقت، وی مرتباً در خصوص پرونده فعالیت‌های هسته‌ای ایران موضع گیری می کند و سفرهای منطقه ای و فرامنطقه ای در این خصوص انجام داده است که نشان می دهد اکنون تمرکز جدی از جانب صهیونیست ها روی ایران شکل گرفته است. چرا که این مسئله می‌تواند در تقویت و یا کاهش وزن سیاسی آنها در میان افکار عمومی در سرزمین‌های اشغالی اثرگذار باشد. مجموعه این شرایط برای بنت و لاپید در آستانه انتخابات کنست بسیار مهم است و سفر جو بایدن می تواند به عنوان برگ برنده در اختیار این دو قرار بگیرد.

*** مسئله عادی سازی یا بهتر بگویم آشکارسازی روابط ریاض – تل‌آویو تا چه اندازه می تواند از اهداف مهم جو بایدن برای حضور در منطقه باشد؟

این مهم بیش از آنکه هدف جو بایدن هم داشته باشد برای خود سعودی‌ها و صهیونیست‌ها اهمیت دارد. بنابراین احتمالاً در سفر جو بایدن به سرزمین های اشغالی سعی خواهد شد مقامی از سوی اسرائیل همراه با جو بایدن به عربستان سفر کند که مقدمات عادی سازی و آشکار سازی را انجام دهد. حال نکته اینجاست عربستان به دلیل وجهه و جایگاه خود در جهان عرب و جهان اسلام با وجود آنکه حمایت آشکار و پنهانی از پیمان ابراهیم داشت، اما خود این کشور جزو آخرین بازیگرانی خواهد بود که به عادی سازی و آشکار سازی روابط با اسرائیل اقدام خواهد ورزید.

*** به چه دلیل؟

واضح است. چرا که این مسئله با مخالفت های در خود جامعه سیاسی عربستان هم مواجه است. مسئله دیگر که باعث می شود ریاض آخرین بازیگری باشد که برای عادی سازی روابط با تل آویو گام بردارد ناشی از امتیازگیری عربستان از آمریکا برای آشکارسازی روابط با اسرائیل است. به هر حال نباید فراموش کرد که بعد از قتل جمال خاشقچی و مواضع دولت بایدن در قبال ولیعهد سعودی، اکنون رئیس جمهور آمریکا در شرایطی قرار دارد که از انتقادات خود نسبت به قتل خاشقچی عقب نشینی کرده است و این مسئله سبب شده است تا بن‌سلمان فضای لازم برای امتیاز گیری از بایدن را مهیا ببیند. در همین راستا اخباری منتشر شده است مبنی بر اینکه جو بایدن در این سفر در خصوص ازسرگیری فروش برخی تسلیحات ممنوعه از سوی آمریکا به عربستان سعودی موضع گیری خواهد کرد و این ممنوعیت را پایان خواهد داد. اما در نهایت عادی سازی مانند آنچه که بحرین و امارات در قبال اسرائیل انجام دادند از جانب عربستان سعودی در این سفر انجام نمی شود، مگر این که امتیازات و خواسته های ریاض از توسط جو بایدن و واشنگتن محقق شود.

*** برخی اخبار در خصوص عدم دیدار مستقیم جو بایدن با محمد بن سلمان را چگونه ارزیابی می کنید؟

این مهم بیشتر یک ترفند سیاسی و رسانه‌ای است برای آنکه انجام این سفر از سوی جو بایدن به ریاض با کمترین هزینه برای وی همراه باشد. به هر حال سفر رئیس جمهور آمریکا به اسرائیل و عربستان در در عرصه سیاسی و اجتماعی آمریکا با مخالفان و موافقان جدی همراه است. از یک طرف حامیان صهیونیست‌ها و سعودی ها حملات و هجمه های گسترده ای را علیه دولت بایدن کلید زده اند که به دلیل انفعال وی در برابر تهران و تمایل برای مذاکرات برجام عملاً ارتقا و بهبود روابط با تل آویو و ریاض کنار گذاشته شده است و به همین دلیل از سوی کنگره به دولت بایدن فشار وارد شده است و از طرف دیگر هم که جو بایدن خود را آماده سفر به اسرائیل و عربستان می کند بسیاری را وی دروغگو و ریاکار می‌دانند چرا که ادعاهایش مبنی بر محاکمه بن سلمان در خصوص مسئله حقوق بشر را به دلیل منافع سیاسی خود کنار گذاشته است. بنابراین جو بایدن ضمن سفر به عربستان اعلام کرده است که دیداری با بن‌سلمان نخواهد داشت تا با این ادعا انجام این سفر با کمترین هزینه برای وی همراه شود. در صورتی که قطعاً این سفر، چه با دیدار با بن سلمان و چه بدون دیدار با ولیعهد، امتیازات گسترده‌ای را برای اسرائیل و عربستان به دنبال دارد.

*** راه اندازی سامانه یکپارچه پدافند هوایی در این سفر چقدر اهمیت دارد؟

اجرای سامانه یکپارچه پدافند هوایی در منطقه که محوریت آن تقابل با جمهوری اسلامی ایران است از چند جهت مهم است. اول آنکه به باور من این سامانه در صورت راه اندازی می تواند یک گام بلند برای ایجاد ناتوی عربی – اسرائیلی در منطقه خاورمیانه باشد. مسئله مهم دیگر این است که اگرچه کشورهای عربی منطقه به صورت انفرادی، ائتلاف ها و قراردادهای امنیتی، نظامی و دفاعی را با اسرائیل ترتیب داده اند، اما در صورت اجرایی شدن این سامانه پدافند هوایی عملاً یک برنامه مشترک امنیتی، نظامی و دفاعی در منطقه علیه ایران کلید خواهد خورد.

*** همین جا توقف کنیم. تا چه حد زمینه برای شکل گیری ناتوی عربی- اسرائیلی در منطقه وجود دارد؟

ببینید از یک طرف تقریبا می توان گفت که مخالفت ها در خصوص پیوستن به این ناتوی عربی – اسرائیلی کنار رفته است، اما در عین حال کشورهایی مانند مصر و اردن که روابط جدی با اسرائیل دارند و از پیشگامان عادی سازی و آشکار سازی روابط با تل آویو به شمار می‌روند اخیراً به دنبال ازسرگیری روابط مثبت و سازنده با جمهوری اسلامی ایران هستند. بنابراین فضا در یک فضای مبهم به سر می برد. یعنی به همان اندازه که امکان پیوستن این کشورها به ناتو عربی – اسرائیل وجود دارد از آن طرف می‌توان گفت که فضا برای عدم شکل گیری آن هم وجود دارد. لذا باید دید در این سفر بایدن تا چه حد می تواند نسبت به این شکل گیری این ناتوی عربی – اسرائیلی، فضا را مساعد کند؟/شرق