محیط زیست و منابع طبیعی، قُلک مسئولان!

آرمان شرق– فاطمه گنج گریمی: شبه جزیره میانکاله بهشتی بر کران خزر است که در دل استان مازندران جا دارد. سواحل وتالاب موجود در این جزیره مکانی امن برای پرندگان مهاجر است. به‌طوری که انواع گوناگونی از پرندگان آبزی و کنارآبزی میانکاله را برای گذر از فصل زمستان و جوجه‌آوری برمی‌گزینند. همچنین این منطقه زیستگاه و مامنی مناسب برای بسیاری از ماهیان دریای خزر مانند کپور، کفال و ماهیان خاویاری به شمار می‌رود. بنابراین این منطقه از سال ۱۳۴۸ جزو مناطق حفاظت شده در ایران به حساب می‌آید.

به گزارش آرمان شرق، این منطقه در سال ۵۵ به دلیل وجود میراث‌ فرهنگی و ابنیه تاریخی به عنوان یکی از ذخیره‌گاه‌های زیست‌کره در یونسکو معرفی شد. در این میان اما عده‌ای به طرح گردشگری آشوراده‌ چشم دوخته و در تلاشند در این منطقه بکر که محیط امن پرندگان است،‌ طرح‌هایی را اجرایی سازند. طرح‌هایی که پای بشر را به این مناطق حفاظت شده باز می‌کند و زندگی موجودات این منطقه را به خطر می‌اندازد. به همین خاطر طی سال‌های گذشته فعالان محیط زیست برای حفظ این منطقه حفاظت شده،‌ بسیار جنگید‌ه‌اند و تلاش کردند تا این مناطق پابرجا بمانند. این تلاش‌ موجب شد که برخی سودجویان عقب‌نشینی کنند. طرح گردشگری آشوراده که قرار بود در ۳۸۰ هکتار پیاده شود حالا به ۲۲ هکتار محدود شده است که البته به گفته فعالان محیط زیست این میزان نیز لطمه زیادی به طبیعت وارد می‌سازد. به همین خاطر نگرانی‌ها در خصوص آینده آشوراده هنوز به قوت خود باقی است. این مساله بهانه‌ای شد تا با دبیر کل سمنا به گفت‌وگو بپردازیم و از چندو چون طرح گردشگری آشوراده باخبر شویم. خدیجه رضوی دبیر کل سمنا در خصوص این طرح می‌گوید: متاسفانه مدیریت مناطق حفاظت‌شده تعریف چندانی ندارد. هزاران سال پیش از آنکه پهلوی و قاجار و سایر حکومت‌ها بر سر کار بیایند، مردم بومی مناطق محل زندگی خود را مانند برگ گل حفظ کردند، اما حالا طبیعت از دست بشر آسوده نیست و تنها افراد نادان هستند که روی شاخه درختی می‌نشینند و آن را با تبر قطع می‌کنند.

جذب گردشگر با طبیعت ، نه هتل‌های غول‌پیکر

به گفته دبیرکل سمنا این روزها به اسم توسعه، اقدامات عجیب و غیرقابل توجیهی انجام می‌شود. عده‌ای قصد داشتند طی سال‌های گذشته طرح گردشگری آشوراده را عملیاتی کنند و در مرکز این منطقه حفاظت‌شده هتل پنج ستاره‌ای را بنا کنند. اما با تلاش فعالان محیط زیست این طرح به تعویق افتاد. آشوراده طبیعت زیبا و بکری است و به دلیل تفاوتی که با سایر مناطق دارد، مورد توجه گردشگران خارجی قرار می‌گیرد. بنابراین لزومی ندارد برای جذب گردشگر ایرانی یا خارجی هتلی ساخته شود و این زیست بوم را به نابودی بکشاند. گردشگران خارجی هتل‌های فراوانی را دیده‌اند، بنابراین منحصر به فرد بودن طبیعت آشوراده است‌که گردشگران را جذب می‌کند.

کاهش پرنده‌های مهاجر

رضوی می‌گوید: آشوراده در گذشته یک میلیون و۵۰۰ هزار پرنده مهاجر داشت که حالا از این میزان کاسته شده است. در این منطقه فوک خزری زندگی می‌کند و اگر بخواهیم این منطقه را به طور کامل محافظت کنیم، باید روزهای متوالی را برای آموزش ماهیگیران در نظر بگیریم تا موجودات این منطقه در امنیت کامل باقی بمانند. آشوراده جزو معدود مناطقی ا‌ست که ماهی خاویار هنوز در آنجا تخم‌گذاری می‌کند. این ماهی اکنون در معرض خطر انقراض قرار دارد. طی سال‌های گذشته فعالان محیط زیست تلاش‌های فراوانی در راستای حفظ آشوراده داشته‌اند، اما برخی مسئولان می‌گویند حرف‌های ما احساساتی است. این در حالی است که ما صحبت‌هایی را مطرح می‌کنیم که مستندات قانونی دارد. براساس قوانین موجود مردم و فعالان محیط زیست باید به اطلاعات طرح‌های اجرایی دسترسی داشته باشند،‌ این حق فعالان محیط زیست و ان جی اوهاست که دلسوزانه برای حفظ مناطق چهارگانه فعالیت می‌کنند. مگر طبیعت ایران سرمایه‌ای جز این مناطق دارد؟

عدم شفاف‌سازی طرح گردشگری آشوراده

او در ادامه خاطرنشان می‌کند: دلایلی وجود دارد که فعالان محیط زیست مانع اجرای طرح گردشگری در منطقه آشوراده می‌شوند. به عقیده کارشناسان محیط زیست، طرح گردشگری آشوراده باید در مقیاس کوچک‌تر و محدودتری انجام شود، ‌البته نه دقیقا در دلِ جزیره آشوراده بلکه در حاشیه بندر ترکمن. در این میان باید چارچوب‌ها و ارزیابی محیط زیست به صورت شفاف ارائه شود، نه اینکه بعد از کلنگ زنی و اجرای طرح مسئولان اطلاعات را در پرتال سازمان حفاظت از محیط‌زیست قرار دهند. شفاف‌سازی پس از اجرا چه سودی خواهد داشت؟ به نوعی نوش‌داروی پس از مرگ سهراب است. البته گفتنی ا‌ست که هنوز اطلاعاتی در خصوص این طرح در پرتال سازمان حفاظت از محیط‌زیست منتشر نشده است.

عقب‌نشینی زیرپوستی طرح گردشگری آشوراده

دبیرکل سمنا تاکید می‌کند: بنا بر فرمایشات رهبری این طرح غیرقانونی است، حتی با توجه به اینکه گفته می‌شود این طرح در مقیاس کوچک‌تری عملیاتی می‌شود. سه سال پیش باتوجه به اعتراضاتی که صورت گرفت، طرح اولیه گردشگری(ساخت هتل و…) در آشوراده به بن بست خورد و سازمان بازرسی کل کشور دستور توقف آن را صادر کرد. اما نگرانی ما این است که در آینده و در طول زمان برخی به هدف خود برسند زیرا اکنون به نظر می‌رسد زیرساخت‌های این طرح که از حاشیه بندر ترکمن آغاز می‌شده در حال اجراست. نگرانی دوستداران و فعالان محیط زیست به این خاطر است که آشوراده یک منطقه حفاظت شده تلقی می‌شود و نباید تعدادی بیش از ظرفیت قابل قبول به این منطقه وارد شود. در تمام دنیا بحث توسعه پایدار مطرح است. در توسعه پایدار باید همزمان مسائل اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی در نظر گرفته شود تا آسیبی به هیچ‌کدام وارد نشود و چرخ‌های اقتصاد کشور با توان بیشتری به حرکت درآید، اما آیا در طول این سال‌ها تصمیماتی که برای مناطق حفاظت شده به‌خصوص آشوراده گرفته شد، بر اساس توسعه پایدار بوده است؟ ما در پاسخ به این سوال می‌گوییم، خیر زیرا سندهایی داریم که نشان می‌دهد این طور نبوده است.

تامین بودجه استان از طریق طرح گردشگری

او افزود: با توجه به اعتراضاتی که مطرح شد و جلساتی که با سازمان‌ها، معاونت‌ها و دست‌اندرکاران داشتیم، آن‌ها در پاسخ به نگرانی‌های ما از آینده آشوراده به طور مشخص و واضح گفتند: به ما دستور داده شده که ۵۰ درصد بودجه استان را باید از حوزه گردشگری تامین کنیم و ما می‌خواهیم از طریق طرح گردشگری آشوراده این اقدام را انجام دهیم. متاسفانه آن‌ها محیط زیست و منابع طبیعی را مانند قُلکی می بینند که برای‌شان درآمدزایی دارد. به این فکر نمی‌کنند که آینده و آیندگان چه می‌شود؟ به مفهوم نسل‌های آینده که یکی از مفاهیم حقوق محیط زیست دنیاست، توجهی نمی‌کنند. اصل ۵۰ قانون اساسی تاکید می‌کند که محیط زیست باید به نسل‌های آینده برسد و هرگونه فعالیتی که سبب تخریب و آلودگی محیط زیست شود ممنوع است، با این حال گوش شنوایی نیست. آن‌ها می‌خواهند به هر طریقی ۵۰ درصد بودجه استان را از طریق گردشگری تامین کنند.

لزوم پیروی مسئولان از فرمایشات رهبری

رضوی با بیان اینکه تمام این اقدامات برخلاف فرمایشات مقام معظم رهبری صورت می‌گیرد، گفت: ایشان فرمودند محیط زیست چیزی نیست که متعلق به فرد یا عده‌ای باشد؛ برای آحاد کشور است. باید نهایت تلاش‌مان را داشته باشیم تا از محیط‌زیست حفاظت کنیم. از سوی دیگر مقام معظم رهبری فرمودند: تمامی امور عمرانی باید شفاف‌سازی شود و محرمانه و سری باقی نماند. قانونی با عنوان دسترسی آزاد به اطلاعات وجود دارد. ماده دوم این قانون می‌گوید هر شخص ایرانی حق دسترسی به اطلاعات عمومی را دارد و تمام موسسات عمومی مکلفند که اطلاعات را در حداقل زمان ممکن و بدون تبعیض در اختیار مردم قرار دهند. بارها سمنا به صورت کتبی درخواست کرده که طرح و اطلاعات مربوط به آشوراده را ارائه دهند، اما همیشه به نوعی سمنا و فعالان محیط زیست را از خود رانده‌‌اند. موضوع جالب در قانون دسترسی آزاد به اطلاعات این است که در فصل چهارم آن برخی موارد را در این قانون مستثنی می‌کند، در این میان، اما مسائلی که مربوط به بروز خطرات در محیط زیست است جزو استثناها قرار نمی‌گیرد. حتی با این حال این قانون اجرا نمی‌شود.از سوی دیگر حسن روحانی رییس جمهور کشور نیز ‌دسترسی آزاد به اطلاعات را جزو حقوق شهروندی دانسته و بر آن تاکید داشته است. به گفته او مردم در نظام مردم سالار باید از عملکرد تمام سازمان‌ها که از بیت المال استفاده می‌کنند با خبر و مطلع شوند.

گردشگری انبوه در مناطق حفاظت شده!

وی در پاسخ به این پرسش که آیا ماهیت این طرح از لحاظ حقوقی، فنی و کارشناسی درست است، گفت: خیر. تمام فعالان محیط زیست این طرح را با ایرادات فراوان رد کردند. از طرفی ایران در سال ۱۹۹۲ به کنوانسیون بین‌المللی زیست محیطی ملحق شد که جهش بسیار بزرگی بود. براساس ماده ۹ قانون مدنی ایران، پس از امضا کنوانسیون توسط دولت و تصویب آن توسط مجلس شورای اسلامی،‌ مفاد ان کنوانسیون در حکم قوانین داخلی بوده و ضمانت اجرای آن با دولتمردان ایران است. اما با اقداماتی که صورت می‌گیرد این کنوانسیون را زیر سوال می‌بریم. از یک سو بیابان‌زایی و از سوی دیگر نابودی تالاب‌ها نشان می‌دهد ما به این کنوانسیون عمل نکردیم. همچنین اهداف اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت نیز که مناطق چهارگانه حفاظت شده ایران را به ۶ قسمت تقسیم بندی می‌کند، با گردشگری انبوه و طرحی که این اواخر برای آشوراده نوشته شده، هیچ تطابقی ندارد. درحالی که در برنامه توسعه ششم کشور تاکید شده که سازمان محیط زیست باید مناطق زیست محیطی ایران را براساس معیارهای «آی یو سی ان» طبقه بندی کند. یعنی به جای طبقه بندی چهارگانه، طبقه‌بندی ۶‌گانه صورت بگیرد. برای مثال آشوراده منطقه حفاظت شده و ذخیره‌گاه زیست‌کره است؛ بنابراین ما در این منطقه حق گردشگری انبوه نداریم. با توجه به وضعیت زیست‌محیطی آشوراده روزانه کمتر از ۵۰ نفر می‌توانند به این منطقه وارد شوند، اما براساس طرحی که برای آشوراده درنظر گرفته شده تعداد ۵۰۰ نفر به این منطقه وارد می‌شود!‌ منطقه‌ای که سروصدای زیاد موجب کوچ پرندگان و ناتوانی در تولیدمثل و تخم‌گذاری آن‌ها می‌شود. حالا در نظر بگیرید روزانه جمعیت انبوهی وارد آشوراده شود، چه بلایی بر سر این منطقه خواهد آمد؟

اما و اگرهایی در خصوص مجری طرح آشوراده

رضوی اظهار داشت: برخی مسئولان در پاسخ به انتقادات فعالان محیط زیست می‌گویند توانستید از ۳۸۰ هکتار به ۲۲ هکتار برسید و این طرح را محدود کنید. آن‌ها محیط‌زیست را بی‌ارزش می‌بینند که ۲۲ هکتار آن به نظرشان ناچیز می‌رسد؛ درحالی که حتی یک وجب از خاک آشوراده آنقدر ارزشمند است که فعالان محیط زیست برای آن سال‌ها به اعتراض می‌پردازند. با این حال هنوز مشخص نیست که آیا سازمان محیط‌زیست برای انجام این طرح از سازمان جنگل‌ها مجوز دارد یا خیر؟ زمانی که از سازمان جنگل‌ها سوال می‌پرسیم، می‌گویند مجوزی ندادیم، اما از محیط‌زیست سوال می‌کنیم،‌ می‌گویند سازمان جنگل‌ها مجوز داده‌است. هنوز مستنداتی برای مجری طرح نیز ارائه نشده، می‌گویند مجری طرح سازمان همیاری شهرداری است که در این باره نیز ابهامات زیادی وجود دارد. محیط زیست چه از بعد ملی وچه از بعد بین‌المللی از آنِ تمام مردم است، دولت باید در مقابل مردم پاسخگو باشد. در این میان عدم شفافیت و پاسخگویی ابهاماتی را به وجود می‌آورد.

تعهد ایران در کنوانسیون تنوع زیستی

به گفته او ایران تا سال ۲۰۲۰ میلادی یعنی کمتر از یک سال فرصت دارد تا به بزرگ‌ترین تعهد خود در کنوانسیون تنوع زیستی(اهداف آیچی) عمل کند. تعهد ایران این است که مناطق حفاظت شده خود را در خشکی تا ۱۷ درصد و در دریا تا ۱۰ درصد افزایش دهد. اکنون نه‌تنها این مناطق را افزایش نمی‌دهیم بلکه با از بین بردن منطقه‌ای مانند آشوراده و اجرای طرح گردشگری در آن، تعداد مناطق حفاظت شده را کاهش می‌دهیم. این یک تعهد بین‌المللی است و آبرو و شخصیت حقوقی ایران در خطر است. دیگر خطای یک مسئول نیست که بتوانیم با برکناری آن مشکل را حل و فصل کنیم. یکی از مسائل حایز اهمیت که در بندهای مختلف برنامه ششم توسعه به آن تاکید شده، این است که جامعه محلی باید در احیا و مدیریت این مناطق مشارکت داشته باشد، اما در این طرح اصلا جامعه محلی دیده نشده است. مگر نمی‌گویند معیشت جامعه محلی به خطر افتاده است؟ مشکل مردم بیکاری است. چطور برای مردم بومی جزیره کیش ایجاد اشتغال شد؟ آن‌ها توانمند نشدند بلکه به شغل‌های کارگری روی آوردند. هزاران جوان بومی تحصیل کرده در کیش هستند که مشاغل سطح پایین دارند. بنابراین در طرح گردشگری آشوراده برخلاف قانون به این موارد توجهی نشده است. اگر طرح گردشگری آشوراده کلید بخورد ۱۰ سال دیگر پرنده‌های این منطقه به نصف می‌رسد و به مرور زمان دیگر چیزی از آشوراده باقی نمی‌ماند. اگرچه می‌بینیم که طرح گردشگری آشوراده با مقاومت سمنا و فعالان و دوستداران محیط زیست از ۳۸۰ هکتار به ۲۲ هکتار رسیده، مایه خوشحالی است اما با این حال سمنا مخالف طرح گردشگری است زیرا اساس این طرح درآشوراده اشتباه است. اگر پشتکار فعالان محیط زیست نباشد این طرح مانند طرح های دیگر توسعه داده می‌شود. به همین خاطر ما از هم اکنون صدای زنگ خطر را می‌شنویم.

آسیب غیرقابل جبران به محیط‌زیست

او در ادامه گفت: سازمان حفاظت از محیط‌زیست در پاسخ به این پرسش ما که اگر مجریان طرح در آینده این زیست بوم را با خطرات زیادی مواجه کنند و به نابودی بکشانند ‌چه می‌کنید،‌ گفت: مشکلی نیست چند ۱۰ میلیارد ضمانت مالی(سفته) از آن‌ها می‌گیریم. پاسخ تلخی بود. محیط زیست به اندازه جان انسان‌ها ارزشمند است. برخی مسئولان محیط زیست را همین‌قدر بی ارزش می‌بینند. آیا اگر لطمه‌ای به محیط زیست وارد شود با ۱۰ میلیارد تومان قابل جبران است؟ مگر دریاچه ارومیه را توانستند احیا کنند؟ محیط زیست سرمایه‌ای غیرقابل برگشت است؛ به همین خاطر برخی‌ها تمام تلاش‌شان را برای حفاظت از آن می‌کنند.

در خواست فعالان محیط زیست از مسئولان

رضوی در پایان می‌گوید: در حال حاضر سمنا چند درخواست دارد؛ اول اینکه تفاهمنامه اولیه درخصوص طرح گردشگری آشوراده ملغی شود. دوم اینکه طرح گردشگری آشوراده باید خارج از جزیره باشد و تعداد افرادی که روزانه برای بازدید به آن وارد می‌شود کمتر از ۵۰ نفر و بدون اقامت شبانه (با رعایت ضوابطی که کارشناسان و متخصصان با صلاحیت در حوزه محیط زیست اعلام می‌کنند) باشد. که ۲۲ هکتار تعیین شده خارج از آشوراده باشد و روزانه تعداد معدودی برای بازدید از این جزیره به آن وارد شوند. از سوی دیگر جامعه محلی در این طرح مشارکت داده شود. همچنین طرح گردشگری آشوراده شفاف سازی شده و اطلاعات در اختیار عموم قرار گیرد.