پایگاه خبری جماران: استاد ژئوپلیتیک و کارشناس مسائل بین ‌المللی با اشاره به اینکه الآن دولت آمریکا در حالت انفعال قرار دارد، گفت: اگر ایران می خواهد اقدامی بکند باید قبل از سفر بایدن به منطقه، که هم اسرائیل و هم عربستان است، انجام بدهد. اگر بعد از آن اتفاق بیفتد تندروی ها و تحریم های آمریکا تا انتخابات کنگره یشتر می شود؛ که زمان زیادی است و گرفتاری های اقتصادی زیادی برای کشور ایجاد می شود.

مشروح گفت و گوی خبرنگار جماران با عبدالرضا فرجی راد را در ادامه می خوانید:

در خصوص اینکه مذاکرات احیای برجام در چه مسیری پیش می رود، تحلیلتان را به ما بگویید.

فعلا متوقف شده و طرف اروپایی تلاش می کند که این مذاکرات را مجددا راه بیاندازد. البته منظورم توقف در وین است. پیام هایی بین ایران و آمریکا از طریق اتحادیه اروپا و برخی کشورهای حوزه خلیج فارس مثل قطر و عمان رد و بدل می شود. اما اینکه در این پیام ها به نتیجه برسند و مذاکرات وین آغاز شود، چشم اندازی به آن صورت دیده نمی شود. البته یک امیدواری وجود دارد که از یک طرف آمریکایی ها دارند تحریم ها را محکم می کنند و از طرف هم آمریکایی ها احساس می کنند تنش در منطقه آنقدر دارد بالا می رود که ممکن است عدم شروع مذاکرات به تنش های بیشتری ختم شود.

خودشان هم احساس می کنند شاید قبل از انتخابات کنگره بتوانند توافقی به دست بیاورند که بتوانند دستاوردی را رو کنند. چون طرف مقابل که حزب جمهوری خواه است روز به روز بیشتر فشار می آورد. مصاحبه ای که پمپئو با العربیه انجام داد فشار بزرگی به حزب دموکرات و در واقع دفاعی از حرکت های تند حزب جمهوری خواه در مقابل برجام بود. لذا به نظر من باید صبر کرد که روزهای آینده شاید اتفاقاتی بیفتد.

امروز بیل روسو، معاون دستیار وزیر خارجه آمریکا در امور روابط عمومی بین ‌المللی، گفته که «چنانچه تهران به‌طور کامل به تعهدات برجامی خود بازگردد، دستیابی به توافق هسته ‌ای امکان‌پذیر خواهد شد». چند روز پیش نیز سخنگوی کاخ سفید ادعایی با این مضمون مطرح کرده بود. از سوی دیگر وزیر امور خارجه ایران اعلام کرده که بسته جدید می دهیم. با توجه به این موضوعات می توان به احیای برجام امیدوار بود یا مسیر به سمت دیگری پیش می رود؟

الآن مسأله آژانس و قطعنامه است و از آن طرف دوربین ها توسط ایران خاموش شده است. احتمالا آنها شرطی برای مذاکره می گذارند که ایران مجددا اجازه بدهد کارشناسان آژانس و دوربین ها فعال شوند و بعد مذاکره شروع شود. یعنی در وضعیتی قرار داریم که هرکدام از طرفین از طرف مقابل امتیاز می خواهد تا مذاکره را شروع کند. ضمن اینکه ایران روی خواسته خودش پافشاری می کند و طرف مقابل هم چون نزدیک انتخابات است، نمی خواهد و نمی تواند این امتیاز خروج سپاه از لیست تحریم ها را به ایران بدهد. چون فشارهای داخلی در آستانه انتخابات زیادتر می شود.

 بعید می دانم که در این چهار پنج ماه آمریکا بخواهند شرایط به این وضع ادامه پیدا کند

یعنی اگر مذاکره را تا بعد از انتخابات کنگره آمریکا طول بدهند بهتر می توانند این مذاکرات را به نتیجه برسانند؟

حدود چهار ماه به این انتخابات مانده اما آنها عجله دارند که دوربین ها فعال شود. چون شعارشان این است که ایران تا چند هفته می تواند به آستانه گریز هسته ای برسد. بنابر این اگر مذاکره شروع نشود یک نگرانی جدی برای آنها به وجود می آید و آمده، به همین دلیل آقای جوزف بورل با وزیر خارجه ایران تماس تلفنی می گیرد که این مذاکرات شروع شود و در کنارش هم کارشناسان و دوربین ها فعال شود.

لذا این چهار ماه خیلی برای آنها طولانی است و می خواهند ببینند که در میزان غنی سازی و سایت های هسته ای ایران چه می گذرد. بنابر این من بعید می دانم که در این چهار پنج ماه آمریکا بخواهند شرایط به این وضع ادامه پیدا کند. چون روز به روز فشار رقیب هم در آمریکا بیشتر می شود. همین مصاحبه پمپئو هم در واقع این طور نیست که پمپئو یک مصاحبه فردی کرده باشد؛ همه اینها هدایت شده است و در چهارچوب حزب جمهوری خواه دارد انجام می شود. قبل از پمپئو، ترامپ همین مصاحبه را به شکل دیگری برای تضعیف حزب دموکرات در انتخابات انجام داد.

در واقع یک رالی شروع شده که الآن دولت آمریکا در حالت انفعال قرار دارد. یکی از مواردی که دولت آمریکا را در حالت انفعال قرار می دهد برجام است. موارد دیگر هم تورم، انرژی و جنگ اوکراین است و به دولت آمریکا حمله می شود که ضعیف عمل کرده و واقعیت این است که پیش بینی می شود جمهوری خواهان رأی بهتری داشته باشند. یعنی اینکه جمهوری خواهان در کنگره و ریاست جمهوری بعدی سر کار بیایند احتمال بالاتری دارد و طبیعتا کار برجام هم مشکل تر می شود.

تحرکات رژیم صهیونیستی در برجام را چه طور ارزیابی می کنید؟ چه قدر تأثیر دارد در اینکه مذاکرات طولانی شود و یا احیانا شکست بخورد؟

در یک سال و نیم گذشته بایدن و تیمش حرف های رژیم صهیونیستی و عربستان را گوش کرده اند اما تا زمانی که مذاکرات در وین ادامه داشت به آنها عمل نکردند. از زمانی که مذاکرات قطع شد و به سوی قطعنامه شورای حکام رفتند، در واقع این آمریکا بود که می خواست نشان بدهد دارد به حرف عرب ها و اسرائیل گوش می دهد. یعنی وقتی نزدیک انتخابات می شود باید به نوعی خودشان را با متحدین آمریکا هماهنگ نشان بدهند؛ به ویژه که دستاوردی در مذاکره با ایران نداشته اند.

لذا این درست نیست که بگوییم اسرائیلی ها مذاکره با ایران را قطع کرده اند و یا عربستان فشار آورده و قطع شده است. در واقع اگر بایدن به نفتالی بنت تلفن می زند که ما سپاه را در لیست تحریم ها حفظ می کنیم، در واقع خواسته خود بایدن و کاخ سفید بوده و یک جنبه تبلیغاتی دارد. من هنوز اعتقاد دارم اگر ایران می خواهد اقدامی بکند باید قبل از سفر بایدن به منطقه، که هم اسرائیل و هم عربستان است، انجام بدهد. اگر بعد از آن اتفاق بیفتد تندروی ها و تحریم های آمریکا تا انتخابات کنگره بیشتر می شود؛ که زمان زیادی است و گرفتاری های اقتصادی زیادی برای کشور ایجاد می شود.

من معتقدم قبل از این سفر یک سری مذاکرات محرمانه و بدون تبلیغات و فاش شدن جزئیات با هماهنگی اروپا، قطر یا عمان انجام شود. که نشان بدهد دو طرف آماده توافق هستند و زهر کار آمدن بایدن به منطقه را  بگیرد. اگر این کار نشود و در این سفر تصمیماتی گرفته شود، به ویژه اینکه تصمیمات استراتژیک دارند در ارتباط با منطقه می گیرند، کار ما سخت می شود. اردن، مصر و حتی عراق هم دارند به این بازی می آورند که گرفتاری ها و هزینه هایی برای کشور ایجاد می کند و ممکن است ناامنی هایی ایجاد کند.

روس ها خیلی دوست نداشتند که توافق صورت بگیرد

یک نکته دیگر نقش روسیه در برجام است. همیشه نکاتی در خصوص نقش مخرب روسیه در برجام مطرح بوده و هست. نظر شما در خصوص این قضیه چیست که تصور می شود روسیه می خواهد توافق را به هم بزند؟

روسیه از زمان آغاز جنگ، همین طور که فشارهایی را از جانب غرب تحمل می کرد، از تحریم تا سلاحی که وارد اوکراین می شد و به ویژه تبلیغات، تمایل داشت که فشارهای متقابلی را بیاورد. یکی از فشارهایی که روسیه علاقه مند بود بیاورد و آورد و الآن اقتصاد اروپا و آمریکا دچار مشکل شده، مسأله انرژی است. روس ها می دانستند اگر این توافق صورت بگیرد و انرژی ایران وارد بازار شود طبیعتا قیمت ها پایین می آید. الآن قیمت نفت بالا است و به همین خاطر روبل ارزش خودش را حفظ کرده و فعلا اقتصاد روسیه خیلی لطمه نخورده است.

به همین خاطر روس ها خیلی دوست نداشتند که این توافق صورت بگیرد. البته آنچه در ظاهر مطرح می شود عدم توافق بین ایران و آمریکا است و در رسانه های ایرانی و خارجی هم آمده که ایران اصرار دارد سپاه از لیست تحریم خارج شود و آنها اصرار دارند در مقابلش امتیاز بگیرند تا بتوانند در مقابل رقیب داخل آمریکا آن را بفروشند؛ و نمی خواهند امتیاز یک طرفه بدهند. امتیازی که آنها می خواهند هم ایران نمی خواهد و یا به لحاظ سیاسی نمی تواند که بدهد.

به غیر از مذاکرات محرمانه و به دور از تبلیغات چه پیشنهاد دیگری به دستگاه دیپلماسی ایران دارید؟

قبل از سفر بایدن به منطقه می شود صحبت هایی که الآن هست را سرعت بدهند و یک مقدار هر دو طرف می توانند کوتاه بیایند. به نظر من می تواند باعث ایستادگی آقای بایدن در مقابل دشمنان منطقه ای ایران شود تا یا به حرفشان گوش ندهد و یا اگر هم گوش می دهد عملی نکند.

تغییرات ژئوپلیتیکی در منطقه دارد شکل می گیرد

این سفر چه ارتباطی به توقف برجام دارد؟

این سفر به خاطر این است که آمریکایی ها تند شده اند. از یک طرف نمی شود گفت مستقیم ارتباط دارد اما از یک طرف انتخاباتی است. در واقع آمریکایی ها می خواهند بگویند که ما در مقابل ایران ایستادگی و قطعنامه ای صادر کردیم و حالا داریم اقدامات بعدی را انجام می دهیم. اقدامات بعدی این است که با متحدین منطقه در رابطه با چیزی که ایران نمی خواهد داریم به توافق می رسیم. اینها بیشتر تبلیغات داخلی است که می خواهند از آن استفاده کنند.

اما بالأخره در منطقه تغییراتی صورت می گیرد. تغییرات ژئوپلیتیکی در منطقه دارد شکل می گیرد و ما نباید این را دست کم بگیریم. یعنی شاید در ۴۰ سال گذشته چنین تغییراتی نداشته ایم و اگر هم می خواستند انجام بدهند شکست خورده اند. اما الآن تغییرات ژئوپلیتیکی دارد برای آنها باز می شود. رژیم صهیونیستی سرزمین کوچکی را به تصرف خودش در آورده که اندازه وسعت یکی از استان های ایران است. در مقابله با ایران همیشه این خطر وجود داشت که اگر این سرزمین کوچک صدمه بخورد جمعیتش سعی می کنند آن را رها کنند.

الآن رژیم صهیونیستی با خیانتی که اعراب کرده اند در واقع سرزمین وسیعی را از فلسطین تا تنگه هرمز پایگاه می زند، رابطه استراتژیک برقرار می کند و وسایل نظامی می آورد. پس تغییرات ژئوپلیتیکی مهمی در منطقه دارد صورت می گیرد که می تواند وسیع تر هم بشود؛ با ایجاد رابطه عربستان و اسرائیل که دارد صورت می گیرد و حتی خبرگزاری ها اعلام کردند یکی از دلایل اصلی سفر بایدن به منطقه این است که این رابطه را برقرار کند.

هرچند این رابطه به صورت نیمه آشکار و در سطح وسیع وجود دارد اما وقتی علنی شود مشکلات ژئوپلیتیکی بیشتری ایجاد می کند. به ویژه اینکه من  شخصا معتقدم که عربستان به تنهایی وارد این بازی نمی شود و سعی می کند دو سه کشور دیگر منطقه را هم با خودش همراه کند؛ یا از کشورهای خود خلیج فارس که تا حالا رسمی رابطه برقرار نکرده اند چون همه غیر رسمی با اسرائیل رابطه دارند و یا حتی تغییراتی که در پاکستان صورت گرفته و من اعتقاد دارم یکی از دلایلی که عمران خان کنار گذاشته شد همین مسأله بود. حدود یک ماه پیش هیأتی از پاکستانی های مقیم کانادا با رئیس جمهور رژیم صهیونیستی دیدار کردند.

مجلس عراق یک چیزی تصویب کرد اما دولتش دارد راه دیگری را می رود

حتی درست است که مجلس عراق یک چیزی تصویب کرد اما دولتش دارد راه دیگری را می رود. برق ایران را نمی خواهد بخرد و به برق عربستان وصل شده اند. وزیر دفاع مصر برای چه چیزی در منطقه بوده است؟ سلاح زیادی دارند می خرند، مانور مشترک با نیروی زمینی عربستان و عراق برگزار کردند. صحبت های وزیر خارجه عراق آقای فؤاد حسین که نوع نگرش جدید و تندی نسبت به ایران نشان داد. من اعتقاد دارم استعفای تیم مقتدا صدر از پارلمان بدون هماهنگی با دولت نبوده است.

اینها تغییرات ژئوپلیتیکی است که دارد در منطقه رخ می دهد. من اعتقاد ندارم آمریکایی ها دارند اینها را برنامه ریزی می کنند. آمریکا دارد خودش را به این تغییرات می چسباند. یعنی از زمانی که عرب ها احساس کردند در طول دوره اوباما، ترامپ و حتی بایدن حمایتی که می خواهند از آنها نمی شود، با رژیم صهیونیستی کار خودشان را بستند؛ بدون اینکه خیلی کار با آمریکا داشته باشند. حالا آمریکا هم به نحوی دارد خودش را وارد این قضایا می کند که هم منطقه را داشته باشد و هم در انتخابات از این استفاده کند که ما متحدین خودمان را داریم؛ ضمن اینکه در مسائل انرژی هم بتواند فشارها را یک مقدار تقلیل بدهد. اما اگر آمریکا هم نیاید آنها کار خودشان را می کنند.