تهران – ریاض؛ عادی‌سازی مناسبات یا تنش‌زدایی حداقلی

تهران – ریاض؛ عادی‌سازی مناسبات یا تنش‌زدایی حداقلی

روزنامه «آرمان امروز» نوشت:گسترش سیگنال‌های تنش‌زدایی میان ایران و عربستان را در گفت‌وگو با کارشناس مسائل عربستان بررسی کرد  پس از قریب به ۶ سال و ۷ ماه قطع مناسبات و تنش‌حداکثری میان ایران و عربستان در مقام دو قدرت منطقه‌ای بزرگ در خاورمیانه، در چند روز اخیر سیگنال‌های مثبتی برای آغاز عصری جدید از مناسبات دو کشور در حال مخابره هستند. مناسبات دیپلماتیک تهران و ریاض که پس از حمله خودسرانه تندروها به سفارت و کنسول‌گری عربستان در تهران و مشهد در ۱۲ دی ۱۳۹۴ قطع شده بود، در یکسال و اندیِ گذشته در مسیر دتانت (تنش‌زدایی) قرار گرفته است.  برای اولین بار در می ۲۰۲۱ برهم صالح رئیس جمهوری عراق از میزبانی عراق در گفتگوهای ایران و عربستان و مذاکره مستقیم بین دو کشور بعد از سال‌ها تیرگی روابط پرده برداشت و در ادامه شاهد بودیم که چهار دور مذاکره میان مسئولان ایران و سعودی در بغداد برگزار شد. اما مهم‌ترین دور از مذاکرات میان هیات نمایندگان ایرانی و سعودی پس از چند ماه وقفه در دور پنجم مذاکرات میان دو کشور در ۲۱ آوریل ۲۰۲۲ (اول اردیبهشت ۱۴۰۱) با حضور نماینده دولت عراق در بغداد برگزار شد. که طی آن ۱۰ یادداشت تفاهم میان طرفین به امضا رسید. در چنین فضای مثبتی، در چند روز گذشته پالس‌های مثبتی مبنی بر امکان آغاز قریب الوقوع گفت‌وگوها در سطح وزیر خارجه میان دو کشور مخابره شده که امیدها را به تنش‌زدایی بیش از پیش افزایش داده است. فواد حسین یک‌شنبه در گفت وگو با شبکه «رووداو» از علنی شدن مذاکره میان طرفین و نشست احتمالی در سطح وزیران خارجه سخن به میان آورد. در این سخنان دو نکته مهم قابل تامل است؛ یکی اینکه مذاکرات پس از چند دروه غیر علنی بودن، به نشست علنی تغییر و سطح مذاکرات نیز به بالاترین سطح دستگاه دیپلماسی دو کشور ارتقا می‌یابد. با نظر به این اخبار امیدوارکننده «آرمان امروز» در راستای پی‌گیری ابعاد احتمالی و چشم‌انداز عادی‌سازی مناسبات میان دو کشور، با کامران کرمی، کارشناس مسائل عربستان و عضو گروه مطالعات خلیج فارس در مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه گفت‌وگو داشته است.

عراق همچنان کانون اصلی تنش‌زدایی میان تهران و ریاض است
کامران کرمی، در ارتباط با قوت گرفتن موضوع تنش‌زدایی میان ایران و عربستان با توجه به تلاش‌های دیپلماتیک چند وقت اخیر دولت عراق و سفر دوم الکاظمی به جده در چند هفته گذشته بر این باور است که، بغداد در ادامه نقش میانجی‌گرایانه و میزبان مذاکرات ایران و عربستان در صدد است تا روند شکل گرفته در طول یک سال و اندی از شروع این گفت وگوها را به یک تحول مهم همچون از سرگیری روابط دوجانبه تهران و ریاض تبدیل سازد. تنها در این شرایط است که تلاش های بغداد ضمن به نتیجه رسیدن می تواند حائز دستاوردهای سیاسی و امنیتی برای آن باشد. از این زاویه بود که نخست وزیر عراق تلاش نمود تا با انتقال پیام آن‌هم به فاصله کمی به پایتخت های ایران و عربستان، نتایج سفر خود را با مقامات ارشد دو کشور در میان بگذارد.

بغداد و ریاض قصد دارند نشان دهند سفر خاورمیانه‌ای بایدن علیه تهران نبوده است
وی در ادامه پیرامون مطرح شدن تنش‌زدایی میان دو کشور بعد از سفر منطقه‌ای جو بایدن به اسرائیل، فلسطین و عربستان، به خبرنگار «آرمان امروز» گفت: «لحاظ کردن تحولات در یک روند منطقه ای می تواند به ما نشان دهد که میان موضوعات چه سطحی از ارتباط و معنا وجود دارد یا ندارد. طبیعتا به دلیل حضور عراق در نشست ریاض همزمان با سفر بایدن به عربستان و زمزمه های طرح تشکیل ائتلاف منطقه‌ای باعث شد تا بسیاری از بازیگران آمادگی خود را برای حضور کم هزینه در این نشست به دلیل تعارضات نقشی بالا ببرند. طبیعتا بغداد نیز ضمن مشارکت در این نشست و سهیم شدن در برخی منافع آن، در تلاش بوده تا همچنان این اطمینان را به ایران نشان دهد که مشارکت در این نشست علیه منافع ایران نبوده است.

بن سلمان در جستجوی گرمی مناسبات نیست و مدیریت تنش را دنبال می‌کند
این کارشناس مسائل عربستان در بخشی دیگر از اظهارات خود در ارتباط دلایل و چرای چرخش محمد بن سلمان در بحث تعامل با ایران از یک رویکرد انتقادی و ستیزه‌جویانه به موضوع نرمش و تعامل تاکید کرد: « تغییر رویکرد محمد بن سلمان را باید متاثر از سطوح مختلفی ارزیابی کرد اما دو متغیر سطح نظام بین المللی یعنی روی کار آمدن دموکرات‌ها و مسئله بازبینی روابط با عربستان نقش بسیار مهمی در گرایش محمد بن سلمان به تنش‌زدایی منطقه‌ای نه تنها با ایران، بلکه با ترکیه و قطر هم داشته است. به موازات تنش در روابط عربستان و آمریکا، زمینه‌ها برای ایجاد موازنه در روابط منطقه ای عربستان فراهم می‌شود. متغیر دوم سرریز بحران در سطح منطقه ای و تجربه افزایش بی‌سابقه سطح تنش عربستان با ایران دارد که خود را در تابستان داغ ۲۰۱۹ جلوه‌گر ساخت که منجر به هدف‌‎‌گیری تاسیسات آرامکو شد. این نقطه عطفی در نگاه عربستان نسبت به پاسخ کوبنده ایران داشت که نقش مهمی در بازگشت عربستان از تصاعد بحران به سمت رقابت متعارف پیشین داشت. از این‌رو بن سلمان درصدد ایجاد تعادل در روابط با ایران است که البته این به معنای داشتن یک روابط گرم نیست، بلکه مدیریت تنش‌ها است.»
سیگنال‌های موجود می‌تواند زمینه‌ساز گذار از تنش‌زدایی به سوی عادی‌سازی مناسبات باشد
کرمی در ادامه تصریح کرد: «طبیعتا با توجه به نشانه‌‎هایی که در هفته کنونی از سوی وزیر خارجه عراق مبنی بر تمایل ولیعهد سعودی به برگزاری دیدار سیاسی و علنی میان ایران و عربستان بروز کرده است و با توجه به پیشرفتی که در پنج دور مذاکرات امنیتی میان تهران و ریاض صورت گرفته است، می توان انتظار داشت که با دیدار وزرای خارجه دو کشور و یا دیدار در سطح معاونین، شاهد پیشرفت ملموس به از سرگیری روابط دوجانبه بر مبنای یک جدول زمانی باشیم. به این معنی که دو طرف زمینه را برای بازگشایی تدریجی سفارت‌خانه‌ها و سپس کنسول‌گری‌ها در مشهد و جده فراهم کنند. با تحقق چنین زمینه‌ای طبیعتا دو کشور موفق خواهند شد یک گام رو به جلو حرکت کرده و از تنش زدایی به سمت عادی‌سازی مناسبات گام بردارند.»

موانع موجود در مسیر عادی‌سازی مناسبات بیشتر منطقه‌ای است
این کارشناس مسائل عربستان در بخش دیگری از گفته‌های خود پیرامو.ن دشواری‌های موجود در عادی‌سازی مناسبات میان ایران و عربستان تاکید کرد: «ماهیت روابط عربستان و ایران به دلیل برخورداری دو کشور از مولفه‌‎های قدرت در سطح منطقه‌ای، رقابتی است و هرگونه مذاکره و گفت‌وگو صرفا می‌تواند به مدیریت روابط و کاستن از سطح تنش‌ها منجر شود. تنها زمانی افق‌های بهینه و مطلوب روابط پدیدار خواهد گشت، که تهران و ریاض بتوانند به سمت یک موافقت‌نامه امنیت منطقه‌ای حرکت کنند که در آن تکلیف کانون‌های تنش در روابط مشخص شده باشد. بدون چنین توافق نامه‌ای، روابط در بهترین حالت صرفا در سطح دوجانبه و بازگشایی سفارت‌خانه‌ها باقی خواهد ماند. از اینرو انتظار از گفت وگوهای ایران و عربستان به میزبانی بغداد صرفا تاکتیکی و نه استراتژیک است و هدف آن مدیریت کم هزینه تنش ها و بازگشت به رقابت متعارف پیشین است. وی در پایان در ارتباط با تاثیرات بحران اوکراین بر موضوع تنش‌زدایی میان ایران و عربستان به خبرنگار «آرمان امروز» گفت: «سطح اثرپذیری مذاکرات ایران و عربستان سعودی بیش از آنکه ناشی از بحران اوکراین باشد، بیشتر متاثر از مذاکرات احیای برجام و راهبرد خاورمیانه ای ایالات متحده است. مضاف بر اینکه روسیه در چارچوب یک قدرت شورای امنیت همواره در قالب برخی طرح های امنیتی برای خلیج فارس در تلاش بوده تا به نزدیک کردن دیدگاه‌های ایران و عربستان کمک کند.»