بحران اوکراین و اوج گیری معمای ایران

آرمان شرق- گروه بین الملل:”خبرگزاری تی آر تی وورلد” در گزارشی، به تاثیر اقدام اخیر دولت روسیه در به راه انداختن جنگ علیه اوکراین بر سیاست خارجی ایران و به طور خاص همکاری‌های راهبردی این کشور (ایران) با مسکو و پرونده مذاکرات اتمی وین پرداخته است. تی آر تی وورلد موضع ایران در چهارچوب جنگ اوکراین را محتاطانه و با ماهیتی خنثی در برابر روسیه ارزیابی کرده و تاکید نموده که تهران سعی دارد نَه کرملین را آزرده خاطره کند و نَه بر آن است که استقلالِ مناطق دونتسک و لوهانسک در شرق اوکراین را بپذیرد و یا اساسا ماهیت تهاجم روس‌ها به اوکراین را تایید کند.

«تنش‌های اخیر میان غرب و روسیه بر سرِ اوکراین می‌تواند به مثابه کاتالیزوری در مسیر احیای توافق برجام و رفع بن بست‌ها در این زمینه عمل کند. دلیل اصلی این مساله نیز این است که معادله برجام جز معدود مسائلی است که گروه پنج بعلاوه یک در مورد آن اتفاق نظر دارند. بدون تردید هیچ طرفی نَه نیاز دارد و نَه طالبِ یک بحران دیگر است که در نوع خود می‌تواند امنیت جهانی را تا حد زیادی تحت تاثیر قرار دهد.»
“خبرگزاری تی آر تی وورلد” در گزارشی، به تاثیر اقدام اخیر دولت روسیه در به راه انداختن جنگ علیه اوکراین بر سیاست خارجی ایران و به طور خاص همکاری‌های راهبردی این کشور (ایران) با مسکو و پرونده مذاکرات اتمی وین پرداخته است. تی آر تی وورلد موضع ایران در چهارچوب جنگ اوکراین را محتاطانه و با ماهیتی خنثی در برابر روسیه ارزیابی کرده و تاکید نموده که تهران سعی دارد نَه کرملین را آزرده خاطره کند و نَه بر آن است که استقلالِ مناطق دونتسک و لوهانسک در شرق اوکراین را بپذیرد و یا اساسا ماهیت تهاجم روس‌ها به اوکراین را تایید کند.

تی آر تی وورلد در این رابطه می‌نویسد: «اقدام اخیر روسیه در حمله به اوکراین که از سوی روس‌ها با عنوانِ “عملیات ویژه نظامی در خاک اوکراین” توصیف می‌شود، نگرانی‌های زیادی را در مورد تحولات آتی ایجاد کرده است. وضعیت بحران اوکراین به حدی حاد است که برخی معتقد این بحران را باید بدترین بحران امنیتی اروپا پس از سال ۱۹۴۵ میلادی (پایان جنگ جهانی دوم) ارزیابی کرد. در این میان، یکی از کشور‌هایی که در بحبوحه بحران مذکور، خود را با معما‌های زیادی مواجه می‌بیند، ایران است.

ایران در ابتدای بحران، به اقدام پوتین در حمله به اوکراین، از طریق محکوم کردن رویه‌های ناتو و آمریکا در تحریک روسیه واکنش نشان داد و ضمن محکوم کردن آن ها، عملا این رویه‌ها را موجب ایجاد تنش و جنگ اوکراین ارزیابی کرد. با این حال، ایران به بلوک حامیان روسیه که استقلال دو جمهوری “لوهانسک” و “دونتسک” را به رسمیت شناخته اند، نپیوست و از منظری کلی نیز تهران از اعلام جنگِ روسیه علیه اوکراین هم حمایت نکرد. در عوض، تهران خواستار”خویشتنداری” مسکو و کیِف و در پیش گرفتنِ دیپلماسی از سوی این دو کشور شده است. پیش از این نیز ایران در بحبوحه آغاز شدنِ جنگ اوکراین، از تمامی اتباع و شهروندان خود درخواست کرده بود تا هر چه سریع‌تر خاک اوکراین را ترک کنند.

“سعید خطیب زاده” سخنگوی وزارت خارجه ایران نیز از طرف‌های درگیر در چهارچوب جنگ اوکراین خواسته تا خویشتنداری کنند و از تشدید هر چه بیشتر بحران جدا خودداری کنند. وزرات خارجه ایران در بیانیه‌ای از روسیه و اوکراین درخواست کرده تا اختلافات خود را “از طریق گفتگو‌های قانونی و چهارچوب‌های صلح آمیز مخاطب قرار دهند”. خطیب زاده به طور خاص گفته که “تهران با حساسیت فراوان، تحولات اوکراین را رصد و دنبال می‌کند. ”

تنها ساعاتی پس از آنکه روسیه تهاجم زمینی، دریایی و هوایی خود به اوکراین را آغاز کرد، وزارت خارجه ایران در توئیتی خواستار توقف درگیری‌ها و ارائه راهکار‌های صلح آمیز برای جنگ اوکراین شد. این وزارتخانه در توئیت خود نوشت: “ما اعتقاد داریم که توسل به جنگ راه حل نیست. استقرار یک آتش بس و تمرکز بر راه حل‌های سیاسی و دیپلماتیک یک الزام حیاتی است”.

در این چهارچوب اینطور به نظر می‌رسد که ایران (از یک سو) نمی‌خواهد کرملین را آزرده خاطر کند. تهران در سال‌های اخیر گردش قابل توجهی به سمت محور شرق و مخصوصا روسیه با هدف دور زدن تحریم‌های آمریکا و غرب علیه خود داشته است. این در حالی است که در سال جاری، ایران تلاش‌های زیادی جهت سرمایه گذاری روی روابط خود با روسیه و چین با هدف تامین منافع داشته است.

سفر اخیر رئیس جمهور ایران “ابراهیم رئیسی” به روسیه نمودی عینی از نشان دادنِ اراده ایران مبنی بر این بود که تهران قویا در چهارچوب منازعات روسیه و آمریکا، در سمتِ روسیه خواهد ایستاد. در این راستا، ابراهیم رئیسی در جریان دیدار با ولادیمیر پوتین به وی گفت: “همچون شما، ما نیز بیش از ۴۰ سال است که در برابر تحریم‌های آمریکا علیه خود مقاومت و ایستادگی می‌کنیم. شرایط ویژه کنونی در جهان، نیاز به هم‌افزایی میان ایران و روسیه در برابر یکجانبه گرایی آمریکا را افزایش داده است”.

از سوی دیگر، همانطور که ایران اقدام دولت روسیه در الحاق شبه جزیره کریمه به خاک خود در سال ۲۰۱۴ میلادی را به رسمیت نشناخت و این مساله در نمونه‌های دیگر نظیر آبخازیا و اوستیای جنوبی نیز نمود پیدا کرد (شش سال قبل تر)، اینطور به نظر می‌رسد که جمهوری اسلامی ایران در مورد جمهوری‌های دونتسک و لوهانسک نیز رویه‌های مشابهی را در پیش خواهد گرفت. تاکنون تنها کشور‌هایی نظیر کوبا، نیکاراگوئه، سوریه، و ونزوئلا، استقلال این مناطق را به رسمیت شناخته اند.

همچون چین، ایران نیز نگران است که مبادا اقدامات روسیه در جدا کردن بخش‌هایی از خاک اوکراین و متعاقبا به رسمیت شناخته شدن آن از سوی برخی از کشورها، در نهایت بدعتی را در روابط بین الملل ایجاد کند که خود زمینه را جهت آسیب زدن به تمامیت ارضی ایران و استقلال این کشور فراهم کند.

“باربارا سالوین” مدیر ابتکار موسوم به “آینده ایران” در “اندیشکده شورای آتلانتیک” در جریان یک مصاحبه با خبرگزاری تی آر تی، موضع ایران در قبال جنگ اخیر اوکراین و اقدام پوتین در این زمینه را “محتاطانه” توصیف می‌کند. وی می‌گوید: “موقعیت خاص ایران در عرصه بین المللی ایجاب می‌کند که به شدت از اتحاد‌ها و دوستان موجودِ خود در جهان حمایت و حراست کند. با این حال، این کشور نمی‌تواند اقدامات روسیه در الحاق بخش‌هایی از کشور‌های دیگر به خاک خود را هضم کند و از آن‌ها خوشحال باشد (کما اینکه امپراطوری روسیه پیشتر در طول تاریخ، بخش‌های مهمی از خاک ایران را نیز از آن جدا و تجزیه کرده است). روابط تهران با همسایگان روسیه نظیر اوکراین و گرجستان نیز می‌تواند به خوبی توضیح دهد که چرا ایران تاکنون از به رسمیت شناختنِ استقلال جمهوریه‌های دونتسک و لوانسک در شرق اوکراین خودداری کرده است.
پرونده هسته‌ای ایران

احتمالا مهمترین سوالی که مقام‌های ایرانی در شرایط کنونی از خود می‌پرسند این است که اقدام اخیر دولت روسیه در حمله به اوکراین چه تاثیری بر چشم انداز‌ها جهت احیای توافق برجام در جریان مذاکرات وین خواهد داشت؟ البته که برخی بر این باورند این تنش‌ها خود می‌توانند زمینه را جهت احیای توافق برجام فراهم کرده و حتی آن را تسهیل کنند.

در این رابطه باربارا سالوین می‌گوید: “من فکر می‌کنم که تنش‌های اخیر میان غرب و روسیه بر سرِ شرق اوکراین می‌تواند به مثابه کاتالیزوری در مسیر احیای توافق برجام و رفع بن بست‌ها در این زمینه عمل کند. دلیل اصلی این مساله نیز این است ک معادله برجام جز معدود مسائلی است که گروه پنج بعلاوه یک در مورد آن اتفاق نظر دارند. بدون تردید هیچ طرفی نَه نیاز دارد و نه طالبِ یک بحران دیگر است که در نوع خود می‌تواند امنیت جهانی را تا حد زیادی تحت تاثیر قرار دهد. ”

در همین راستا، این احتمال نیز وجود دارد که روسیه روند مذاکرات اتمی وین را آرام و کُند نماید تا شاید بتواند در چهارچوب جنگ اوکراین، از واشنگتن و کشور‌های اروپایی امتیازات خاص خود را اخذ کند. ایرانی‌ها در شرایط کنونی این نگرانی را دارند که شاید روسیه بخواهد ایران را در چهارچوب مذاکرات گسترده‌تر خود با غرب در مورد مسائل جهانی معامله کند که این مساله تا حد زیادی موضع بین االمللی تهران را تضعیف خواهد کرد.

در حال حاضر، ایران روند تحولات اوکراین را از منظر خود به نحو راهبری خواهند کرد که تا جای ممکن از دور شدن مسکو به عنوان شریک راهبردی تهران از این کشور جلوگیری کنند. البته که در این میان ایران از تهاجم روسیه به خاک اوکراین حمایت نمی‌کنند و از به رسمیت شناختنِ استقلال مناطق دونتسک و لوهانسک در شرق اوکراین نیز خودداری خواهند کرد.»/فرارو