ایران در ۳حوزه نیاز به همکاری روسیه دارد/روس‌ها در ماجرای نفت به ما خیانت نکردند/پیش انگارهای منفی نسبت به روسیه ذهن ایرانی ‌ها را پر کرده است/نگاه بدبینانه به روسیه و جانبدارانه به غرب داریم/تا همینجا هم روس‌ها فراتر از روابط دو کشور پای ما ایستاده‌اند

آرمان شرق -جواد مرشدی: رئیس جمهوری در دیدار با رئیس مجلس روسیه که به تهران آمده بود، گفت :«رابطه روسیه و ایران دوستانه و رو به گسترش است و کشوری نمی تواند در آن اخلال ایجاد کند »نشانه ای از آنچه با عنوان روابط رو به گسترش و شبه استراتژیک دو کشور در برهه اخیر از آن یاد می‌شود.روس ها که یکی از طرف های اصلی توافق هسته ای هستند بعد از خروج آمریکا از برجام کماکان در پی حفظ این توافق هستند ،هر چند شائبه هایی در مورد خیانت آنها به ایران در خصوص افزایش تولید نفت وکسب سهمیه بازار نفت ایران برخی اذهان را پر کرده اما با در نظر گرفتن این اصل که هر کشوری در پی منافع اقتصادی خود است، نمی توان بر روس ها خرده گرفت .آنها با عربستان و اسرائیل هم قرارداد هایی دارند و طبیعتا به میل ما رفتار نخواهند کرد ولی مانیز ظرفیت ها و توانمندی هایی داریم تا بتوانیم روس ها  را به عنوان یک شریک استراتژیک در کنار خود داشته باشیم.یکی از این ابزارها افزایش سطح مبادلات تجاری است ،آنچه که در دولت اصلاحات به بالای ۲ میلیارد دلار رسید و در دولت های بعد روند نزولی به خود گرفت .از طرفی با توجه به جایگاه ژئوپولیتیک ایران سیاست های منطقه ای را هم می توانیم بعنوان دست آویزی برای گرایش روس ها به سمت ایران و تحکیم روابط بکار گیریم.آرمان شرق در گفت و گویی با دکتر شعیب بهمن کارشناس روسیه به بررسی روابط ایران و روسیه پرداخته که در پی می آید.

روس ها بعنوان یکی از طرف های اصلی برجام پس از خروج آمریکا از این توافق چه کار هایی برای حفظ منافع مشترک و مواجهه با تحریم های آمریکا در راستای منافع ایران انجام داده اند ؟

همانطور که گفتید روس ها یکی از طرف های اصلی بودند و همواره به جانب داری از مواضع ایران پرداختند و اقدام آمریکاییها را محکوم کردند .البته این محکومیت صرفا در حوزه دیپلماتیک باقی نماند، بلکه روس ها به هیچ وجه تحریم های آمریکا علیه ایران را نپذیرفتند و به صراحت اعلام کردند که چنین تحریم هایی به صورت غیر قانونی دارد، اعمال می شود و دولت روسیه هم از این تحریم ها پیروی نمی کند. بر همین مبنا هم به هر حال مباحث و طرح های مختلفی بین دو کشور برای همکاری دردوره ای که آمریکایی ها دارند شرکت ها و کشور های گوناگون را تحت فشار قرار می دهند؛ مطرح شده .در شرایط فعلی بنظر می رسد با توجه به تحریم هایی که آمریکایی ها اعمال کردند ایران دست کم در سه حوزه نیاز به همکاری با روسیه داشته باشد .اول فروش نفت است ،طرحی که از قدیم بین ایران و روسیه مطرح بوده، مبنی برفروش روزانه ۵۰۰ هزار بشکه نفت ایران که از طریق روسیه مجددا فعال شده و قرار است که با سطح کمتری با ۱۰۰ هزار بشکه این طرح شروع شود تا بعد بر مقدار آن افزوده شود .بنابراین روس ها عملا در تحریم نفتی آمریکایی ها با آنها همکاری نکردند و نه تنها همکاری نکردند بلکه وارد همکاری با ایران شدند .موضوع دوم بحث مبادلات پولی و بانکی ایران با نظام مالی بین المللی است که در این خصوص هم روس ها کمک های قابل توجهی را می توانند به ایران داشته باشند ،هم از طریق بانک های کوچک خودشان و هم از طریق سیستمی که شبیه سوئیفت راه اندازی کردند و به هر حال با فعال شدن این سیستم بخشی از ارتباطات ما که بواسطه تحریم های امریکا تحت فشار قرار گرفته و ممکن است دچار آسیب شود از طریق این سیستمی که روس ها ایجاد کرده اند، می‌تواند تداوم پیدا کند . مسئله سوم تحریم برخی از کالاهای اساسی است و در این حوزه هم ایران و روسیه همکاری دیرینه ای داشته اند، مثل همکاری های دو کشور در حوزه نظامی و تسلیحاتی و یا همکاری هایی که در حوزه های فنی و تکنولوژیک بین دو کشور وجود داشته و در حال حاضر هم این همکاری ها پیگیری می شود .بنابراین می توان گفت در این حوزه هم یک چشم انداز روشنی برای همکاری دوجانبه وجود دارد . البته یک واقعیت هم وجود دارد و آن این است که در طول سال های گذشته حجم مبادلات اقتصادی بین ایران و روسیه بسیار پایین بوده ،در نتیجه انتظاری هم که در دوره تحریم از روسیه می شد داشت؛ میبایست متناسب با همان سطح پایین مبادلات اقتصادی بین دو کشور باشد.این مسئله که دردوره تحریم باید به روسیه نزدیک شد ولی در دورانی که تحریم نیست کشور به سمت غرب حرکت می کند، عملا به روابط ما آسیب زده و خوب می بینیم که در تنگناها عملا فرصت های زیادی برای مبادلات اقتصادی بین دو کشور وجود ندارد، هر چند که در طر ح هایی گه گفته شد دو کشور می توانند وارد تعاملات گسترده ای با یکدیگر شوند .

شما به بحث نفت که اشاره کردید آقای کاظم پور اردبیلی این افزایش تولید نفت روسیه را خیانت به ایران دانسته بودند .

ایشان به علت اینکه آدم کاملا غرب گرایی هستند و متاسفانته نمی تواند شرایط را درست تحلیل کند، چنین حرفی زده اند .روس ها وقتی به طرح کاهش تولید نفت توسط کشور های اوپک پیوستند، از همان زمان اعلام کرده بودند که به محض اینکه مجددا قیمت ها به حالت طبیعی خود برگردد، آن سقف را کنار خواهند گذاشت و حجم را کاهش خواهند داد .اینکه حالا تثبیت قیمت نفت و افزایش سهمیه نفت با تحریم های آمریکا بر علیه ما همزمان شده به این معنا نیست که روس ها به ما خیانت کردند و یا با آمریکا یی ها همراهی کردند .این سیاستی است که روس ها از قبل داشتند .اگر آقای اردبیلی و یا هرکس دیگری این ادعا را می کند، اگر یک مقدار مطالعه سیاسی داشتند چنین چیزی را درک می کردند و هیچ وقت چنین حرفی را نمی زدند.اگر روس ها می خواستند به ایران فشار بیاورند در همین نشست اخیر اوپک عملا با کاهش مجدد تولید نفت همکاری نمی کردند و همچنان بر طبق همان رویه قبلی ادامه می دادند.سیاست روسیه نه همکاری با عربستان و نه همراهی با آمریکاست، بلکه روس ها در پی منافع خود در سیاست هایشان هستند و اگر ما بتوانیم این را جذب کنیم تحلیل سایر مسائل خیلی آسان خواهد شد.

پس قبول دارید که روس ها منافع خود شان را دنبال می کنند ؟

کدام کشور منافع خود را دنبال نمی کند ،آمریکا ،انگلیس و فرانسه و کدام کشور در دنیا منافع خود را دنبال نمیکند یا منافع کشور دیگری را بر منافع خود ترجیح میدهد .اساسا چنین کشوری را در دنیا نمی توانیم پیدا کنیم ،اگر چنین مثالی بتوانید بزنید به آن معناست که دولتمردان آن کشور دارند به منافع ملی خودشان خیانت می کنند .بنابراین هیچ کشوری نمی تواند از منافع خود بگذرد همانطور که ایران حاضر نیست از منافع خود عدول کند؛ بخاطر سایر کشورها .اینکه برخی چیز ها با هم همزمان می شود به معنای همراهی روسیه با سایر کشور ها نیست،یا نمونه واضح تر را بگویم این است که عموما در فضای رسانه ای ایران اینگونه تحلیل می شود که روس ها با افزایش تولید نفت خودشان می خواهند جای خالی نفت ایران را پر بکنند.در حالی که این تحلیل از اساس اشتباه است،به این دلیل که اولا مقصد صادرات نفت ایران با مقصد صادرات نفت روسیه متفاوت است،بنابر این کشور هایی که از ایران نفت می خریدند اگر تحت فشار قرار گیرند عملا نمی توانند این نفت را از روسیه تهیه کنند کما اینکه در دوره پیشین تحریم ها هم این روسیه نبود که جای خالی ایران را پر کرد،عربستان سعودی،کویت،امارات،قطر و حتی عراق بودند که جای نفت ایران را پر کردند.بنابراین اگر یک کمی منصفانه به این قضیه نگاه شود، فارغ از پیش انگاری های منفی که ذهن ایرانی ها را پر کرده،می توانیم قضاوت منصفانه تری داشته باشیم نه اینکه بر اساس تحلیل های سیاسی که بعضا مقامات سیاسی ما هم دچار همین تحلیل ها هستند بیاییم و بخواهیم رفتار یک کشور را تحلیل کنیم.

عده ای همواره معتقدند که روس ها خیانت کردند،به نظر شما این نوع نگرش به حوزه دیپلماسی و معادلات بین الدولی آیا معنایی دارد و می توان بر اساس آن کشور ها را به خیانت متهم کرد؟

هیچ معنایی ندارد،جمله معروفی را به چرچیل نسبت می دهند مبنی بر اینکه هیچ دوست و دشمن دائمی وجود ندارد بلکه این منافع ملی دائمی است که اهمیت دارد،بنابراین هر کشوری و حتی روسیه به دنبال منافع ملی خود است.هیچ کشوری از منافع ملی خود نمی گذرد.مگر ما این همه امکانات کشور را در اختیار فرانسوی ها قرار دادیم از صنایع نفت و گاز گرفته تا تمامی امتیازاتی که به شرکت های توتال و شیل دادیم تا صنایع خودرو که در اختیار فرانسوی ها قرار دادیم،مگر فرانسوی ها بخاطر منافع خودشان حاضر شدند در ایران بمانند،انها هم به تمامی قراردادها که با ایران منعقد کرده بودند پشت کردند.بنابراین چنین رفتاری در شرایط مختلف از همه کشور ها سر می زند ولی مشکل اساسی اینجاست که ما وقتی که در سیاست خارجی خودمان گشایش داریم تمامی امتیازات و فرصت ها را در اختیار کشورها و شرکت های غربی می گذاریم و وقتی که در تنگنا قرار می گیریم به روسیه و چین رو می آوریم.نکته جالب اینکه همان کشور های غربی که در زمان گشایش به سمت آنها می رویم آنها می آیند و بر علیه ما قطعنامه صادر می کنند و آنوقت ما از روس ها انتظار داریم این قطعنامه را وتو کند.ما یک نگاه بدبینانه به روسیه داریم و یک نگاه جانب دارانه هم نسبت به غرب داریم که هیچ انتظاری از غربی ها وجود ندارد. چرا یک نفر فرانسوی ها، انگلیسی ها و آلمانی ها را با داشتن این همه قرارداد و استفاده از امکانات ما متهم نمی کند.چرا همیشه نگاه خیانت محور ما نسبت به روس هاست.این پرسش مهم است که اگر منتقدین ما به آن بپردازند به نتایج قابل توجهی دست پیدا می کنند.از نفوذ رسانه های غربی تا نظام آموزش و پرورشی که در دوره شاه آمریکایی ها و انگلیسی ها درست کردند و متاسفانه تا به امروز هیچ تغییری در آن ایجاد نشده.تمام کتب تاریخی ما که در دبیرستان ها و دانشگاه ها تدریس می شود کتبی هستند که عموما غربی ها نوشتند و منابع غربی در آنها استفاده شده است که باعث بازتولید نگاه منفی ایرانی ها به روس ها شده است.در حالی که ما هیچ نگاه منفی به غربی ها نداریم.
ما نمی توانیم ادعا کنیم روس ها باید به میل ما عمل کنند،مثلا آنها با عربستان و حتی اسرائیل هم قرارداد هایی دارند.ما چه ظرفیت ها و توانایی های داریم که بتوانیم روس ها را شریک استراتژیک خودمان کنیم؟
اگر روس ها به میل ما عمل نمی کنند مطمئن باشید به میل هیچ کشور دیگری هم عمل نمی کنند،اگر به این نکته توجه داشته باشیم آنوقت می توانیم تحلیل درستی کنیم.اگر دولتی بخواهد به میل یک کشوری عمل کند می تواند به میل کشور دوم هم عمل کند ولی با توجه به شرایطی که روس ها در سطح نظام بین الملل دارند و شرایط و توان و ظرفیتی که دارند نه میل ایران نه عربستان نه اسرائیل و نه حتی به میل آمریکا عمل نمی کنند، بلکه آنها به میل خود و بر مبانی منافع خودشان عمل خواهند کرد.

سوال این بود که ما چه ظرفیت ها و توانمندی هایی داریم که بتوانیم روس ها را شریک استراتژیک خودمان کنیم؟

در این حوزه اولین و مهمترین مسئله این است که ما بتوانیم همکاری های اقتصادی مان را با روس ها افزایش دهیم،ما تا زمانی که روابط اقتصادی مان زیر ۲ میلیارد دلار بوده اساسا نباید از روس ها یا هر کشور دیگری که روابط اقتصادی در سطح پایین با آن داریم؛ صحبت از شراکت استراتژیک کنیم.امروز در جهان آن چیزی که پیوند دهنده کشور هاست و می تواند روابط را سامان دهد و حتی می تواند، روابط کشور ها را بازسازی کند روابط اقتصادی است .شما ببینید بعد از حادثه ای که در روابط روسیه و ترکیه اتفاق افتاد؛ یعنی سرنگون شدن جنگنده سوخوی روسی توسط ترکیه تنها عاملی که مجددا توانست؛ روابط مسکو و آنکارا را بازسازی کند نیازهای اقتصادی متقابل دو کشور به همدیگر بود .اگر این نیازهای اقتصادی وجود نداشت، هیچ وقت به سرعت روابط دو کشور بازسازی نمی شد و دوباره به سر جای خود در رابطه باز نمی گشتند .به دلیل وجود نیاز های اقتصادی هم ترکیه احساس نیاز کرد و هم روس ها احساس نیاز کردند .از دوره آقای خاتمی به بعد که روابط اقتصادی ما با روس ها به بالای دو میلیارد دلار رسید از آن دوره به بعد عملا روابط اقتصادی تهران مسکو زیر دو میلیارد دلار بود و از چنین رابطه ای نباید انتظار شریک استراتژیک داشته باشیم و نه انتظار همراهی روس ها با ایران را داشته باشیم و نه انتظار رای وتو از طرف روس ها داشته باشیم .تا همین حد هم که روس ها پای کار ایستاده اند و حمایت می کنند، واقعا بیش از روابط فعلی دو کشور است .ولی اینکه بگوییم ایا روابط دو کشور در همین سطح می ماند و نمی تواند گسترش پیدا کند، بحث اشتباهی است ،قطعا ظرفیت هایی بسیار زیادی در دو طرف وجود دارد و بویژه در حوزه اقتصادی فرصت های زیادی وجود دارد ولی چون آن نگاه غرب گرایانه عموما در دستگاه های دولتی ما و در دل مدیران میانی ما و حتی بخشی از مدیران رده بالای کشور وجود دارد، این دیدگاه همیشه مانع شده از توسعه روابط ایران و روسیه.البته در طرف روسی هم چنین  دیدگاه های غرب گرایانه در برخی از ساختار ها وجود دارد که متاسفانه مانع از توسعه روابط با ایران می شود .اگر واقعا تعاملی وجود داشته باشد و قرار باشد که روابط دو کشور به سطح استراتژیک تبدیل شود که  این تعامل در سطح رهبران دوکشور دست کم در شرایط فعلی وجود دارد، میبایستی یک کارگروه منسجمی تشکیل شود که بتواند اینکار را انجام دهد . هر وقت روابط اقتصادی ما به بالای ۱۰ یا ۲۰ میلیارد دلار ارتقا پیدا کرد، در این شرایط می توانیم انتظار رفتار شریک استراتژیک را هم از روسیه داشته باشیم . تا زمانی که این اتفاق نیافتاده واقعا نباید چنین انتظاری داشت، بلکه بایستی همین شکل روابط را پیش برد .اگر مبنا را بر اساس ظرفیت های اقتصادی دو کشور قرار دهیم روس ها هم در همین مقدار هم نباید برای ما ایستادگی می کردند واین قائله را پیش می بردند ولی به هر حال مباحث دیگری هم هست همکاری های دیگری در حوزه های دیگر و مخصوصا مسائل منطقه ای هم هست که آنها تا به حدودی این رابطه را پیش برده و باعث شده که روس ها در برابر غربی ها و فشاری که آنها وارد می کنند؛ مقاومت می کنند .