الزامات گفت و گو در حکمرانی علوی

الزامات گفت و گو در حکمرانی علوی

هوشمند سفیدی
“برای کسانی که به تو نیاز دارند، زمانی معین کن که در آن فارغ از هر کاری به آنان پردازی. برای دیدار با ایشان به مجلس عام بنشین، مجلسی که همگان در آن حاضر توانند شد، در برابرشان فروتنی نمایی و بفرمای تا سپاهیان و یاران و نگهبانان و پاسپانان به یک سو شوند، تا سخنگویشان بی هراس و بی لکنت زبان سخن خویش بگویند. که من از رسول الله(صلی الله علیه و آله) بارها شنیدم که می گفت: پاک و آراسته نیست امتی که در آن، امت زیردست نتواند بدون لکنت زبان حق خود را از قوی دست بستاند. پس تحمل نمای، درشتگویی یا عجز آن ها را در سخن گفتن. و تنگ حوصلگی و خودپسندی را از خود دور ساز. اگر چیزی می بخشی، چنان بخش که گویی تو را گوارا افتاده است و اگر منع می کنی، باید که منع تو با مهربانی و پوزش خواهی همراه باشد. سپس کارهایی است که باید خود به انجام دادنشان پردازی. از آن جمله، پاسخ دادن است.” (بخشی از فرمان حضرت علی (ع) به مالک اشتر)
در یادداشت های قبلی تلاش شد تا به مقام، منزلت، اهمیت و آداب گفت و گوی سیاسی توجه شود. در این یادداشت، و به عنوان حسن ختام مباحث مرتبط با گفت و گوی سیاسی، به طرح دیدگاه حضرت علی (ع) می پردازیم که در عبارت جملات فوق در فرمان معروف به مالک اشتر بیان شده است و می توان از آن به عنوان “الزامات گفت و گو در حکمرانی علوی“ یاد کرد.
در این بیانات می توان شش محور کلیدی را احصاء کرد، این محورها را مرور می کنیم:

۱-اهمیت گفت و گو
“گفت و گو“ در حکمرانی علوی از جایگاه سترگی برخوردار است، زیرا در فرمان به مالک اشتر که می توان آن را “منشور حکمرانی علوی“ نام نهاد، به این موضوع تأکید می شود و حاکم را موظف به گفت و گو با مردم می کند.
۲-گفت و گوی بدون هراس و لکنت زبان
راحتی و آزادی در بیان دیدگاههای حاضران و طرف های گفت و گو، نکته و محور کلیدی دیگری در باب گفت وگو در حکمرانی علوی است؛ به گونه ای که حضرت علی (ع) آن را مورد تأکید قرار می دهند و دوری سپاهیان از محل گفت و گو را ضمانتی برای گفت و گوی آزاد، بدون هراس و در نتیجه بدون لکنت زبان می دانند.
۳-پرهیز از درشت گویی و ذکر معایب و عجز طرف گفت و گو
در گفت و گوی آرمانی در حکمرانی علوی، حاکم نباید به معایب و ذکر عجز طرف گفت و گو بپردازد و نیز نباید درشت گویی کند، همچنین در برابر نقد و اظهارات مردم باید از تحمل برخوردار باشد.
۴-گفت و گوی روشنگرانه
محور دیگر در باب گفت و گو در حکمرانی علوی، بیان روشن و ارائه پاسخ روشنگرانه است؛ به گونه‌ای که حاکم در برابر خواسته های مردم، ضمن گوش دادن و شنیدن آن ها، باید نظر روشن خود را در مورد خواسته ها مطرح کرده و روشنگری کند که مثلاً چرا خواسته شما را نمی توانم اجابت کنم و لذا، صرف “نمی شود“ کافی نیست؛ درواقع، اینجا، بحث تبیین و بیان چرایی مطرح است و صرف اینکه نمی توانم، پاسخ قانع کننده تلقی نمی شود.
۵-پذیرش خواسته ها
نکته مهم در این بخش این است که اصل بر اجابت خواسته های مردم است و توضیح اینکه “چرا نمی توانم“، زمانی مطرح می شود که حاکم با خواسته ای مواجه می شود که بنابه هر دلیلی امکان اجابت آن فراهم نیست.
۶-عذرخواهی مهربانانه
محور ششم الزامات گفت و گو در حکمرانی علوی، “عذرخواهی مهربانانه“ است؛ درواقع حاکم در صورتی که نتواند به خواسته های مردم تن بدهد، باید علاوه بر روشنگری، تبیین، استدلال و متقاعدسازی، باید در نهایت به شکل متواضعانه و با مهربانی، از مردم عذرخواهی کند، حتی اگر خواسته آنان، خواسته ای باشد که به هر دلیل از جمله غیرمنطقی و غیرقانونی بودن، امکان اجابت نداشته باشد، بنابراین در حکمرانی علوی، عذرخواهی یک منش متواضعانه برای حاکم محسوب شود و این مبین مقام مردم در برابر حاکم است که مقامی والاتر از حاکمیت به شمار می رود.
اگر این شش محور را با مباحث و یادداشت های قبلی در باب گفت و گو قبلی مقایسه کنیم، اهمیت آن در زمان و مکان که طرح آن ها به عنوان فرمان حکمرانی به والی صادر شده، بیش از پیش روشن می شود، زیرا دقیقاً با نظریه های جامعه شناسی در دوران معاصر تطابق داشته و در مواردی، پیشروتر و ارزشمندتر نیز است.
امید آنکه این منش و الزامات در بخشی از مسئولان ما نیز که کمتر به روشنگری، پاسخگویی، اهمیت گفت و گو، گفت و گوی آزاد، عذرخواهی و تحمل، علاقه و عادت دارند، مورد توجه قرار گیرد.