‌احضار تلفنی وجاهت قانونی دارد؟

به‌تازگی با شیوع کرونا، بهانه‌ای جدید به دست برخی از مراجع انتظامی افتاده است و در راستای اجرای دستورات قضائی شهروندان و افراد را به شکل تلفنی احضار می‌کنند و در توجیه این امر نیز به ماده ١٧۵ قانون آیین دادرسی کیفری استناد می‌کنند. براساس ماده یادشده استفاده از سامانه‌های مخابراتی در امر ابلاغ و احضار بلامانع تلقی شده است، ولی نکته حائز اهمیت تبصره ماده ١٧۵ است. براساس این تبصره قانون، هرگونه ابلاغ الکترونیکی و غیرکاغذی باید براساس آیین‌نامه تدوینی «نحوه استفاده از سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی» در سامانه ثنا صورت بگیرد. به این‌ معنا که ابلاغ و احضار تلفنی شهروندان وجاهت قانونی ندارد و درباره افرادی که سابقا در سامانه ثنا نام‌نویسی کرده‌اند، ابلاغ اوراق قضائی اعم از برگ احضار از طریق سامانه به‌صورت الکترونیکی و مخابراتی انجام می‌شود. مطابق مقررات قانون آیین دادرسی کیفری به‌ویژه مواد ١٧٠ که احضار را به کیفیت مقرر در قانون مذکور شرط کرده است، احضار افراد باید به‌وسیله احضارنامه کتبی به‌ عمل آید؛ بنابراین احضار افراد از طریق تلفن یا پیام شفاهی احضار قانونی به‌شمار نمی‌آید و فاقد ضمانت اجراست. به‌صراحت آنچه در ماده ١٧٠ قانون به معنای احضار آمده، احضاریه به‌صورت کتبی حاکی از اطلاعات یادشده و ابلاغ آن توسط مأمور است؛ بنابراین احضاری تحت عنوان احضار شفاهی یا احضار تلفنی که به‌تازگی رایج شده، وجاهت قانونی ندارد. لازم است افرادی که احضارشان تحت عنوان احضار تلفنی صورت گرفته، غیرقانونی‌بودن آن را به مأموران ذی‌ربط یادآوری کنند و آگاهی از حقوق و تکالیفشان را متذکر شوند. درباره احضار تلفنی که در موضوعات مختلف، مرسوم شده است، باید یادآور شد که این شیوه احضار نه‌تنها برای افراد محضور ا‌لزام‌آور نیست، بلکه غیرقانونی نیز هست و موجبات تضییع حقوق افراد است؛ کمااینکه در ماده ۴ قانون آیین دادرسی کیفری مقرر داشته «اصل، برائت است. هرگونه اقدام محدودکننده سالب آزادی و ورود به حریم خصوصی اشخاص جز به حکم قانون و با رعایت مقررات و تحت نظارت مقام قضائی؛ مجاز ‌نیست». از طرفی با توجه به اینکه احضار و دعوت افراد می‌تواند تبعات و بار حقوقی نیز داشته باشد و به‌نوعی اقدامی خلاف اصل اباحه است نیازمند دستور مقامات قضائی بوده و هویت مأمور ابلاغ نیز باید برای شخص محضور روشن شود. پرواضح است تشخیص هویت مأمور ابلاغ از پشت تلفن برای شهروندان میسر نیست و می‌تواند زمینه‌ساز سوءاستفاده‌های احتمالی قرار گیرد؛ بنابراین توصیه اکید آن است که شهروندان در مواجهه با چنین مسائلی ضمن گزارش به مراجع و مبادی نظارتی مرجع تماس‌گیرنده از هرگونه حضور و مراجعه خودداری کنند. قانون‌گذار آن‌قدری حقوق افراد را محترم شمرده است که مقامات قضائی را ملزم به امضای برگ احضاریه به‌صورت شخصی کرده است؛ بنابراین چنانچه برگ احضاری از سوی مراجع قضائی نیز در تحقیقات مقدماتی صادر شود و به امضای افرادی غیر از مقامات قضائی مانند مدیر دفتر یا منشی دفتر برسد، نه‌تنها ضمانت اجرا ندارد، بلکه تخلف از قواعد آمره قانون آیین دادرسی کیفری است./شرق-معین شرقی . حقوق‌دان