آقای ضرغامی مراقب طعم گیلاس باشید!

آرمان شرق- در آستانه شروع فعالیت مهندس عزت الله ضرغامی وزیر جدید میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی، یکی از روندهای رایج، ارائه گزارش عملکرد و اطلاعات مربوط به فعالیت اجرایی معاونت های مختلف، توسط مدیران فعلی این وزارتخانه است.

برای مثال معاونت هنرهای سنتی و صنایع دستی، گزارش ها و اطلاعات خود را آماده کرده تا در صورت مطالبه وزیر و یا نشست با ایشان ارائه کنند. اما در این میان مسئله موجود این است که احتمالا مدیران صنایع دستی برخی حقایق را برجسته ساخته و با اغراق بیان می کنند و برخی دیگر از واقعیت های موجود را نمی گویند. در واقع بیشتر اطلاعات و آمارهایی ارائه می شوند که بیانگر عملکرد موفق آن معاونت است. به عبارت دیگر عزیزان در تلاش خواهند بود تا با گزینش اخبار و رویدادها، اثربخشی مدیریت خود را به وزیر نشان دهند و شواهدی را مبنی بر موفقیت شیوه مدیریتی خود ارائه کنند. پدیده ای که در علم منطق از آن به عنوان مغلطه گیلاس چیدن “cherry picking” یاد می شود که اشاره به این واقعیت دارد که باغبان در هنگام چیدن محصول خود، فقط بهترین و درشت ترین گیلاسها (میوه) را که قابل ارائه باشد، می‌چیند و عرضه می کند. برای مثال رزومه‌های کاری نمونه‌ ای از این «گلچین کردن» هستند و هیچ کس در رزومه کاریش ناکامی‌های شغلی را نمی‌نویسد و تلاش میکند تصویری بسیار موفق از خود نشان دهد.

اگر این اصطلاح را مبنای تحلیلی قرار دهیم و تاملی درباره وضعیت معاونت هنرهای سنتی و صنایع دستی در وزارتخانه میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی داشته باشیم، قابل پیش بینی است که گزارش عملکرد این معاونت با چنین رویکردی تدوین و ارائه شود. این در حالی است که با نگاهی به تیترها، اخبار، اطلاعات و برنامه های ارائه شده معاونت صنایع دستی در چند سال اخیر رد این مغلطه در رویکرد مدیریت آن به گونه ای محسوس نمایان است و به قول معروف معاونت صنایع دستی مدام در حال چیدن گیلاس بوده است.

در شرایط فعلی عرصه صنایع دستی و هنرهای سنتی ایران با چالش های گوناگونی از قبیل گرانی و کمبود مواد اولیه و رکود فروش محصولات، گرانی قیمت حامل های انرژی، افزایش اجاره بها کارگاه ها، مشکلات بیمه گرفتن تسهیلات بانکی، خاک خوردن قانون حمایت از هنرمندان و استادکاران صنایع دستی و در دو سال اخیر بحران کرونا و تعطیلی تمامی رویدادهای این حوزه روبه رو است. مشکلاتی که کمتر کسی ممکن است وجودشان را کتمان کند و حیات این هنر صنعت کهن را با تهدید جدی مواجه کرده است. با این وجود معاونت هنرهای سنتی و صنایع دستی کشور در چند سال اخیر در برنامه های ترویجی و رویدادهای رسانه ای خود و نیز گزارشات و اطلاعاتی که از وضعیت صنایع دستی منتشر می کند، کمتر به این موارد پرداخته، تا راهکاری موثر برای رفع آنها ارائه کند و در مقابل اغلب مواردی نظیر رشد آمار فروش و صادرات صنایع دستی، افزایش تعداد شهرهای ملی و جهانی صنایع دستی، رشد صدور مجوزها و توسعه کمی در ابعاد مختلف را با ارجاع به آمارها و مستندات خود ارائه کرده است. به عبارت دیگر این معاونت از این گیلاس های درشت برای اثبات موفقیت خود در برنامه های و وظایف محوله استفاده کرده، بی آنکه اشاره چندانی به چالش های موجود داشته باشد.

از منظر دیگر تحلیلگران بر این باور هستند که گیر افتادن در مغلطه چیدن گیلاس شرایط خطرناکی را رقم می زند؛ چراکه زمینه ای را مهیا می کند تا تصمیم گیری های کلان سازمانی بر اساس اطلاعات فیلتر شده و انتخاب شده صورت گیرد تا بر اساس حقایق و مسائل موجود. در نتیجه چنین شرایطی راه به بیراهه خواهد رفت و تدوین برنامه های احتمالی و اتخاذ تصمیمات مختلف با خطا جدی همراه خواهد شد. یکی از موارد پیش آمده بر اساس مفهوم چیدن گیلاس توسط معاونت صنایع دستی و هنرهای سنتی کشور، ارائه آمارها و اطلاعات اغراق شده در زمینه فروش و صادرات صنایع دستی است که موجب شد تا در مهرماه ۱۳۹۸ دفتر پژوهش های سازمان امور مالیاتی کشور در لایحه اصلاح قانون مالیات های مستقیم پیشنهاد حذف ماده ۱۴۲ این قانون را ارائه کند. ماده قانونی که طبق آن هنرمندان صنایع دستی و فرش دستباف و شرکت های تعاونی ها و اتحادیه های مربوطه آنها از پرداخت مالیات معاف بودند. این مورد یک مثال بارز در خصوص انتشار اطلاعات گزینشی معاونت صنایع دستی، برای اثبات کارآمدی برنامه هایشان بود، که ممکن بود تبعات آن در ادامه دامنگیر حیات کاری هنرمندان صنایع دستی در سراسر ایران شود.

البته در دولت دوازدهم راس هرام مدیریت وزارتخانه میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی چندان هم با این رویه مخالفتی نداشت و گویا از طعم این گیلاس های آماری ناخوشنود نبود و اغلب در مصاحبه ها و رویدادهای مختلف به آنها اشاره می کرد و بر این باور بود که در جایگاه وزیر، عدالت را در خصوص صنایع دستی رعایت کرده است. حال آنکه در واقعیت این شیوه مدیریتی و خسران های ناشی از آن جز تلخکامی برای جامعه فعالان صنایع دستی چیزی در پی نداشت. در دولت سیزدهم اما بنظر می رسد شرایط به گونه دیگری باشد و عزت الله ضرغامی با سوابق مدیریتی برجسته در عرصه رسانه و فرهنگ و نیز حضور مستمر در شوراهای عالی فرهنگی کشور مانند شورای عالی انقلاب فرهنگی بیشتر رویکردی کیفی به مسائل وزارتخانه مطبوعش داشته باشد و بنابر تجربیات مدیریتی و مختصات برجسته در فضای سیاسی کشور چندان گرفتار این گزارش های عملکرد در حوزه صنایع دستی و یا دیگر حوزه های مرتبط قرار نگیرد.

اما به عنوان یک آسیب بالقوه در آغاز کار ایشان در این مجموعه که وظایف کاملا تخصصی دارد، باید به طور جدی مراقب این آمارها و وضعیت شناسی غیر واقعی، یا به عبارتی مراقب طعم گیلاس باشد. چراکه رد برخی از این آمارهای در برنامه پیشنهادی ایشان به مجلس شورای اسلامی هم دیده می شود. مواردی نظیر؛ وجود ۳۷۰ رشته از ۴۶۰ رشته صنایع دستی جهان، گلایه از جدایی فرش دستباف از صنایع دستی، مقام اول ایران از نظر تعداد نشان اعطا شده اصالت یونسکو؟! و رتبه سی و نهم ایران در صادرات صنایع دستی و رتبه سوم تولید صنایع دستی در دنیا و موارد دیگری از این قبیل که هیچ مرجع یا منبع موثق داخلی و خارجی برای آنها وجود ندارد یا تا کنون معرفی نشده است.

تردیدی نیست که چالش ها و مسائل حوزه صنایع دستی متعدد و جدی هستند و شناخت و رفع آنها به بررسی میدانی دقیق و مشورت با فعالان واقعی صنایع دستی و نیز پرهیز از استناد به داده های گزینشی و فیلترشده نیاز دارد. مقوله ای که اگر در دولت سیزدهم و سبک مدیریت عزت الله ضرغامی وزیر جدید میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی جایگاهی داشته باشد، می توان به حل بخشی از مشکلات صنایع دستی، حتی در کوتاه مدت امیدوار باشیم. اما اگر کسب نظر فعالان و کنشگران صنایع دستی مانند دولت های قبلی در حد برگزاری جلسات و انتشار اخبار و عکس یادگاری باشد و داده های دولت قبلی بدون بررسی و سوال پرسیدن مورد استفاده قرار گیرد، تردیدی نیست که این هنرصنعت کهن در ورطه فراموشی و خسران های بیشتری قرار خواهد گرفت.

خبراتلاین/حجت‌اله مرادخانیپژوهشگر صنایع دستی و مدرس دانشگاه