روسای مجالس ایران

کتاب «روسای مجلس ایران» به سراغ این چهره‌های موثر در تاریخ معاصر رفته است. نویسنده این کتاب که به همت نشر کویر منتشر شده است از تشکیل نخستین مجلس در ایران، به ریاست صنیع‌الدوله در سال ۱۲۸۵ تا پایان دهمین دوره مجلس شورای اسلامی در سال ۱۳۹۷ و با ریاست علی لاریجانی را مورد توجه قرار داده و با رعایت تقدم و تاخر زمانی تمامی چهره‌هایی را که در طول این صد و دوازده سال بر مسند ریاست مجالس نشسته‌اند، معرفی کرده و به شکلی فشرده به روایت زندگی شخصی و بالاخص سیاسی آنها پرداخته است.
از زمان پیروزی انقلاب مشروطه در ایران (۱۲۸۵ش) تاکنون شخصیت‌های مختلفی به عنوان روسای مجالس ایران انتخاب شده‌اند و سکان قانون‌گذاری کشور را در دست گرفته‌اند؛ این شخصیت‌ها براساس قدرت، اختیار و نفوذ سیاسی و اجتماعی‌شان توانسته‌اند نقشی اساسی در سیاست ایران ایفا کنند.
کتاب حاضر، پژوهشی است که در آن نگارنده بر آن است تا با بررسی زندگینامه و عملکرد روسای مجالس ایران از مشروطه تاکنون، ضمن شناسایی این نخبگان سیاسی به نقش و تاثیر آنها در تحولات سیاسی و اجتماعی ایران به ‌ویژه در حوزه قانون‌گذاری بپردازد. از سوی دیگر مطالعه این گروه از نخبگان موجب تامل در قشربندی و نظام طبقاتی جامعه ایران در بیش از یازده دهه می‌شود و ازجمله مبین میزان تحرکات ارتقایی و نزولی در جامعه است و نشان می‌دهد که طبقات مختلف تا چه اندازه در لایه‌های بالای قدرت سهیم هستند. در این کتاب مشخص شده است که منشا قدرت آنها از گذشته تا حال به چه عواملی، اعم از وراثت و موقعیت خانوادگی، نزدیکی به قدرت، توانمندی علمی و فنی، ثروت و مالکیت یا عوامل دیگر متکی بوده است.
پس از این پیشگفتار کوتاه نویسنده با ارایه جداولی سیمای کلی از مجالس تشکیل شده و روسای آنها را پیش روی مخاطب قرار داده است. جدولی که طی آن می‌توان دریافت در هر مجلس و هر دوره از آن، کدام چهره سیاسی و در چه فواصل زمانی و مجموعا چند وقت بر صندلی ریاست تکیه زده است. باید توجه داشت که در این مقطع تاریخی در ایران مجالس تشکیل شده با سه عنوان «مجلس شورای ملی، مجلس سنا و مجلس شورای اسلامی» شناسایی شده‌اند.
روسای مجلس اگرچه با روندی مشابه دیگر نمایندگان توسط مردم برگزیده می‌شوند، اما وقتی با جلب نظر مجلسیان و کسب بیشترین آرای آنها بر صدر این مجلس می‌نشینند، نقشی به مراتب پررنگ‌تر و تاثیرگذارتر را عهده‌دار می‌شوند، به همین خاطر اگر به دوره‌های مختلف مجلس نگاهی کنیم همواره شاخص‌ترین چهره‌ها بر مسند ریاست مجلس نشسته‌اند و نقشی حتی فراتر از آیین‌نامه‌های مکتوب داشته‌اند.
مجلس شورای ملی از ۱۲۸۵ تا ۱۳۵۷ ادامه یافت، مجلس سنا که از سال ۱۳۲۸ تا ۱۳۵۷ تشکیل شد، مجلسی دیگر و با ماموریتی متفاوت با مجلس شورای ملی بود. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، دو مجلس قبلی منحل شدند و در سال ۱۳۵۹ مجلسی تحت عنوان مجلس شورای اسلامی جایگزین آنها شد که همچنان نیز ادامه دارد.
منوچهر نظری نویسنده کتاب سعی کرده است نگاهی دقیق به زندگی و فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی روسای مجلس ایران از دوران مشروطه تا عصر کنونی داشته باشد. تاکنون کتاب مستقلی در زمینه معرفی روسای مجلس ایران وجود نداشته است پس مولف این کتاب سعی کرده با نگارش تاریخ زندگانی آنها
نه تنها این خلل را تا حد زیادی پر کند بلکه گام مهمی در روشن‌ کردن برخی رویدادهای تاریک تاریخ کشور بردارد. این کتاب زندگینامه و عملکرد روسای بیست و چهار دوره مجلس شورای ملی (۱۳۵۷-۱۲۸۵ش)، هفت دوره مجلس سنا (۱۳۵۷-۱۳۲۸ش) و روسای ده دوره مجلس شورای اسلامی (۱۳۵۹-۱۳۹۷) را با استناد به اسنادها، گفت‌وگوها و منابع دست اول و مکتوب فراهم کرده است. یکی از شاخصه‌های مهم این کتاب این است که نویسنده از هرگونه پیش‌داوری و قضاوت درباره این شخصیت‌های سیاسی خودداری کرده و سعی کرده است اثری بدون جانبداری از ایدئولوژی خاصی را تدوین نماید. تهیه و تالیف بیوگرافی روسای مجلس در این کتاب، شکلی روشمند داشته است، علاوه بر رعایت الگویی واحد برای پرداختن به این چهره‌ها و همچنین کوتاه و بلندی بیوگرافی‌ها با توجه به اهمیت و وزنی که این چهره‌ها در تاریخ معاصر داشته‌اند، در پایان هر بیوگرافی منابع نیز قید شده‌اند. در خلال هر بیوگرافی تصاویری از هر یک از شخصیت‌ها و همچنین اسنادی مرتبط به زندگی یا فعالیت‌های آنها نیز منتشر شده است که در خدمت متن قرار می‌گیرند.
منبع:اعتماد/محمود فاضلی