حرف های جدید سردار علایی از  دفاع مقدس

حرف های جدید سردار علایی از  دفاع مقدس

روزنامه آرمان امروز نوشت: چهل و دو سال از آغاز جنگ ایران و عراق در سال ۱۳۵۹ خورشیدی می‌گذرد. جنگی که بسیاری آن را ریشه یابی تاریخی کرده و علت اصلی آن را اختلافات مرزی ایران و عثمانی، پیش از تشکیل کشور عراق و قرارداد ۱۳۱۶ می‌دانند و برخی بر این باور هستند که آغاز این جنگ ریشه در سیاست‌های توسعه طلبانه صدام حسین داشت که همزمانی آن با انقلاب اسلامی سبب شد تا سایر کشورها نیز با او همراه شوند تا این جریان را در داخل ایران کنترل کنند. اتفاقی که بی‌شک در دوران پیش از انقلاب اسلامی نیز ریشه داشت و سبب شد تا پهلوی دوم نیز وارد جنگی چند روزه با دولت عراق شود. هر چه بود، این جنگ سبب شد تا اتفاقات مهمی در عرصه منطقه و داخل کشور رقم بخورد که هنوز هم بسیاری از آن ها بی پاسخ مانده است.
چرایی پایان نیافتن جنگ پس از آزادسازی خرمشهر یا تصرف فاو، نقش چهره‌های سیاسی در روزهای مختلف جنگ  وعملیات‌هایی که در مقاطع مختلف زمانی رخ‌داد، از جمله این موارد است. نباید فراموش کرد که روابط ایران و عراق از سال ۱۳۴۸ تا پیش از جنگ نیز به شدت تیره و تار بوده و پیش از انقلاب ایران ۱۰۴ مورد درگیری و جنگ بین ایران و عراق اتفاق افتاد که در برخی از آن‌ها از جمله در درگیری ۲۱ بهمن ۱۳۵۲ صد‌ها تن از دو طرف کشته و زخمی شدند. در سال ۱۳۵۳ ده درگیری نظامی بین ایران و عراق روی داد که در آن‌ها هواپیما‌های جنگی حضور داشتند. معروف است که محمد رضا شاه در همین سال در جواب به این سؤال که چرا این قدر هلیکوپتر کبرا می‌خرید؟ پاسخ داده بود که از همسایه‌ام سؤال کنید که چرا این قدر تانک می‌خرد، من برای هر تانک عراقی یک کبرای آماده پرواز دارم. در راستای بررسی تحولات دوران دفاع مقدس و ریشه های شکل گیری این جنگ، آرمان امروز در سالگرد آغاز جنگ میان ایران و عراق، گفت و گویی با حسین علائی، از فرماندهان دوران دفاع مقدس در سپاه پاسداران انقلاب اسلامی داشته است که در ادامه می خوانید.
  ریشه های اختلافات و آغاز جنگ میان ایران و عراق چه مواردی بود و آیا ایران نیز در آغاز جنگ نقش داشت؟
در زمانی که صدام تصمیم به جنگ با ایران گرفت، دو کشور هیچگونه اختلاف مرزی با یکدیگر نداشتند. زیرا معاهده ۱۹۷۵ الجزیره بین دو کشور در اواخر سال ۱۳۵۳ جاری شده بود و ساز و کار حل اختلافات احتمالی هم در این عهدنامه که معاهده حسن همجواری خوانده می شد، مشخص شده بود.
ایران و عراق هم در چارچوب این قرارداد مرزی با یکدیگر همکاری می کردند. حتی عراق با تکیه بر قرارداد الجزیره امام خمینی را در مهر ماه سال ۱۳۵۷ از عراق اخراج کرد تا به شاه بگوید که رژیم بعثی اجازه فعالیت به مخالفین حکومت شاهنشاهی را در خاک عراق نمی دهد. باید توجه داشت که  رژیم بعثی عراق به محض پیروزی انقلاب اسلامی، شروع به بهانه تراشی کرد. از جمله آن که می گفت ایران معاهده ۱۹۷۵ را اجرا نکرده است. در حالی که جمهوری اسلامی ایران همچنان به این معاهده پایبند بود. ولی صدام حسین چهار روز قبل از شروع جنگ در مجلس عراق آن را ملغی اعلام کرد. از طرف دیگر حکومت عراق به طور مرتب از ایران می خواست تا جزایر سه گانه ابوموسی، تنب بزرگ و تنب کوچک در خلیج فارس را به اعراب واگذار کند.
همچنین عراق به دنبال تشکیل یک حکومت وابسته به خود در خوزستان بود و‌ بر همین اساس به بعضی از سران عشایر عرب خوزستان، انواع سلاح ها را واگذار می کرد و از طریق جریان خلق عرب، در خوزستان انفجاراتی را از جمله در خطوط انتقال نفت انجام می داد. از سوی دیگر شاید صدام حسین از استقبال مردم عراق از انقلاب اسلامی نگران بود و می ترسید تا آنها نیز از نهضت مردم ایران الگو بگیرند. بر همین اساس بود که بسیاری از علمای طرفدار امام خمینی را دستگیر کرد و بعضی از آن ها همچون آیت الله سیدمحمد باقر صدر و خواهر دانشمندش را خیلی زود اعدام کرد. همچنین حدود ۴۰ هزار عراقی ایرانی الاصل را از آن کشور اخراج کرد و به حزب دموکرات نیز سلاح واگذار کرد و از سران آن حزب خواست تا به پادگان های ارتش در کردستان حمله کنند و کردستان را در کنترل خود بگیرند و فضا را برای مأمورین دولتی نا امن کنند.
ارتش عراق هم به طور مرتب به پاسگاه های مرزی ایران حمله می کرد و رادیو تلویزیون آن کشور هم علیه ایران و انقلاب اسلامی برنامه پخش می کرد که طبیعتاً واکنش متقابل ایران را در پی داشت.
   آیا امکان پایان دادن جنگ بدون از دست دادن منافع و سرزمین پیش از سال ۶۷ وجود داشت؟
به نظر می رسد که در سه مقطع تا حدود زیادی امکان پایان دادن به جنگ وجود داشت. یکی پس از آزادسازی خرمشهر در سال ۱۳۶۱ بود که ایران در اوج قدرت اجتماعی و نظامی قرار داشت، چنین امکانی وجود داشت. زیرا امام خمینی توانسته بود با تکیه بر ظرفیت ها و قدرت ملی و بهره گیری از توان ارتش و سپاه و بسیجیان داوطلب و نیز همه نیروهای مسلح، اکثر سرزمین های ایران را از اشغال ارتش متجاوز عراق آزاد کند. زمان مناسب دیگر برای خاتمه دادن به جنگ، بعد از عبور قوای ایران از اروندرود در عملیات والفجر۸ بود که ایران در اواخر سال ۱۳۶۴ توانست فاو را تصرف کند.
فرصت خوب دیگری هم در آخر تیرماه سال ۱۳۶۶ پدید آمد، یعنی در زمانی که ایران دست برتر را در جبهه ها در اختیار داشت و قطعنامه ۵۹۸ به تصویب شورای امنیت سازمان ملل رسید.  البته برای خاتمه دادن به جنگ در آن مقاطع، ایران نیاز به یک دستگاه سیاست خارجی فعال داشت تا وزارت امور خارجه بتواند با تعامل با کشورهای مختلف دنیا و از طریق شورای امنیت سازمان ملل، عراق را وادار به بازگشت به معاهده ۱۹۷۵ کند و حکومت بعثی، خسارات ایران را بپردازد و صدام حسین دست از ادعاهای ارضی علیه ایران نیز دست بردارد.
  آیا وقوع جنگ اعتماد به نفس ملی را در جامعه ایران ارتقا داد؟
از آنجا که مردم ایران توانستند در دوره جنگ تحمیلی با تکیه بر توان و استعداد خود، ارتش متجاوز عراق را از خاک خود بیرون کنند، در حالی قدرت های بزرگ از صدام حسین حمایت می کردند، بنابراین دفاع از کشور، اعتماد به نفس ملی را بالا برد. این امر در سال های ابتدایی جنگ نمودی مشخص داشت و سبب شده بود تا مردم بر بسیاری از مشکلات فائق آمده و سختی های دوران جنگ را با استفاده از اتحاد داخلی حل کنند.
  پیامدهای منفی و مثبت جنگ تحمیلی برای ایران چه بود؟
مهم ترین پیامد منفی جنگ برای ایران، عقب ماندن از توسعه و پیشرفت اقتصادی و فرصت نیافتن برای بازسازی خرابی های دوران حکومت سلطنتی شاه بود. بسیاری از مردم هم، جوانان عزیزشان را برای حفظ تمامیت ارضی ایران از دست دادند. البته آنها به فوز عظیم شهادت نائل شدند ولی دولت می‌توانست از بالندگی آن جوانان انقلابی، برای بهبود وضعیت کشور استفاده کند. از پیامدهای مثبت آن می توان به روحیه باصفای رزمندگان در آن دوره اشاره کرد. توسعه خلوص و اخلاص و ایثارگری در بین بسیاری از مردم نیز از نتایج جنگیدن در راه خداست. اما مهم ترین پیامد مثبت جنگ برای ایران رسیدن به قدرت بازدارندگی است.
قدرت نظامی هوشمند ایران در دوره جنگ افزایش یافت. ایران با مطالعه ضعف های میدان جنگ، توانست به تدریج قدرت موشکی و پهپادی خود را توسعه دهد و به یک قدرت منطقه ای تبدیل شود.

  اگر جنگ میان ایران و عراق رخ نمی داد، وضعیت امروز منطقه به چه شکلی بود؟
به نظر می رسد که اگر جنگ تحمیلی رخ نمی داد، شاید پای آمریکا به منطقه باز نمی شد و ناوگان جنگی آمریکا در خلیج فارس مستقر نمی شد. از طرفی شاید اختلاف کشورهای عربی با ایران افزایش نمی یافت و منطقه خاورمیانه می توانست به سمت همکاری های بیشتر جلو برود. البته ممکن بود که صدام حسین هم به حکومتش ادامه دهد و مردم عراق به این سادگی ها نتوانند از دیکتاتوری حزب بعث نجات یابند.
   نقطه عطف دوران جنگ ایران و عراق چه زمانی بود؟
آزادسازی خرمشهر مهم ترین نقطه عطف در دوره جنگ تحمیلی بود زیرا تمام رویاها و برنامه های صدام را کاملا بهم ریخت. تا پیش از آزادسازی خرمشهر، رژیم صدام همچنان امیدوار بود که بتواند مناطق بیشتری از خاک ایران را به اشغال خود درآورد اما آزادسازی خرمشهر این رویه را تغییر داد. همچنین اسم مردم ایران و قدرت انقلاب اسلامی در آزادسازی سرزمین های اشغالی، در تاریخ افتخارات کشور ثبت شد. از طرفی صدام هم فهمید که نمی تواند یک میلیمتر از خاک ایران را در اشغال ارتش متجاوز عراق نگه دارد. قدرت های بزرگ هم فهمیدند که با ایران نباید درگیر نظامی شد.
  نقش ستون پنجم در شکست برخی عملیات های دفاع مقدس چه بود؟
در دوره جنگ، حفاظت اطلاعات به خوبی رعایت می شد و ستون پنجم نتوانست کمک چندانی به ارتش متجاوز در شکست عملیات ها انجام دهد.
  آیا شما با عبارت جام زهر در پایان دادن جنگ موافق هستنید و نقش آیت‌الله هاشمی در دوران دفاع مقدس چه بود؟

امام خمینی پذیرش قطعنامه ۵۹۸ را به نوشیدن جام زهر تشبیه کردند. اما چنین تصمیمِ حکیمانه ای علاوه بر آن که به جنگ هشت ساله پایان داد، پیامدهای بسیار خوبی برای ایران و برای منطقه داشت. برای ایران از آن جهت که توانست صدام حسین را وادار به پذیرش مجدد معاهده ۱۹۷۵ بنماید یک پیروزی بزرگ بود. از طرفی تمامیت ارضی ایران حفظ شد. از سوی دیگر ماهیت تجاوزگری حزب بعث با حمله به کویت برای همگان مشخص شد.  عنودترین دشمن ایران و انقلاب اسلامی هم که صدام و حزب بعث بودند سرانجام نابود شدند و حکومت عراق به تدریج و تا حدودی به دست مردم آن کشور افتاد. روابط ایران و عراق هم صمیمانه شد و تهدید عراق برای همیشه از بین رفت.  اما مهم ترین نقش آیت الله هاشمی رفسنجانی این بود که در پایان دادن به آن جنگ خونین، فداکاری کرد و امام خمینی با مشاوره او که مورد اعتمادش بود تصمیم به پذیرش آتش بس گرفت و جنگ پایان یافت.
 پایان جنگ تصمیمی سیاسی، اقتصادی یا نظامی بود؟
پایان دادن به جنگ یک تصمیم سیاسی بود که به دلیل وخیم شدن اوضاع اقتصادی کشور و نا امید شدن از نیل به یک پیروزی قاطع نظامی در یک مدت زمان معقول، اتخاذ شد.
   بیشترین عملیات ها در چه بازه زمانی و به چه علتی از سوی ایران صورت گرفت؟
بیشترین عملیات ها در سال دوم جنگ انجام شد. در این سال بود که چهار عملیات بزرگ پیاپی و ظرف مدت ۹ ماه انجام شد و عمده سرزمین های ایران از چنگال ارتش متجاوز عراق آزاد شد. عملیات ثامن الائمه در پنجم مهر ماه ۱۳۶۰ موجب شکست حصر آبادان شد. عملیات طریق القدس در ۹ آذر ماه ۱۳۶۰ به آزادسازی شهر بستان و رسیدن قوای ایران به مرز چزابه منجر شد. در عملیات فتح المبین که در دوم فروردین ماه ۱۳۶۱ انجام شد، دشت عباس آزاد شد و جاده اهواز- اندیمشک از زیر آتش دشمن خارج شد و حدود ۲۴۰۰ کیلومتر مربع از خاک ایران آزاد شد. اما عملیات بیت المقدس که در دهم شهریور ماه ۱۳۶۱ آغاز شد، بزرگ‌ترین پیروزی ها را برای جمهوری اسلامی ایران رقم زد و در سوم خرداد ۱۳۶۱ با آزادسازی خرمشهر، موجب شکست سنگین ارتش متجاوز شد. به طوری که بیش از ۱۹ هزار نظامی عراقی اسیر شدند.
  علت مقدس بودن جنگ چه بود؟ آیا در واقع جنگ به ما تحمیل شد؟
جنگ، هیچگاه مقدس نیست بلکه ناخوشایند است. خداوند می فرماید کتب علیکم القتال و هو کره لکم و عسی ان تکره شیئاً و هو خیر لکم. باید توجه داشت که دفاع مردم ایران، مقدس است زیرا جمهوری اسلامی ایران در برابر تجاوز و تحمیل جنگ ایستاد و مقاومت کرد و نگذاشت ارتش عراق در خاک ایران پیشروی کند و صدام به اهداف خود برسد.
  علت ادامه جنگ پس از عملیات بیت‌المقدس چه بود و آیا اساسا ایران با تداوم جنگ پس از این مقطع زمانی به پیروزی دست یافت؟
علت ادامه جنگ پس از آزادسازی خرمشهر آن بود که ارتش عراق همچنان در بعضی از نوار حاشیه مرزی ایران مثل نفت شهر حضور داشت و حاضر به عقب نشینی نبود. از سوی دیگر عراق حاضر به پذیرش معاهده مرزی ۱۹۷۵ که خود صدام حسین آن را در اواخر سال ۱۳۵۳ امضا کرده بود، نبود. از طرفی قدرت های بزرگ و شورای امنیت سازمان ملل، عراق را به عنوان متجاوز اعلام نکردند و هیچ تلاشی در جهت تأمین خواسته های ایران به عمل نیاوردند. علاوه بر اینها از پرداخت غرامت و خسارات ایران هم خبری نبود.  اما ایران در جنگ تحمیلی پیروز شد زیرا صدام به هیچ یک از اهدافش نرسید و حتی حکومت خود را در ادامه خوی تجاوزگری از دست داد. همچنین تمامیت ارضی ایران حفظ شد و در نهایت تهدید همسایه غربی به طور کامل از بین رفت.
البته ایران تا کنون نتوانسته است خسارات جنگ را از کشور متجاوز بگیرد و اروندرود را لایروبی کند و خوزستان را آباد نماید که امیدوارم دولتمردان در این راه گام بردارند و نوار مرزی کشور بویژه ساحل اروندرود را آباد کنند و رفاه مردم عزیز استان های مرزی را تأمین کنند.