جست‌و جوی‌کلید برجام در هتل کوبرگ!

رایزنی‌ها برای احیای توافق هسته‌ای میان ایران و ۱+۴ و ایالات متحده همچنان در هتل کوبرگ در پایتخت اتریش ادامه دارد. پس از نخستین جلسه کمیسیون مشترک برجام در روز دوشنبه، کارگروه‌های تحریم و هسته‌ایامروز هم تشکیل جلسه خواهند داد و نتیجه کار این کارگروه‌هاست که مسیر پیش روی مذاکرات را مشخص خواهد کرد. آیا هیات‌های مذاکره‌کننده با تداوم اقامت در وین به رایزنی‌ها ادامه خواهند داد یا به سنت ۶ دور قبل رایزنی‌ها به منظور انجام مشورت در پایتخت‌ها، متوقف خواهد شد؟

مجموع اظهارنظرها پس از جلسه کمیسیون مشترک برجام حس مثبتی را درباره روند جاری در فضای رسانه‌ای پخش کرد. انریکه مورا، معاون مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، میخاییل اولیانوف، نماینده روسیه در این مذاکرات و البته علی باقری کنی، معاون سیاسی وزیر خارجه ایران با جمله‌بندی‌های متفاوت، نشست را مفید و سازنده توصیف کردند. دو نکته که در موضع‌گیری‌های هر سه نفر مورد اشاره قرار گرفت، این بود که مذاکرات برای احیای برجام در دولت جدید ایران بر بستر ۶ دور مذاکره پیشین ادامه خواهد یافت و البته کارگروه‌های تحریم و هسته‌ای هم به فاصله یک روز تشکیل جلسه خواهند داد.
نتیجه این نشست به گونه‌ای بود که هم رییس هیات مذاکره‌کننده ایرانی در جمع خبرنگاران تشکل جلسه کارگروه تحریم پیش از جلسه کارگروه هسته‌ای را موفقیتی برای هیات ایرانی بداند و هم انریکه مورا و میخاییل اولیانوف تشکیل کارگروه هسته‌ای را نشانه در مسیر درست قرار گرفتن مذاکرات به‌‌رغم اظهارنظرهای پیشین هیات ایرانی -مبنی بر اینکه در وین صرفا درباره لغو تحریم گفت‌وگو خواهیم کرد- بدانند.

ماحصل ۶ دور مذاکره؛ پیش‌نویس یا توافق؟
نخستین دور نشست کمیسیون مشترک برجام در دولت سیزدهم در حالی برگزار شد که هیات ایرانی تا پیش از این جلسه کم و بیش موضع خود درباره نقطه شروع مذاکرات را مبهم نگه داشته بود. هر چند که حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه ایران اعلام کرده بود که ما از نقطه بن‌بست به مذاکرات وارد نمی‌شویم اما ۱+۴ در ۳ ماهه اخیر همواره بر این نکته اصرار داشتند که مذاکرات باید از همان نقطه‌ای که در دور ششم متوقف شده آغاز شود. بر همین اساس میخاییل اولیانوف در چند رشته توییت پس از پایان جلسه تکرار کرد که «هفتمین دور» از نشست کمیسیون مشترک برگزار شده تا به نوعی موضع روسیه درباره ضرورت ادامه روند آغاز شده از فروردین ماه ۱۴۰۰ را به تصویر کشیده باشد. در میانه این بحث‌ها و در حالی که در فضای رسانه‌ای و مجازی موافقت ایران با بستر قرار دادن نتیجه ۶ دور مذاکره پیشین به سوژه‌ای برای بحث تبدیل شده بود، علی باقری، معاون سیاسی وزیر خارجه در گفت‌وگو با خبرنگاران در این باره توضیحاتی ارایه کرده و گفت: آن چیزی که از ۶ دور گذشته گفت‌وگوها پیش روی ماست یک پیش‌نویس است نه یک توافق، پیش‌نویس محل مذاکره است به همین جهت تا وقتی راجع به همه ‌چیز توافق صورت نگیرد، درباره هیچ چیز توافق نشده است. بر این اساس همه مباحثی که در ۶ دور گفت‌وگوهای وین به جمع‌بندی رسیده قابل مذاکره است و این مورد اذعان همه طرف‌های گفت‌وگو در نشست هم بود. در مقایسه با ۶ دور پیشین مذاکرات قاعدتا تغییرات شکلی و محتوایی در مسیر مذاکرات باید انجام شود.
به گزارش «اعتماد»، در نتیجه ۶ دور مذاکره میان ایران و ۱+۴ به شکل مستقیم و ایالات متحده به شکل غیرمستقیم بخش اعظمی از اختلاف‌ها میان دوطرف برای آغاز مسیر بازگشت به اجرای کامل برجام حل شده و به گواه نماینده روسیه نزد سازمان‌های بین‌المللی ۹۰درصد مسائل در پایان دور ششم حل شده بود. اکنون باید دید که آیا هیات جدید مذاکره‌کننده قصد دارد بحث در دو کارگروه تحریم و هسته‌ای را از پرانتزهای باز مانده آغاز کند یا با این استدلال که متن‌های موجود پیش‌نویس بوده و قابل تغییر هستند به سراغ پرانتزهای بسته هم خواهد رفت؟ طبیعی است که در این صورت باید روند طولانی‌تری را برای به نتیجه رسیدن رایزنی‌ها در وین درنظر گرفت.

تداوم بدبینی به شانس احیای برجام
با گذشت چند ساعت از پایان جلسه کمیسیون مشترک، اندک اندک دیپلمات‌های اروپایی نیز در گفت‌وگو با خبرنگاران روایت خود از این جلسه البته با شرط عدم افشای نام را منتشر کردند. به عنوان نمونه یک دیپلمات اروپایی در گفت‌وگو با خبرنگاران ادعا کرد که به‌‌رغم دو ساعت جلسه کمیسیون مشترک برجام، ابهام درباره رویکرد هیات جدید مذاکره‌کننده ایران به قوت خود باقی است. این مقام اروپایی گفت: مشخص نیست که ایران در این دور واقعا برای مذاکره به وین آمده یا به این امر تظاهر می‌کند؟ هیات مذاکره‌کننده ایران همچنان موضع حداکثری خود را حفظ کرده و از ادبیات منفی و ضدامریکایی استفاده می‌کند. جلساتی که در دو روز پیش رو برگزار خواهد شد، می‌تواند به روشن‌تر شدن فضا کمک کند. خبرگزاری رویترز نیز عصر روز گذشته به نقل از دیپلمات‌های ارشد اروپایی مدعی شد که قدرت‌های اروپایی هنوز منتظر دریافت پاسخ از سوی تیم ایران هستند که آیا می‌توانند مذاکرات را از نقطه پایانی آن در ماه ژوئن (دور ششم مذاکرات در دولت روحانی) از سر بگیرند یا خیر. طبق نوشته رویترز، دیپلمات‌ها در جریان یک نشست توجیهی گفته‌اند که بعد از گفت‌وگوهای آغازین با نمایندگان ایرانی در دور دوشنبه منتظر پرداختن به موضوعات اصلی هستند و اینکه تا اکنون بین ۷۰ تا ۸۰ درصد از روند تهیه پیش‌نویس مربوط به متن توافق انجام شده است. خوش‌بین یا بدبین؟ تا چه اندازه برای احیای برجام شانس قائل هستید؟ این پرسشی است که در چند هفته اخیر با توجه به وقفه ۵ ماهه در مذاکرات و همچنین دور شدن هرچه بیشتر ایران از تعهدات هسته‌ای و باقی ماندن تحریم‌ها علیه تهران به‌کرات مطرح شده و تحلیلگران و کارشناسان مسائل ایران نیز بسیار به آن پرداخته‌اند. پس از نشست کمیسیون مشترک برجام و نخستین مذاکرات چندجانبه ۱+۴ با هیات جدید مذاکره‌کننده ایران این سوال مهم‌تر به نظر می‌رسد. اریک برور، تحلیلگر و کارشناس ارشد مسائل خلع سلاح در واشنگتن در رشته توییتی در این باره نوشت: من نسبت به شانس احیای برجام بسیار بدبین هستم. به‌رغم برگزاری نشست کمیسیون مشترک من نشانه قوی برای خوش‌بین بودن نمی‌بینم. برخی تمایل ایران برای بحث در قالب کارگروه هسته‌ای در روز چهارشنبه را تحول مثبتی می‌دانند اما من فکر می‌کنم که شاید تیم ایران به این دلیل مایل نبود در این باره صحبت کند که احساس می‌کرد محدود کردن این برنامه می‌تواند کل مذاکرات را تحت‌الشعاع قرار بدهد. همزمان تعجب نمی‌کنم اگر ایران پس از جلسه کارگروه تحریم با این ادعا که پیشرفت در این نشست کافی نبوده، اهرم فشاری برای خود تعریف کرده و گفت‌وگوها را به تاخیر بیندازد. برخی هم موافقت ایران برای ادامه گفت‌وگوها بر بستر ۶ دور مذاکره پیشین را یک پیروزی برای طرف مقابل ایران می‌دانند اما ایران همزمان با این اعلام موافقت گفته که حساسیت‌های سیاسی دولت جدید باید در این باره درنظر گرفته شود. نمی‌توانیم اهمیت و وزن این حساسیت‌های سیاسی را نادیده بگیریم. مساله دیگر این است که ایران به خاطر گفت‌وگو درباره تحریم است که با ادامه کار کارگروه هسته‌ای نیز موافقت کرد اما همچنان درخواست‌های خود را در بحث تحریم‌ها تکرار خواهد کرد. درخواست‌هایی که بعضا فراتر از برجام هستند. به همین دلایل است که مسیر پیش رو را چندان مساعد نمی‌بینم. این سوال از علی باقری، معاون سیاسی وزیر خارجه ایران در حاشیه نشست وین هم پرسیده شد و او در پاسخ گفت: ما در وین صرفا با ۱+۴ گفت‌وگو می‌کنیم، ولی از آنجا که اراده جدی برای مذاکره و آمادگی عملی برای دستیابی به توافق داریم، نسبت به آینده خوشبین هستیم، ولی چون اعتماد به طرف مقابل نداریم ساده‌اندیش هم نیستیم. لورا روزن، خبرنگار ارشد امریکایی که در ۱۵ سال اخیر مذاکرات هسته‌ای ایران را از نزدیک دنبال کرده در این باره نوشت: یکی از دیپلمات‌های درگیر در نشست روز دوشنبه به من گفت که در مجموع رایزنی‌هایی که تاکنون انجام شده بد نبوده اما پیش‌بینی می‌شود که دو روز سختی پیش رو باشد. ما به فردی نیاز داریم که اگر گفت‌وگوها به مشکل خورد مانع از فروپاشی آن شود. علی واعظ از گروه بین‌المللی بحران نیز می‌گوید: عجیب نخواهد بود اگر هیات ایرانی در نشست کارگروه تحریم بیشتر به بیان رویکرد و مواضع خود در این مذاکرات بپردازد. مساله مهمی که باید منتظر ماند و دید این است که آیا هیات مذاکره‌کننده ایران در میدان عمل نیز به این دور از نشست‌ها به چشم دور هفتم نگاه می‌کند یا به دنبال آغاز سری جدیدی از گفت‌وگوهاست. رسانه امریکایی نیویورک تایمز نیز در گزارشی درباره آب و هوای مذاکرات در پاییز وین نوشت: «همه‌چیز در اتاق مذاکره خوب چیده شده بود اما فضا سرد بود. روز دوشنبه پس از ۵ ماه وقفه، مذاکرات برای احیای برجام در محل تولد این توافق یعنی کاخ کوبرگ ازسر گرفته شد. حالا دولت محافظه‌کارتری در ایران قدرت را در دست دارد که می‌گوید تمام تحریم‌ها باید لغو شوند و البته که این اظهارنظر مذاکره‌کنندگان غربی را نگران کرده است. با وجود این فضا، مذاکره‌کنندگان تلاش کردند در نخستین دور ازسرگیری مذاکرات خوش‌بین باشند.»
این روزنامه امریکایی در بخش دیگری از این گزارش نوشت: «یک مقام ارشد اروپایی که خواست نامش فاش نشود گفت مذاکره‌کننده ایران در این نشست گفت در صورتی که خواسته‌های ایران برآورده نشود، ایران برنامه هسته‌ای خود را شدت خواهد بخشید.»

هشدار سناتور جمهوری‌خواه:
برجام را دوباره پاره می‌کنیم
«ایالات متحده به عنوان عضو سابق توافق هسته‌ای باید تضمین بدهد که دوباره از این توافق خارج نخواهد شد.» این جمله از زمان آغاز مذاکرات وین در نیمه فروردین ماه ۱۴۰۰ در دولت دوازدهم تا به امروز و واگذاری اختیار مذاکرات به تیم دولت سیزدهم مطالبه ایران از طرف مقابل بوده است. درحالی که ارایه تضمین یکی از مواردی است که علی باقری نیز بر آن تاکید کرده، طرف امریکایی با اشاره به قوانین داخلی در این کشور ادعا می‌کند که توان ارایه چنین تضمینی را ندارد. روز گذشته همزمان با ازسرگیری مذاکرات در وین، تام کاتن سناتور جمهوری‌خواه کنگره امریکا که مواضع بسیار تندی در قبال ایران دارد، گفت که در صورت روی کار آمدن جمهوری‌خواهان، مجددا هرگونه توافق با ایران پاره خواهد شد. او در صفحه توییتر خود در این خصوص نوشت: «توافق هسته‌ای (جو) بایدن-ایران حتی از آنچه قبلا حاصل شده بود بدتر خواهد بود و وقتی جمهوری‌خواهان (در امریکا) قدرت بگیرند، مجددا پاره خواهد شد.»
تام کاتن از جمله سناتورهای جمهوری‌خواه تندرو کنگره امریکا بوده که تلاش‌های زیادی برای لغو برجام انجام داده و طرح‌هایی را برای تشدید فشارها علیه جمهوری اسلامی ایران مطرح کرده است. تام کاتن، نماینده جمهوری‌خواه مردم ایالت آرکانزاس در مجلس سنای امریکا که اواسط اسفند ماه ۱۳۹۳ با سازماندهی نامه سرگشاده گروه ۴۷ نفره از سناتورهای جمهوری‌خواه امریکا خطاب به رهبران ایران خبرساز شده بود. در آن نامه سناتورهای امریکایی هشدار دادند که هرگونه توافقی با ایران فقط تا پایان ریاست‌جمهوری اوباما معتبر است.
علی باقری، معاون سیاسی وزیر خارجه پس از پایان نشست افتتاحیه کمیسیون مشترک برجام درباره مطالبه ایران برای دریافت تضمین گفت: این یکی از موضوعات دستورکار کارگروه تحریم است. ما در نشست کمیسیون مشترک برجام تاکید کردیم که باید شاخص‌ها و معیارهایی که جمهوری اسلامی ایران برای دستیابی به یک توافق نتیجه‌گرا، نتیجه‌بخش و پایدار مدنظر دارد، مورد توجه قرار بگیرد. تاکید کردیم که باید الزامات مربوط به لغو تحریم‌ها به خوبی دیده شود و از جمله آن موضوع تضمین است که باید تضمین‌هایی دریافت کنیم که دولت امریکا و دیگر دولت‌های عضو برجام نتوانند از توافق خارج شوند و این تضمین در اختیار ایران باشد و همین‌طور تضمین درباره عدم اعمال تحریم جدید و همچنین عدم اعمال مجدد تحریم‌های گذشته و عدم استفاده از سازوکارهایی که در توافق وجود دارد به این معنا که به هر بهانه‌ای نتوانند از این سازوکارها استفاده کنند.

پاسخ ایران به احتمال طرح ایده توافق موقت: هرگز
توافق موقت نیز یکی از سوژه‌هایی است که در چند هفته اخیر از سوی مقام‌های دولت جو بایدن، رییس‌جمهور ایالات متحده در دیدار با مقام‌های اسراییلی مطرح شده است. علی باقری در جمع خبرنگاران در پاسخ به اظهارات رابرت مالی درباره توافق موقت و اینکه آیا ایران توافق موقت را قبول دارد؟ گفت: اولا ما درباره مذاکرات جدی صحبت می‌کنیم و دوم اینکه ما در وین فقط با ۱+۴ صحبت می‌کنیم. وی درباره اظهارات انریکه مورا معاون مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا مبنی بر اینکه برداشتش از صحبت‌های هیات ایرانی این بوده که برداشتن تحریم‌ها به صورت گام به گام باید باشد، گفت: اصلا راجع به چنین چیزی بحث نشد و صحبتی در این خصوص نشده است. ما یک موضعی داشتیم درباره تحریم‌ها و ثابت است و اینکه تحریم‌ها باید یکجا برداشته شود. همزمان یک منبع ایرانی در گفت‌وگو با شبکه الجزیره، ضمن تاکید بر اینکه ایران توافق موقت در وین را نخواهد پذیرفت، گفت که ایران در صورت شکست مذاکرات، گزینه‌های دیگری در دست دارد و این موضوع را طرف‌های دیگر نیز می‌دانند. او افزود: «هیچ چانه‌زنی و بحثی درخصوص پرونده‌های سیاسی و امنیتی در وین صورت نمی‌گیرد و اولویت فقط رفع تحریم‌هاست. پیشرفت در مذاکرات منوط به این است که طرف‌های مقابل تضمین‌های واقعی درخصوص رفع تحریم‌ها بدهند.»

بازی نخ‌نمای اسراییل همزمان
با ازسرگیری مذاکرات در وین
شامگاه دوشنبه در حالی که فضای رسانه‌ای درگیر تحولات رخ داده در وین و پوشش موضع‌گیری‌های روسای هیات‌های مذاکره‌کننده بود، پایگاه امریکایی آکسیوس با انتشار گزارشی اختصاصی از بازی جدید اسراییل برای تخریب روند احیای برجام خبر داد. براساس این گزارش که خبرگزاری فارس آن را ترجمه کرده دو منبع امریکایی اعلام کردند که اسراییل دو هفته پیش اطلاعاتی را با متحدان امریکایی و اروپایی به اشتراک گذاشته که نشان می‌دهد ایران گام‌های فنی برای آماده‌سازی غنی‌سازی اورانیوم تا غنای ۹۰درصد را برداشته است. آکسیوس با انتشار این خبر مدعی شد که غنی‌سازی ۹۰درصد، ایران را به آستانه هسته‌ای شدن بسیار نزدیک می‌کند. غنی‌سازی ۹۰درصد به تنهایی برای ساختن سلاح هسته‌ای کافی نبوده و ایران نیز بارها اعلام کرده است که هیچ قصدی برای ساخت سلاح هسته‌ای ندارد. منابع اطلاعاتی اسراییل مدعی شده‌اند که ایران به یک یا دو سال برای دستیابی به نیازمندی‌های فنی اضافی برای ساخت سلاح هسته‌ای فاصله دارد. براساس اطلاعاتی که توسط تل‌آویو با واشنگتن به اشتراک گذاشته شده، ایران مقدماتی را فراهم کرده که به این کشور اجازه می‌دهد در صورتی که تصمیم بگیرد طی چند هفته غنی‌سازی ۹۰درصد را آغاز کند. کارشناسان اطلاعاتی اسراییلی ارزیابی کرده‌اند که ایران می‌تواند این گام را با هدف دستیابی به اهرم فشاری در گفت‌وگوهای وین، اتخاذ کند. منبع امریکایی اضافه کرد که اسراییل اطلاعات دیگری را به اشتراک گذاشته که نشان می‌دهد تمایل ایران برای ایجاد اهرم فشار در مذاکرات وین، می‌تواند به این موضوع منجر شود که تهران به افزایش حملات علیه نیروها و منافع امریکا در منطقه از طریق گروه‌های نیابتی خود در یمن، سوریه و عراق بپردازد.
انتشار این خبر با دو واکنش متفاوت روبه‌رو شد: برخی کارشناسان با همراهی با مفاد این گزارش ادعا کردند که زمان زیادی برای احیای برجام باقی نمانده و توسعه برنامه هسته‌ای ایران عملا از ارزش این توافق از حیث منع اشاعه برای طرف مقابل ایران کاسته است. همزمان این گزارش که در آن خبری از اسناد مستدل و مستند برای اثبات ادعای مطرح شده نیست بهانه‌ای شد تا این طیف ضرورت تمدید تاریخ تعهدات هسته‌ای ایران در مذاکرات پیش رو را مطرح کنند. اقدامی که فراتر از برجام به حساب می‌آید و ایران بارها اعلام کرده که امکان ویرایش بندهای برجام وجود ندارد. اما واکنش دوم که قابل توجه بود به بازی تکراری اسراییل برای تخریب روند احیای برجام با انتشار اطلاعات نادرست اختصاص داشت. بسیاری از کارشناسان و خبرنگاران این حوزه تاکید داشتند که باز همزمان با تشدید تلاش برای احیای برجام، اسراییل بازی انتشار اطلاعات نادرست برای تحت‌الشعاع قرار دادن مذاکرات را آغاز کرد. مقام‌های اسراییلی در چند هفته اخیر فاصله دیدار با مقام‌های اروپایی و امریکایی را کاهش داده و تلاش می‌کنند یا روند احیای برجام را کلا تخریب یا زمان احیا را به تاخیر بیندازند. پیش از این نیز همزمان با آغاز نشست‌های وین در بهار سال جاری اسراییل اقدام به خرابکاری در تاسیسات هسته‌ای ایران کرده بود. خبر اختصاصی آکسیوس اما ظاهرا نتوانست در مقطع کنونی تاثیر مدنظر تل‌آویو را بر مذاکرات وین داشته باشد و سخنگوی وزارت خارجه امریکا دوشنبه شب به وقت تهران در واکنش به انجام دور اول مذاکرات برای احیای برجام گفت: بازگشت متقابل به برجام و پایبندی کامل به آن، بهترین گزینه موجود برای محدود کردن برنامه هسته‌ای ایران است. سخنگوی وزارت خارجه امریکا در ادامه مدعی شد که رفع تحریم‌های ایران در طول مذاکرات در اولویت بوده است. سخنگوی وزارت امور خارجه امریکا در پاسخ به گزارش آکسیوس مدعی شد: «ما به صراحت اعلام کرده‌ایم که تداوم تشدید هسته‌ای ایران غیرسازنده است و با هدف اعلام شده این کشور مبنی بر بازگشت به پایبندی متقابل به برجام همخوانی ندارد. تشدید تنش‌های هسته‌ای ایران هیچ اهرمی برای مذاکره در اختیار آن قرار نخواهد داد.»

لورا روزن، خبرنگار ارشد امریکایی که در ۱۵ سال اخیر مذاکرات هسته‌ای ایران را از نزدیک دنبال کرده در این باره نوشت: یکی از دیپلمات‌های درگیر در نشست روز دوشنبه به من گفت که در مجموع رایزنی‌هایی که تاکنون انجام شده بد نبوده اما پیش‌بینی می‌شود که دو روز سختی پیش رو باشد.
علی واعظ از گروه بین‌المللی بحران نیز می‌گوید: عجیب نخواهد بود اگر هیات ایرانی در نشست کارگروه تحریم بیشتر به بیان رویکرد و مواضع خود در این مذاکرات بپردازد. مساله مهمی که باید منتظر ماند و دید، این است که آیا هیات مذاکره‌کننده ایران در میدان عمل نیز به این دور از نشست‌ها به چشم دور هفتم نگاه می‌کند یا به دنبال آغاز سری جدیدی از گفت‌وگوهاست.