محمدحسین   لطف‌الهی

«مجمع جهانی اقتصاد» بار دیگر در ماه ژانویه در دهکده داووس در سوییس تشکیل شد؛ جایی که رهبران جهان و نخبگان سیاسی و اقتصادی گردهم آمده‌اند تا درباره موضوعات مهمی نظیر بحران آب‌ و هوایی، ثبات سیاسی، امنیت غذایی، مساله انرژی و جنگ به بحث و تبادل نظر بپردازند. مجمع جهانی اقتصاد (WEF) در روز سه‌شنبه ۱۷ژانویه در شرایطی اولین روز کاری رسمی خود را آغاز کرد که به‌رغم حضور چشمگیر و قابل توجه رقبای منطقه‌ای، جمهوری اسلامی ایران به دلایل نامشخص در نشست امسال حضور ندارد و در مقابل، چهره‌هایی که به عنوان «مخالف حکومت ایران» از آنها نام برده می‌شود تلاش کرده‌اند تا نقشی پررنگ در این نشست ایفا کنند.

علاوه بر مساله ایران که در بخش‌ها و برنامه‌های دو روز اول نشست داووس مورد بحث قرار گرفت، باز شدن دوباره درهای چین به روی تاجران و سرمایه‌گذاران بین‌المللی و همچنین تلاش اروپا برای پیدا کردن جایگاه واقعی و استقلال در عرصه بین‌المللی از جمله موضوعات دیگری بود که مقام‌ها، کارشناسان و مهمانان نشست داووس به گفت‌وگو درباره آنها پرداختند. همان‌گونه که پیش‌بینی می‌شد جنگ اوکراین نیز یکی از مهم‌ترین محورهای صحبت‌ها در داووس بود.
جای خالی ایران
در شرایطی که روابط ایران و اتحادیه اروپا روز به روز متفاوت‌تر از گذشته می‌شود و هرروز شاهد اقدام یا اظهاراتی جدید از سوی کشورهای اروپایی علیه تهران هستیم، نشست داووس نیز به محلی برای تکرار ادعاهای مقام‌های غربی و البته برخی رقبای منطقه‌ای علیه تهران تبدیل شد.
اورزولا فن درلاین، رییس کمیسیون اروپا در حاشیه اجلاس در پاسخ به خبرنگاران گفت از اضافه شدن نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به فهرست گروه‌های تروریستی حمایت می‌کند. او مدعی شد: « ما در واقع به دنبال وضع دور جدیدی از تحریم‌ها علیه آنها هستیم و من از قرار گرفتن سپاه پاسداران در لیست سازمان‌های تروریستی هم حمایت می‌کنم. شنیده‌ام که چندین وزیر خارجه چنین درخواستی را مطرح کرده‌اند و من فکر می‌کنم حق با آنهاست.» به گزارش بیزنس اینسایدر، بن فرحان، وزیر خارجه عربستان سعودی نیز در این اجلاس با اشاره به ادعاهایی اثبات نشده که در‌خصوص حرکت ایران به سوی ساخت بمب هسته‌ای مطرح می‌شود، گفت: «اگر ایران به تسلیحات هسته‌ای کاربردی دست بیابد، مشخص نیست چه اتفاقاتی رخ بدهد. ما در فضای خطرناکی در منطقه هستیم. می‌توان انتظار داشت که کشورهای منطقه‌ای به دنبال راه‌هایی برای تضمین امنیت خود بگردند.»
او همچنین در حالی که در ماه‌های اخیر هیچ نشانه‌ای از اهتمام عربستان به حل و فصل مسائل با ایران از طریق گفت‌وگو مشاهده نمی‌شود اظهار کرد که گفت‌وگو با ایران بهترین راه برای حل‌وفصل اختلافات در منطقه است. او افزود: «مسیرهایی برای توافق با ایران وجود دارد. ما با ایران تماس‌هایی برقرار کرده‌ایم و در تلاش هستیم تا راه‌هایی برای گفت‌وگو ایجاد کنیم.»
نکته قابل توجه درباره حضور هیات عربستان سعودی این است که ۸ مقام ارشد عربستان در داووس ۲۰۲۳ حاضرند.
یورونیوز نوشته است: «هشت مقام ارشد سعودی به مناسبت برگزاری نشست سالانه رهبران سیاسی و اقتصادی جهان در داووس، به سوییس سفر کرده‌اند که یکی از بزرگ‌ترین هیات‌های ملی حاضر در نشست امسال مجمع جهانی اقتصاد به شمار می‌رود. مقام‌های سعودی که اقامتگاه خود را در نزدیک‌ترین محل ممکن تا محل برگزاری نشست‌ها و سخنرانی‌های مجمع جهانی اقتصاد انتخاب کرده‌‌اند، از روز سه‌شنبه در قالب سخنرانی، شرکت در نشست‌های مشترک و نیز گفت‌وگو با رسانه‌ها، تبیین و تبلیغ سیاست‌های بین‌المللی عربستان سعودی را آغاز کرده‌اند. از وزرای خارجه، اقتصاد و صنعت ومعدن گرفته تا سفیر عربستان سعودی در ایالات متحده امریکا.»
یکی از مقام‌های عربستانی در این اجلاس از «ضروری» بودن رابطه ریاض و واشنگتن برای آرامش و امنیت جهان سخن گفته است. به گزارش الاخبار، ریما دختر بندر بن سلطان، سفیر عربستان سعودی در ایالات متحده در جریان مشارکت در پنجاه و سومین دور از اجلاس اقتصادی داووس گفت: «روابط با امریکا برای هر دو کشور خوب است و مشارکت دنیایی با ثبات‌تر را به وجود می‌آورد. روابط با امریکا برای جهان بسیار ضروری است، گاهی اختلافی پیش می‌آید؛ اما همیشه یک مشارکت قوی وجود دارد.»
در اجلاس داووس، تعدادی از چهره‌هایی که خود را «مخالف حکومت ایران» هم معرفی می‌کنند حاضر بودند و در برنامه‌های پرسش و پاسخ که از سوی داوس ترتیب داده شده بود، شرکت کردند.
مرتضی مکی، کارشناس مسائل بین‌الملل در پاسخ به «اعتماد» درباره دلایل عدم حضور ایران در اجلاس داووس می‌گوید: «اولین سوالی که پیش می‌آید این است که آیا ایران دعوت شده بود؟ مرسوم این است که رییس نشست از مقامات کشورها دعوت می‌کند. نگاهی به گذشته نشان می‌دهد به‌طور معمول وزیر خارجه ایران در اجلاس داووس شرکت می‌کرد و در سطح کارشناسی نیز چهره‌هایی از ایران دعوت می‌شدند.» او می‌افزاید: «به هرحال حضور در نشست‌های بین‌المللی در سطح داووس که از جایگاه ویژه‌ای برخوردار هستند و مسائل کلان جهان در آن مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد، یک فرصت برای کشورهاست. کشورها به این نشست‌ها به مثابه فرصتی برای بیان دیدگاه‌ها و نظرات‌شان بهره می‌برند.» مکی معتقد است یکی از ضعف‌های جدی دولت سیزدهم عدم استفاده از فرصت‌هاست: «دیپلماسی ما بسیار ضعیف است و از فرصت‌های محدودی که پیش روی ما قرار می‌گیرد بهره نمی‌بریم. این ضعف دیپلماسی باعث فرصت‌سازی برای جریان‌های ایران‌ستیز شده و آنها حداکثر استفاده را از این وضعیت می‌برند.» به گفته مکی، «به مرور زمان حلقه‌های سیاسی، تبلیغاتی و روانی علیه ایران بسیار تنگ می‌شود و واکنش به این جنگ رسانه‌ای یک سیاست خارجی و یک سیاست رسانه‌ای فعال را می‌طلبد که متاسفانه شاهد ابتکار عمل یا واکنش مناسبی نیستیم.»
اروپا و نگرانی از رفتارهای  چین و ایالات متحده
اورزولا فن درلاین، رییس کمیسیون اروپا روز سه‌شنبه در سخنرانی خود از «تلاش‌های خصمانه» برای جذب ظرفیت‌های صنعتی اتحادیه اروپا «به سمت چین و دیگر مناطق» انتقاد کرد. به گزارش خبرگزاری رویترز، رییس کمیسیون اروپا که در مجمع جهانی اقتصاد در داووس سوییس سخنرانی می‌کرد به‌طور خاص به ظرفیت‌های صنعتی اتحادیه اروپا در زمینه فناوری‌های مرتبط با انرژی پاک اشاره کرد. اورزولا فن درلاین تهدید کرد که بروکسل در صورت لزوم برای تحقیق در زمینه یارانه‌هایی که منجر به جذب ظرفیت‌های صنعتی اتحادیه اروپا به چین و دیگر مناطق جهان می‌شود تردید نخواهد کرد. او اظهار داشت: «چین به‌طور آشکار شرکت‌هایی را که انرژی زیادی مصرف می‌کنند و در اروپا و مناطق دیگر مستقر هستند تشویق می‌کند تا تمام یا بخشی از تولید خود را به داخل خاک این کشور منتقل کنند. آنها هم با وعده انرژی ارزان، هزینه پایین نیروی کار و محیطی که مقررات دست و پاگیر کمتری دارد این کار را انجام می‌دهند. چین همزمان به‌طور گسترده به بخش صنعتی خود یارانه اختصاص می‌دهد و دسترسی به بازار خود را برای شرکت‌های اروپایی محدود می‌کند.»
رییس کمیسیون اروپا همچنین از ایجاد «صندوق استقلال اروپایی» برای حمایت از صنایع ۲۷ کشور عضو اتحادیه اروپا در برابر افزایش قیمت انرژی و سیاست‌های حمایت‌گرایانه چین و امریکا سخن گفت.
جنگ اوکراین؛ از وعده‌های اروپایی  تا ایده کیسینجر
در شرایطی که به دلیل تجاوز نظامی به اوکراین، روسیه اجازه حضور در نشست داووس را ندارد، بسیاری از رهبران و سخنرانان داووس مساله جنگ اوکراین و سیاست‌هایی که باید در قبال روسیه اتخاذ شود را محور اصلی صحبت‌های خود قرار دادند. اورزولا فن درلاین در مورد تهاجم نظامی روسیه به اوکراین گفت که بروکسل «تا هر زمان» که لازم باشد به حمایت‌های خود از کی‌یف ادامه خواهد داد. برخی رهبران اروپایی نیز خواستار ارسال تسلیحات بیشتر از جمله تانک‌های پیشرفته به اوکراین شدند. گیتاناس ناوسدا، رییس‌جمهوری لیتوانی در حاشیه نشست مجمع جهانی اقتصاد طی مصاحبه‌ای با سی‌ان‌بی‌سی تاکید کرد«حمایت از اوکراین با تمامی ابزارها، ضروری است و این حمایت‌ها نباید صرفا نظامی باشند بلکه باید کمک‌های سیاسی، اقتصادی و مالی نیز ارایه شوند.»
اولنا زلنسکا، همسر ولودیمیر زلنسکی نیز در این مجمع جهانی اقتصاد با اشاره به تداوم جنگ میان روسیه و اوکراین اظهار کرد: «این جنگ هزاران غیرنظامی را کشته و میلیون‌ها نفر را بی‌خانمان کرده و همچنین بازارهای جهانی غذا و سوخت را به سمت بحران سوق داده است.» ‌همزمان با نزدیک شدن به اولین سالگرد حمله روسیه به اوکراین (۲۴ فوریه ۲۰۲۲)، زلنسکا بانوی اول اوکراین افزود: «والدین نگران فرزندان خود در اوکراین هستند، کشاورزان از بازگشت به مزارع و زمین‌های خود می‌ترسند و ما نمی‌توانیم اجازه دهیم تا یک «چرنوبیل» جدید دیگر رخ دهد.» او در پایان، ضمن اینکه از کشورهای جهان خواست تا به اوکراین کمک کنند، مدعی شد که حمله روسیه «چالش‌های مختلفی» را در اروپا ایجاد می‌کند و در حال حاضر دانستن این موضوع مهم‌تر از سایر موضوعات است.
مهم‌ترین اظهارات پیرامون اوکراین اما از سوی هنری کیسینجر وزیر خارجه اسبق ایالات متحده مطرح شد. در گردهمایی سال گذشته داووس، در ماه مه، او از پایان فوری خصومت‌ها در اوکراین حمایت کرد تا مبادا روسیه «به اتحاد دایمی با چین سوق داده شود.» با این حال، به دلیل گفتن اینکه مسکو می‌تواند کریمه را حفظ کند، در لیست دشمنان اوکراین قرار گرفت. کیسینجر این‌بار با «تحسین» ولودیمیر زلنسکی، رهبر اوکراین و «رفتار قهرمانانه مردم اوکراین»، پیش از پیشنهاد اساسا همان توافق صلح سال گذشته، گفت: قبل از این جنگ، من با عضویت اوکراین در ناتو مخالف بودم، زیرا می‌ترسیدم که دقیقا روندی را آغاز کند که ما دیده‌ایم. اکنون که این روند به این سطح رسیده است، ایده اوکراین بی‌طرف تحت این شرایط دیگر معنی ندارد. من معتقدم عضویت اوکراین در ناتو [یک] نتیجه مناسب خواهد بود. از دیدگاه کیسینجر، راه جلوگیری از تشدید درگیری انجام دقیقا همان کاری است که کی‌یف، ایالات‌متحده و متحدانش تاکنون انجام داده‌اند: درخواست عقب‌نشینی روسیه و در عین حال دادن کمک‌های نظامی و مالی به اوکراین و حفظ «تحریم‌ها و سایر فشارها». این دیپلمات پیشین گفت: در صورتی که روسیه شرایط لازم برای مشارکت در این فرآیندهای اروپایی را داشته باشد، باید راهی برای پیوستن مجددش به غرب باز باشد. باید به روسیه فرصت داده شود تا پس از هرگونه توافق صلح در اوکراین، روزی به رژیم بین‌المللی بپیوندد و گفت‌وگو با این کشور باید ادامه داشته باشد. ممکن است برای کشورهایی که در دوره جنگ سرد تحت فشار روسیه بوده‌اند، بسیار توخالی به نظر برسد. با این حال مهم است که از این تصور که درگیری «علیه خود روسیه» شده است، پرهیز کنیم، که ممکن است باعث شود روس‌ها هم «جاذبه تاریخی خود برای فرهنگ اروپا و هم ترس از سلطه اروپا» را دوباره مورد ارزیابی قرار دهند. کیسینجر همچنین گفت که ائتلاف نظامی به رهبری ایالات متحده باید ضامن حل و فصل نهایی صلح «به هر شکلی که ناتو می‌تواند توسعه یابد» باشد. او تاکید کرد: امریکا باید به حمایت نظامی ادامه دهد و در صورت لزوم این حمایت را تا رسیدن به خط آتش‌بس ادامه دهد. کیسینجر گفت: «هر طرف باید خودش در نظر بگیرد که چگونه می‌تواند با در خطر قرار دادن بقای انسان ناشی از مخرب بودن تسلیحات، همراه با هوشیاری در استفاده از آنها مقابله کرد.» روسیه به‌شدت از وضعیتی که در نشست داووس در جریان است ناراضی است. دمیتری مدودف، رییس‌جمهور پیشین و معاون شورای امنیت روسیه روز چهارشنبه در کانال تلگرامی خود به اظهارات رهبران اروپایی در ‌خصوص جنگ اوکراین و روسیه واکنش نشان داد و این وضعیت را برای اجلاس داوس «شرم‌آور» توصیف کرد.
بازگشت چین
از موضوعات جالب توجه نشست داووس امسال، تلاش چین برای جلب اعتماد سرمایه‌گذاران خارجی بود. لیو هی، معاون نخست‌وزیر چین ریاست هیات اعزامی چین به داوس را برعهده داشت. روزنامه نیویورک تایمز در این باره می‌نویسد: «چین یکی از آشنا‌ترین مقام‌های خود برای غربی‌ها را به داووس فرستاده بود تا هفت هفته پس از کنار گذاشتن سیاست کووید صفر و شیوع دوباره کرونا در چین به جهان اطمینان دهد وضعیت عادی است و تاجران و سرمایه‌گذاران می‌توانند به چین به عنوان یک گزینه تجاری خوب فکر کنند.» ایوان اس مدیروس، استاد مطالعات آسیا در دانشگاه جرج تاون و از مقام‌های ارشد سیاست خارجی دولت باراک اوباما در این باره می‌گوید: «چین نگران آینده است و البته آنها باید هم نگران باشند.» او افزود: «نگاه بلندمدت کشورهای جهان به چین نگاهی منفی است.»
لیو هی، معاون نخست‌وزیر چین در سخنرانی خود در مجمع جهانی اقتصاد تصریح کرد که پکن «اطمینان دارد» که رشد اقتصادی به احتمال زیاد به روند عادی خود بازخواهد گشت و اقتصاد این کشور در سال ۲۰۲۳ «بهبود قابل توجهی را شاهد خواهد بود.» او خواستار همکاری بین‌المللی و واکنش جهانی به تغییرات آب و هوا و قرار دادن توسعه اقتصادی به عنوان «وظیفه اصلی و محوری» شد. لیو گفت: «در سال ۲۰۲۳، ما برای حفظ رشد اقتصادی معقول و ثابت نگه داشتن قیمت‌ها و مشاغل تلاش خواهیم کرد. تمرکز بیشتر بر گسترش تقاضای داخلی، ثابت نگه داشتن زنجیره تامین، حمایت از بخش خصوصی، اصلاح شرکت‌های دولتی برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی و جلوگیری از خطرات اقتصادی و مالی خواهد بود.»د.»