دیپلماسی ایرانی: اکنون که نزدیک به دو ماه از مذاکرات دوحه می گذرد و دو طرف ایران و امریکا هنوز نتوانسته اند به یک چارچوب مشترک برای بازگشت امریکا به برجام برسند، بهتر می توان رویکرد فعلی دولت را نسبت به آینده مذاکرات متوجه شد.

از آن زمان تا کنون مهمترین اتفاقی که شاهدش بودیم، سفر ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه و رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه برای شرکت در نشست تضمین روند آستانه در تهران بوده است. در حالی که می توان گفت، گفت وگوهای ایران و امریکا با واسطه اروپایی ها در رکود مطلق بوده طوری که ورود امانوئل مکرون، رئیس جمهوری فرانسه برای خروج از این رکود نیز تا کنون فایده نداشته است.

در سفر پوتین و اردوغان به تهران در کنار مسائل سوریه که موضوع اصلی نشست بود و روشن شد اختلافات واضحی میان ایران و ترکیه و روسیه بر سر سوریه وجود دارد، مسائل اقتصادی و سیاسی دیگری نیز برجسته بود. ایران این بار بی پرده تر از سیاست های روسیه در جنگ اوکراین دفاع کرد و بی محاباتر سیاست غرب ستیزانه خود را به رخ کشید.

همچنین قراردادهای مهم اقتصادی میان ایران و روسیه و ایران و ترکیه منعقد شدند. در آستانه سفر پوتین به تهران تفاهم نامه ای میان تهران و مسکو به امضا رسید که به موجب آن شرکت روسی گازپروم در حدود ۴۰ میلیارد دلار در بخش نفت و گاز ایران سرمایه گذاری می کند. البته این تفاهم نامه را هنوز نمی توان جدی گرفت؛ تا این تفاهم نامه به توافق نامه نرسد نمی توان آن را جدی دانست. نکته این که مقامات گازپروم به خود زحمت ندادند به تهران بیایند تا این تفاهم نامه را در تهران امضا کنند بلکه جلسه امضای این تفاهم نامه از طریق ویدئوکنفرانس انجام شد. وانگهی ما سابقه بدعهدی روس ها در پروژه های مختلف ایران را هم داشته ایم، به ویژه حالا که جنگ اوکراین بیش از پیش اقتصاد روسیه را تحت فشار گذاشته، انجام چنین سرمایه گذاری هایی با این حجم، در هاله ای از ابهام باقی می ماند. با این وجود نمی توان پیام آن را نادیده گرفت. پیامی که با امضای توافق افزایش صادرات نفت و گاز ایران به ترکیه رساتر هم هست.

طی ماه های اخیر روابط ایران با کشورهای همسایه بسیار گسترش یافته است. توسعه روابط با کشورهای آسیای میانه و کشورهای غربی ایران، به ویژه عراق در دستور کار دولت آقای رئیسی بوده است. سیاستی کاملا صحیح و به جا که در جای خود اهمیتی ویژه دارد.

همچنین ایران تلاش های تازه و فشرده ای را برای عضویت در بریکس، توسعه روابط با اوراسیا و همچنین فعال شدن بیشتر در پیمان شانگهای آغاز کرده است.

در همین رابطه ایران استفاده از سیستم مالی “میر” روسیه که جایگزین روسی سوئیفت را آغاز کرده و روبل را جایگزین دلار در معاملاتش با روسیه کرده است.

در کنار همه اینها، اعلام صدور پهپاد از ایران به روسیه را نیز نباید نادیده گرفت. این خبر نخستین بار از سوی جیک سولیوان، مشاور عالی امنیت ملی امریکا اعلام شد که به ایران هشدار داد در صورتی که این پهپادها در جنگ اوکراین مورد استفاده قرار بگیرند، ایران نمی تواند از عواقب آن به دور باشد و مورد تحریم های تازه ای قرار خواهد گرفت. ایران فروش پهپاد به روسیه را رد نکرد.  واقعیت این است که ایران فروش پهپاد به روسیه را فرصتی طلایی برای بازگشت به معادلات کلان امنیتی – نظامی جهانی می داند که می تواند ثقل تازه ای به ایران در معادلات جهانی بدهد. برای همین با وجود تهدیدهای ایالات متحده، نمی خواهد این فرصت را از دست بدهد حتی اگر غرب بخواهد تهران را برسر این موضوع تحت فشار بگذارد.

این در حالی است که روابط ایران با کشورهای عربی نیز در حال بهبود است. در حالی که بایدن به منطقه آمده بود تا در نشستی در تل آویو و جده از تشکیل ائتلافی علیه ایران رونمایی کند که البته تلاش هایش با شکست مواجه شد، کشورهای عربی از عربستان سعودی گرفته تا امارات متحده عربی و مصر و اردن به ایران پیام می فرستادند که دنبال گسترش روابط هستند و دست دوستی به سوی تهران دراز می کنند. در همین حال ایران و عربستان می روند تا ظرف روزهای آینده دور ششم مذاکرات خود در سطح وزاری امور خارجه را در بغداد از سربگیرند و گامی بلند برای حل اختلافات و گسترش روابط بردارند.

تمامی این تحولات یک پیام روشن دارد؛ ایران در حال بهبود روابط خود با کشورهای همسایه از جمله کشورهای عربی – که در گذشته ای نه چندان دور از مخالفان اصلی گسترش روابط ایران با غرب و احیای برجام بودند و برای تشدید تنش ایران و امریکا تلاش می کردند – است و از سوی دیگر سیاست خارجی خود را در جبهه شرق تعریف کرده، پیمان هایش را در روسیه و چین می جوید و به فکر اتحاد با آنهاست، منافع اقتصادی و سیاسی خود را با آنها تعریف می کند و تا جایی که بتواند خود را از غرب بی نیاز می کند. برای همین برای بازگشت امریکا به برجام و رفع تحریم ها عجله ندارد و قصد هم ندارد تسلیم فشارها شود. به عبارت دیگر ایران می خواهد در زمین شرق با غرب مذاکره کند و در حالی که دستش در دست روسیه و چین است و چشمانش به کشورهای پیرامونی اش است، با غربی ها گفت وگو می کند. به این ترتیب ایران امید دارد بتواند تا پاییز و زمستان فضا را در همین وضعیت کنونی اش حفظ کند تا شاید بتواند با قدرت بیشتری با امریکا و اروپا که روز به روز نیازشان به انرژی و افزایش نرخ نفت نفت در بازارهای جهانی افزایش می یابد، به مذاکره بنشیند و امتیازات بیشتری بگیرد. آیا این سیاست جواب می دهد؟ آیا ایران می تواند تا آن موقع فضا را این چنین نگه دارد؟ آیا امریکا و متحدان اروپایی اش اجازه می دهند حوزه منافع ایران صرفا در شرق تعریف شود و جایی برای آنها نباشد، به ویژه که تا شرکت های اروپایی تا همین چندی پیش در ایران فعال بودند و در صنایع ایران حضوری گسترده و اثرگذار داشتند؟ آیا ایران می تواند چنان تدبیری به خرچ دهد که بازیچه روسیه و چین در بزنگاه های حساس سیاسی و اقتصادی نشود؟ آیا سیر تحولات که روز به روز متفاوت از دیروز و ماه به ماه شگرفتر از ماه گذشته است، این امکان را می دهد تا ایران این چنین بازی اش را پیش ببرد؟ اینها پرسش هایی است که پاسخ آن را گذر زمان خواهد داد. در عین حال شکی نیست رسیدن به منافع کلان در چنین معادله ای نیازمند به سیاست و دیپلماسی عمیق و چیره دستانه است.