از قطر تا شکلات فروش سنندجی

از قطر تا شکلات فروش سنندجی

آرمان امروز- وحید استرون: شاید اگر تا چند سال پیش، بسیاری از کارشناسان براین باور بودند که جامعه ایرانی به‌سمت دوقطبی شدن پیش می‌رود، امروز با اتفاقاتی که رخ داده می‌توانیم جامعه‌ را یک جامعه کاملا دو قطبی دانست. وضوح این موضوع از دوربین‌های مستقر در جام جهانی قطر به قابل مشاهده بود که برای اولین بار بسیاری از مردم برای باخت تیم ملی کشورشان دست به دعا بردند. هرچند که طرف مقابل نیز با تلاش برای مصادره تیم ملی و شادی ماموران و نیروهای دولتی، در این دو قطبی ساز نقش داشتند. اما برکسی پوشیده نیست که با افزایش شکاف اجتماعی و کاهش سطح اعتماد عمومی، هر روز بر آتش این ناآرامی‌ها افزوده می‌شود و نمونه بارز آن طی چند روز گذشته و در سنندج رخ داد. در شرایطی که رئیس جمهور به سنندج سفر کرده بود، یک شرینی فروش در بازار این شهر مقداری شکلات به رییسی تعارف کرد و این اتفاق در جلوی دوربین تلویزیونی رخ داد. کمتر از چند ساعت بعد تسنیم ادعا کرد فروشنده به قتل تهدید شده است!. همچنین اکانت‌های رسانه‌های آن‌طرف آبی و با انتشار این ویدیو در فضای مجازی بدون اشاره به تهدیدها و هجمه‌هایی که به وی کردند، او را پشیمان معرفی کردند. پایگاه اطلاع رسانی «چندثانیه» هم نوشت: «فروشنده‌ای که در سنندج به رییسی آجیل و شکلات تعارف کرد، از مردم عذرخواهی کرد. وی شرح می دهد که برنامه‌ریزی در کار نبوده و ناگهان در آن موقعیت قرار گرفته‌است. وی دست خود بر روی قرآن می‌گذارد و قسم می‌خورد که به خطای خود پی برده و از مردم، مخصوصا همشهریانش استدعا دارد او را ببخشند!»
در این میان کارشناسانی مانند داوود فیرحی، استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران باور دارد که جامعه ایرانی با مجموعه ای از گسل های اجتماعی مواجه است که خود می تواند منشا بسیاری از ناآرامی های اجتماعی باشد. او در یادداشتی که در شبکه اجتماعی منتشر کرد به ۱۱ شکاف عمیق اشاره داشت که مانند گسل‌‌ها و شکاف‌ افراد جامعه را به‌درون خود می‌برد. او گسل «ملی- مذهبی»، که شکاف ملت- امت، ایرانیت و اسلامیت نیز خوانده می‌شود، «گسل زبانی – قومیتی»، «گسل مذهبی- مذهبی»؛ شکاف تشیع و تسنن، «گسل مرکز- پیرامون»؛ فقر و غنا، و نابرابری های شمال و جنوب، «شکاف ایدئولوژیک» و شهروند درجه یک و دو؛ انقلابی و غیر انقلابی، «شکاف بومی – جهانی»، «گسل جنسیتی»، مردانه بودن حوزه سیاست و اجتماع و اقتصاد، «گسل نسلی»، «گسل جمهوری- اسلامی»؛ یا گسل دولت انتصابی-دولت انتخابی و «گسل آرمان- واقعیت» را از کانون های بالقوه یا بالفعل ناآرامی های اجتماعی در جامعه ما می‌داند. اما او در این میان به «گسل دولت- جامعه» اشاره دارد و معتقد است که عقب افتادگی نهاد دولت و نظام حکمرانی نسبت به تحولات اجتماعی چهل ساله، از جمله مهم‌ترین گسل‌های فعال جامعه امروز است.
از سال ۸۸ شروع شد
در این شرایط دیگر کارشناسان نیز باور دارند که اگر جامعه ایرانی به دوقطبی رسیده، ثمره این گسل‌های اجتماعی و اعتمادی است. یکی از این جامعه شناسان مانند امان الله قرائی مقدم  معتقد است که «دو قطبی شدن جامعه ایرانی مربوط به امروز و دیروز نیست، از ۱۴ سال پیش (۸۸ و انتخابات آن سال) پروسه دوقطبی شدن جامعه ایرانی با کاهش اعتماد میان دولت و مردم‌، آشکار شد.» و در ادامه‌ گفته‌هایش می‌افزاید: «یکی از شعارهای امروز جامعه ایرانی این است که از اصولگرا و اصلاح عبور کرده و این شعار نشان می دهد شکاف میان مردم و دولت چقدر زیاد شده است. از نمونه‌های بارز این اتفاق که مایه تاسف بود، شادی مردم برای باخت تیم ملی کشورشان در جام جهانی بود که برخی از آنها به کشور دیگر تبریک می‌گفتند. باید برای اینچنین وضعیتی خون گریه کرد که چه کارهایی صورت گرفته که به این نقطه رسیده‌ایم. اعضای تیم ملی فوتبال ایران، به دلیل یک دیدار با رئیس جمهور، شدند «تیم ملی جمهوری اسلامی»، در حالی که تیم ملی یک نماد و هویت است و متعلق به یک گروه، جناح یا دولت و ملت نیست.»
وی در ادامه گفته‌هایش می‌افزاید: «پدیده‌های اجتماعی یک شبه به‌وجود نمی‌آیند و یک شبه از درست نمی‌شوند. همان‌طور که این شکاف اجتماعی یک شبه رخ نداده. آقایان با این کارهایی انجام دادند و خشونت متقابل در اعتراضات و… سبب افزایش بیشتر این شکاف اجتماعی و تعارض میان دولت و مردم شدند. این بی‌اعتمادی مصداق نظیریه فرانسیس فوکویاما (فیلسوف آمریکایی) در سال ۲۰۰۰ و جیمزکولمن در سال ۱۹۹۹ و دیگر کارشناسان که روی مقوله سرمایه اجتماعی کار کردند، اعتماد «عمودی» (از بالا دولت ها و در پایین مردم) به شدت کاهش پیدا کرده است. یک شکلات تعارف کردن به رئیس جمهور یک کشور نیز می‌شود، در مقابل مردم ایستادن!. در مقابل زنی که پشت به رئیس جمهور می‌کند، می‌شود نماد با مردم! در صورتی که اصلا اینگونه نیست. مگر به سخنگوی دولت در دانشگاه‌ها حمله کلامی نشد؟ متاسفانه این تعارض و شکاف روز به روز عمیق‌تر می‌شود و هیچ کسی نمی‌تواند در چنین جامعه‌ای ادعای محبوبیت کند. در مقابل اعتماد افقی میان مردم افزایش پیدا کرده است و انسجام ارگانیکی (نه انسجام مکانیکی) میان آنها افزایش پیدا کرده. مردم خودشان را یک پیکر واحد می‌دانند و سبب می‌شود که مردم هم درد شوند.
رنسانس و نوزایی فکری
امان الله قرائی مقدم در ادامه صحبت‌هایش به این موضوع اشاره دارد که «این عمیق‌تر شدن شکاف اجتماعی و دو قطبی شدن جامعه نتیجه، خودآگاهی طبقات اجتماعی است» و در خاطرنشان می‌کند: «وقتی قشر فرهنگی و آگاه که میان دو قشر متمول و محروم که نقش میانجی‌گر را ایفا می‌کرد، حذف و به زیر خط فقر سقوط کرد و آنها به‌حاشیه شهرها و مناطق پایین شهر رانده شدند، اقدام به آگاه کردن‌ قشر فقیر و ضعیف جامعه کردند و حالا با یک جامعه یک‌دست روبه‌رو هستیم. این جامعه به‌انواع مختلف کنشگری خود را نشان می‌دهد، به‌نحوی که ما امروز با یک نوع رنسانس و نوزایی فکری در جامعه ایرانی مواجه هستیم. همان فرضیه مارکس که خودآگاهی طبقاتی را مطرح کرد. جوانان اعلام می‌کنند که «ما هستیم که زندگی را می‌سازیم» بنابراین امروز جامعه ما به جایی رسید که با حرف، قول و وعده کسی را قبول نمی‌کند و هر کسی اقدام به تعارف به رئیس جمهور کند یا جلوی او سر بخوابند با مردم نیست!. در صورتی‌که این موضوع اشتباه و خطرناک است و دولت باید خیلی زود به فکر ترمیم شکاف یا فاصله طبقاتی در طی سال‌های آینده باشد. ساختار اجتماعی وقتی به سقوط برسد، سقوط سیاسی به‌دنبال خواهد داشت. آن زمان تیم ملی می‌شود «بد»، من اگر برای پیروز این تیم شادی کنم می‌شوم «بد»، آن فردی که رئیس جمهور شرینی تعارف می‌کند می‌شود «بد». این درد جامعه است و موضوع در تاریخ ایران سابقه دارد. در تاریخ دو هزار و پانصد ساله ایران، هر‌گاه مردم از حکومت ناامید شده‌اند به‌دنبال پناهگاه بیگانه رفتند و این موضوع فاجعه برانگیز شده است. نامه رستم فرخزاد را به بردارش در شاهنامه بخوانید، در دوره ساسانی که نیز که افزایش شکاف طبقاتی به اوج خود رسید، خسرو پرویز زمانی‌که می‌خواست فرهاد را محاکمه ‌کند، نطامی گنجوی در وصف آن می‌گوید: « نخستین بار گفتش کز کجایی/ بگفت از دار ملک آشنایی/ بگفت آنجا به صنعت در چه کوشند/ بگفت اندوه خرند و جان فروشند» همچنین چه کسی به مغول نامه نوشت که بیایید ما را نجات بدهید؟ ما بودیم که نتیجه‌اش غارت ایران شد.
خطر جامعه دو قطبی، همیشه متهم می‌کنیم 
طاهر اکوانیان : بحران در جامعه امروز ما هم به اندازه‌ای است که نیازمند توجه و بررسی بیشتری باشد. وقتی فضای جامعه‌‌ای  شکل دوقطبی به خود می‌گیرد، خشونت و تعصب به بدترین شکل ممکن ظاهر می‌شود و نظرات بینابین دو قطب و مخالف هر دو گروه صدایشان شنیده نمی‌شود یا به رسمیت شناخته نمی‌شوند. نظر میانه‌ در این کشاکش فرصت سربرآوردن پیدا نمی‌کند و فضا به طور کامل سیاه و سفید می‌شود به گونه‌‌ای که حتی کسی جرات مخالفت با این دو قطب را ندارد و هر کس مجبور می‌شود یک سر این قطب را بگیرد و در آتش تفرقه و نفرت بدمد. به روشنی می‌توان مشاهده کرد که جامعه ما دچار این تشنج شده و رفتار دوقطبی کم‌کم تندتر شده و اگر ابزاری در دست داشته باشند به سرکوب تبدیل می‌شود. در این فضا هر دو قطب ادعای حقانیت می‌کنند و هر کدام خود را با اسناد و نشانه‌های محکم و ماورایی بهتر و شایستهتر از دیگری می‌داند. گاه این درگیری و نفرت میان مردم و حاکمیت است و گاه کینه و جدل مردم با مردم. اما در کل و در آخر این دعوا از هر شکلی که باشد، این مردم‌اند که به دو دسته تقسیم می‌شوند و همدیگر را متهم می‌کنند. بدون شک در این میان خود مردم از این دوقطبی شدن بیشترین ضرر را خواهند برد. چنگ زدن به هر امکانی در این موقعیت برای خاموش کردن صدای رقیب و قطب مخالف، به شدت کدورت و نفرت را میان مردم گسترش می‌دهد و دیگر امیدی به همبستگی در یک جامعه برای پیشبرد اهداف مشترک و انسانی و آرمانی برجا نمی‌ماند. این نوع از خشونت که جای خودش را باز کرده با متورم شدن فضا به میان خانواده‌ها و محفل دوستانه هم نفوذ کرده و نهال‌های جامعه مدنی را بر باد می‌دهد.